Serm. 110.
De electione conjugum.
ann. 1872

Noli timere dare eam isti, quoniam
huic timenti Deum debetur conjux filia tua
proptereá alius non potuit habere illam. Tobias 7.

        1. Zein diferente diren matrimonioen suerteak, delarik sakramentua guziendako igoal, ta grazia ere bai prest mereji dutenendako? Senarremastebazuk ain konforme ezi proprioki biek bat iduri baitute; berzebazuk ain diskonforme, ezi baitire bata berzeain kontra beti! Eta ia dena, bat konformazen dena konsorte bateki, ura ilik, ezin konforma berze bateki; eta al rebes bigarrenareki, agian konformazen ezeikena konforma lenbizikoareki! Anitz dago konsiderazioan ezkondubañolen, Jangoikoaren bokazioan ere bai, ta orazio egitean; anitz dago ermaten den intenzioan ta parazen diren medioetan ezkontzeko, baña espezialki iduri zaida anitz dagola autazean persona. Triste zego Sara, zeren zazpieki (sic) ellegaturik ezkontzera, nioreki ezpaize logratu matrimonioa, zeren zazpiak ito baizitue deabruak lenbiziko egunean bakotxa, ellegatzen da Tobias guratso sanduen hume sandua, eskatzen du esposatako Sara, dudazeunte ematea eskarmentaturik lengoes, ta San Rafael aingiruak erraten dio Sarain aitari: Noli timere dare eam isti, ezazula izan beldurrik emateko oni zeure alaba, quoniám huic timenti Deum debetur conjux filia tua, zerengatik Jangoikoaren beldur denoni zor zaio esposatako zure alaba, propterea alius non potuit habere illam, orgatik berzeetaik niork ezin gozatu du. Kunplitu ze matrimonioa ta Jangoikoak bete zue bedeizios berendako, beren guratsoen, beren humeen, elleben (sic), familia, hazienda, ta gauza guziendako. Sara bat ze len ta gero, baña lenbiziko esposo malogratuak ezire oroat nola Tobias sandua. Beras anitz dago autazean persona nolakoa den. Ontan azertazeko, Jangoikoa da bearrena; aingiru bat bearlizake kasamentari juntazeko onareki ona, biak konforme guzietan.

        2. Nik eman nai dut zenbait erregla autazeko konsorte. Eta bidoeie lenean adbertenzia gau, ezi nola persona konponzen baita gorputz ta arimas, atendi daikela ta bear dela ere zerbait gorputzain kalidade ta prendatara, den sanoa, den sendoa, den ongi iduritua, baitare zer ondasun duen; baña nola arima baita prinzipalena, onen kalidade ta prendatara beiratu bear da prinzipalki; ta disimula daike korputzaren gauzetako falta zerbait, nola den ariman kabala. Au suponiturik, ta suponiturik orazio in bear duzuna Jangoikoai, ezi Jangoikoa da ematen duena konsorte ona, beira bez lenik personaren birtutea; ta ortako beira nolako guratsoak dituen, nola izandu den azia, nolakoeki akonpañatu den, ezi geien komun azi onetik fruitu onak, gaistotik gaistoak atrazen dire, eta lagunen konforme iten da bakotxa. Guratsoek faltazeunte ontan atenditus solamente ondasun, dote edo etxealde, ta alakoetara, atzendurik personaren birtuteas. Esta aizen ezkontza batean berzerik, baizik: Nolako etxaldea da? Dote ona du? Badu ondasunik? Eta esta galdegiten askotan: Kristio ona da? Da humila? Da birtuosoa? Da ongi azia? Estiot nik estaiela atendi ondasun mediania batera; diotena da, errepara daiela ia personan deustan baño, zerengatik alkabo personak in dezazke ondasunak, ta ondasunek in dezakete persona. Al badaike persona ona ondasun oneki, ezi lizake doble gananzia; baña faltazekos batean edo berzean, pasagarriago da ondasunen falta persona berarena baño. Personareki ezkondu bear da, ez dirueki; baña atendizea solo diruak eta gauzak, da ezkontzea dirueki personaik gabe. Ondasun anitz ta birtute guti, da izateko suberboago, kruelago, biziosoago ta deabruago. Etxalde ona du, dote ona du, ondasun ona du, aialdeko onak tu; ta zer da ajol, bera ezparinbada ona? faltazen ere dute ontan, beirazeuntenek solamente itxurara, plantara ta exteriorera, atzendurik kondizio barnekoes; ala nola beirabalei etxe baten gaiñeko tinturara, ta ez barneko parete, zimendu ta sustanziara. Au mutil goapoa, erraten da; neskato fijoa; zer planta! Zer garboa! Bai, ta goapoa ta fijoa du arima? Du jenio noblea, kondizio prestuak? Bada, begira, ezi sagar batzuk ere izaten dire kolore onekoak azalean ta ustelak barnean; zapobazuk badire dutenak larrua urre kolore ta benenos barrendegia. Gizon bat planta onekoa ta ez ia, da bulto bat ongi atrea ta pintatua; emasteki bat polita ta ez ia, da popiña bat ongi adornatua; onak izan daizke bistarako baña ez matrimonioko; adornazeko kuarto bat, baña ez gobernazeko familia bat. Plantak estu suplituko falta dena; itxura joain da fite, edo kaso guti inen da artas denborareki; birtutea da balio duena; au da substanzia, in kaso ontas, ez solamente itxuras, ondasun ta alako exteriorees.

        3. Bigarren atenditu bear dena ala gizonean nola emastekian da juizioa, diskrezioa, ezaumentua ta buru ona, erranain gisa. Buru onak erremedia dezake anitz falta; buru gaistoak gal dezake anitz gauza. Erraten zue jakintsu batek, paraturik bi eri kopetan: Bi eris neurzen da gizona, bi erien espazioan enzerrazen da gizonain izatea; adiarazi naizuelaik ontan guzia konsistizen duela juizio ona izatean. Au arbola andi, galant ta fruitu ekarlea? edeki bekio burua, ta ia deus estu balio, ezpada suaindako edo ezpazaio berriz iten burua. Ario gontara planta ona ta buru gaistoa, ondasun anitz ta onza bat juizio ez, petardo da, nola itxaur bat fufuta mamirik gabe. Uts iteunte ontan amorosten direnek goapo naies, bolkazalees, erakutsies, danzaries ta alako kaskarines; ala nola balebila bat luma eizian ta ez egaste onain atzean. Matrimonioan bear da gobernu, idea, ta prudenzia bizizeko ongi, ala arimain nola gorputzain aldetik; bila zazu juiziosoa, prudentea, detenitua konsortea, ez eroa, ez fatua, ez banoa.

        4. Irugarren erregla. Bila bez gizonak emasteki modesta, alkekorra ta garbia; por konsigiente erretiratua, geldia, ezauntzera ematenestena, gorrizen dena mintzazean gizonak, leioan gutitan, karrikas karrika, festas festa, plazas plaza estabilana. Gratia super gratiam mulier Sancta et pudorata. Grazia graziaren gain da emasteki sanda ta alkekorra, dio Espiritu Sanduak (Eccli 26). Eta berriz dio: Ditxosoa senarra emaste ona duena, doble biziko da (Ib. 25). Eta berriz dio proberbioetan, ezi aurkizen duenak emaste ona, aurkizen duela ondasuna ta gustos beteko duela Jangoikoak (18). Zertan ezaunduko da ordea? Erretiroan ta modestian. Ori da señale on bat. Gauza on guzia txur da, merkaduria nonnai aurkizen dena esta ain baliosoa; obrenak egoten dire ongi goardaturik. Ardo jenerosoa jakiten da non den ta bilazen da, ta enpeñus lograzen da askotan; baña salzekos eramaten dena erris erri badaike izan ez anbateko ardoa, ta petardoa. Edozein bideetan aurkizen diren arrosak estire obrenak, ebek goardazen dire jardinetan. Perla goiek edozeiñek daramazkienak hebillan, perendenge ta erastunetan dire ordinarioak, ez fiñak, zerengatik diamante, topazio ta esmeralda fiñak leku gutitan aurkizen dire, ta ongi goardaturik. Ario gontara nai bauzu azertatu elejizean esposa, bila zazu modesta, erretiratua, gutitan agerzen dena. Baña berze alde estaien engaña emastekia senarrain autazean, estadiela paga arroes, atrebitues ta ajolakabees, baizik juizioso, modesto ta atentoas. Indezenzien kostus erreparazenestuena ellegazean matrimoniora, mirua da, ta otsoa da galdu nai zaituena. Esta inport monstrazen duela orai anitz kariño, agasajo ta loxentxu; gero segi dezoke bere kondizio zarrak, ta kausatu anitz naigabe. Otsoa bestiturik ere ardi larruas otso da beti; deabruak naiz paraturik goante bat eskuan, deabru da beti. Obrak, obrak beiratu bear dire.

        5. Laurgarren erregla. Ez kuadrazea emasteki banas, fantasiosas, gala naias ta itxureras, baizik humilas, llanas ta dezenteki txukunas. Esta ere konbeni falder, moldegaiz ta indezente, ezi ontan monstrazen da ajolagutikara, baizik San Pablok dion bekala, mostrazen dutenak traje txukunean alke ta modestia: Mulieres in habitu ornato cum verecundia et sobrietate ornantes se (1 Tim. 2). Birtute, prenda ta habilidade onen adornua da lenbizikoa. Au duenak ongi iduri du mediania bateki ere Jangoikoaren ta jendeen alzineko; eta errateko egia, aun gorputzain aldetik galantak aski du guti idurizeko ongi; bear duenak anitz adornu monstrazen du estela bereganik ta notarastentu korputz ta arimain faltak. Emastekiain izatea estago idurian, ta adornazean bere burua, baizik birtutean, juizioan ta prenda onetan. Alaber, gizonean estaiela bila moderia ta alakorik, baizik aski da dezenzia. Ezperen popintzeagatik gorputzak bulusiko dire etxeak; ta esta alakorik bear, ongi izatekos matrimonioan.

        6. Borzgarren erregla. Bila zazu dena bizio gabea mantenuan, kontentadaiena Jangoikoak ematen duenareki zeure lekuan, laminuriarik ta triposkeriarik gabe; ezperen, arzen bauzu andre bizioduna, gerta daike zokoak zikin ta despensak ta graneroak garbi izatea sobra, ta berze alde maiz izanen duzu mutur zuku. Denaiki kontentatu bear da osasunean; ta estelaik au, orduan konsorteari dagokio berai baño obeki kuidazea. Adbertenzia gau berau iman diot emastekiai, autazeko senarra bizio gabea ta espezialki ardoan tenplatua. Ezi ardora emana arzen bauzu, askotan doloresko afaria ta negarresko edaria izain duzu, merke arrobaka agrabioak, ta agian golpeak ta onzaka ogia. Ezi edanzaleak atropellatuko du arrazio, gobernu, konzienzia ta arimaiki ere barin bada etsia ia ortara. Guruze fuertea da, ta ezin erremedia; debalde ineunzu nigar, arraziatukouzu debalde, ezpaita gizon orduan, baizik odrina. Eta esta fiatu bear ezi gero gutituko dela bizioa, zerengatik bizio gau geien komun adinaiki doaie añaditus. Jangoikoak guzia dezake, baña lenetik beira kondizioa.

        7. Seigarren erregla. Bila konsortea dena habilidade duna, trabajaria, dilijente ta ajolatakoa. Habilidaderik estuen emastea etxelanetan da zugar infruktuosoa bekala; habilidade duna, ordea, da nola aien abundantea mats ekarlea, sicút vittis abundans in lateribus domûs tuae. Gizon estakiena bere ofizioan da soldado armarik gabekoa bekala; jateko ta ez laneko. Berriz trabajari ezpada ta dilijent, ta ajoladun, izain da nola geli zebona, zerbitzuko ez, ta jateko bai. Esta aski bada habilidadea, bear da trabajazea; esta aski trabajazea habilidadereki, bear da dilijenzia ta ajola, tamaña gañarako gobernuaindako; ezi or konpon or konpon esta nausitako on, esta etxokandretako on.

        8. Azken erregla. Gañarako prendaen gañetik auta zazu emaste jenio onekoa, sufritua, ixila ta prudenta. Obe dela bizi dragon edo leon bateki kueba batean, dio Espiritu Sanduak, ezi ez emakume karrañosareki etxean (Eccl. 25). Eta berriz dio, dela itaxur kontinuoa emakume temosa (Prov. 19). Ainberze diferenzia da izatean onegia edo inpertinenta nola izatean ardo bat jeneroso suabea edo hozpin ta pitar bat latza. Bada, au berau diot senarras, bila daiela bakeskoa, ta ez atarantatua, oiularia ta brutoa, zezen fieroa bekala. Baña ez fia ezkon alzineko itz legunetan, ezi orduan guziak dire esti dulzeak; baita arranzariak ere estalzen du hamua zeboareki, ta gatuak atzaparra; gero, ordea, agertzen du. Examinatu ta informatu bear da sinki lenetik, ezpadu nai aurkitu sierpe bateki ustes zen aingira. Oroat diot ixiltasunas, ezi platikariak ta oiulariak anitz pesadunbre eraikizen du etxean ta kanpoan; oroat humiltasunas, ezi suberbak ta itxurerak guzia du itxura ta aparienzia sustanziarik gabe; ta berze alde nola beti gobernazen baita berzeen ongi edo gaizki estimazeas, beti egoin da mudanzatan, ia alegre, ia triste, ia afable, ia asarre, konforme uste duen alabazeuntela edo ez; zerengatik suberbo puntosoei solo dakiokete mintza alabatus ta loxentxatus aurrei bekala. Humilek, ordea, nola solamente beirazen baitute Jangoikoai ta arrazioai, goardazeunte beti moderazio naiz alaba, naiz ez. Oroat diot prudenzias, ezi prudenteak itz bates konponzen duelaik guzia, inprudenteak galzera botazen du. Oroat diot gañarako prenda estimazen direnes. Jauna, ala izatekos, non aurkituko da konsorte bat kabalki perfekta? Ori beroi diot nik, ta erran zue lenik Espiritu Sanduak: Mulierem fortem quis inveniet? Urruti urruti dago ainberze ondasun. Baña emantut erregla gebek, autazeko, ezpadaike guzis alakoa, al daiken obrena gorputz ta ariman; al daiken noble ta prestuena; al daiken juiziosoena; modesta, llana, humila, bizio gabea, habila, trabajaria, dilijenta, prudenta, onegia, ixila, ta en fin, sandaena. Oneki bateo al badaike junta gorputzain forma ona, ondasun ta konbenienzia lurrekoetaik, da obe; baña faltazekos ebek edo aiek, ebek gabe tuena aiek autatuko du ero estenak.

        9. Onen konfirmaziotan biz exenplu gau, baitakar Petrarkak (Ap. Claus. p.3 Cath. c.57): Gualtero, prinzipe andi bat, ain afizionatu ze eiziara, ezi etze oroizen ezkontzeas ere usteko suzesio, agian ez erorzeagatik gaistoren baten eskuetan. Andiek errogatu ziote anitz; alkabo erreduzitu ze bortxas bekala; solamente ontzat erman bear zutela ezkon zeien nekazari pobre baten alabareki deizen baize Grifeldis. Arturik aien baimendea doaie pobre garren etxe alderat; aurkizen du bere ferraturareki eldu dela Grifeldis pobre, humil, modesta. Non da zure aita? erraten dio. Aiturik etxean dagola, sarzen da ta mintzazen zaio ala: nai du admititu suitako duena bere Jaun? Pasmaturik zar pobreak errespondatu zio: Jauna, nik orrek manazen duena nai dut. Deizeunte Grifeldis ta erraten dio Gualterok: Zure aitonek eta nik nai dugu izan zaizen nere esposa, baña kondizioreki ezi nik in beautela nautena zutas, ta zuk estuzula errepugnatu bear ez itzes ta ez keñus ere. Estare pensamentus, erran zue neskatxak. Ilzen banau ere ermain dut pazienzietan. Aski da, erran zue Gualterok; ematen dio erastun esposarena, adornazen du gala korrespondientees, eta ermaten du bere palaziora akonpañamentu andiareki. Pasaturik urte bat, librazen da neskako bates; ta azi ondoan erraten dio amai markesak: Badakizu nondik etorri zinan ta zer ofrezitu zinduen. Zuk kuadrazen didazu niri, baña ez nere aikoai, ezpaitute nai sujetatu andre ain apal jaio denari; bada, bakearen onagatik utzazu aurroi. Grifeldisek turbatu gabe, ez itz bat ere, ez mudanzaik senblantean batere eginik, erraten dio: Jauna, ori da gure Jaun, in bez nitas ta nere alabas, zer nai duen. Gualterok deiturik mutil bat manazen dio ar dezala aurra, ta amak ustes ilzeko den, zeñaturik guruze sanduas, entregazen dio baña nigar ta suspirorik in gabe. Ta Gualterok igorzen du ixil ixila Boloniara bere arreba konde baten andreagana azi zezan humea bekala deklaratu gabe niori norena zen. Laur urteen buruan berriz librazen da seme bates; ta oroat ermanarazi zue Gualterok erraten ziola: Estute nai nere basalloek izan beren Jaun dena itzai baten alabaren seme, ezpadut kenzen aurgoi, peligrazen dugu biek. Grifeldis len bezain humil ta serena gelditu ze. Bitarteo famatu ze il zituela bi humeak, ta markesak tratazen zuela diborzio bere esposaganik; okasio goneki finjizen du igorri zuela Erromara dispensa eske, ta deiturik andiak ta Grifeldis, erraten dio: Nik maite aski zaitut, baña neureek obligazen naute ta Aita Sanduak konsentizen du ezkon nadien berze bateki daiena nere igoala noble zan ta ondasunetan, ta ala zeditu bearkouzu berzeari, ta arturik zeure dotea itzuli zeure etxera. Grifeldisek aurpegi humil modestareki, erran zio: Jauna, nik banekie etzela proporzionerik orren anditasun ta nere apaltasunean; beti errekonozitu naiz indigna; ta orgatik alako maneran izandu naiz señora, ezi gogoan beti bainiza esklaba, testigo da Jangoikoa. Zedizen diot gustoreki nobia berriari, zein deseazen diot guzis bere gustorakoa; ni itzuliko naiz nere etxolara pasazera zarzutua non pasatu duten aurzutua; aski ditxa dut izanas alako Jaunaren esposa; eznue ekarri doterik, ta ala estut deus atrazekorik. Au erran ta utzi zitue an bere erastun, gargantilla ta gala prezioso gaiek, eskazen zuelaik solamente zereki estali gorputz gura bi hume izan zituena beraganik. Ia ezezazke deteni Goalterok nigarrak, ala ere itzulirik aurpegia berze aldera, erran zio, erman zezakela barreneko tresena. Au erran ta joan ze andik Goaltero, ta Grifeldis ere bai oin urtusian bere etxolara, lastimazen zirela guziak; sentiturik jendeain arroitua, aitak atrarik eta ikusirik, bai, erran zue, ala uste nue gertatuko zela lenbiziko amorioa pasatu ondoan. Eman zitio lengo tresenak ta len bekala segitu zue bere pobre zan in gabe kexarik txikiena. Andik denbora guti famatu ze eldu zela konde Boloniako gura esposa berriareki; deizen du Gualterok Grifeldis, ta manazen dio adorna dezala etxea bear bekala nobiain errezibizeko. Arturik bere eskoba garbizen du instante etxe guzia, prebenizentu maiak, goatzeak ta gañarakoak. Urbilen egunean ellegazen da kondea, nobia, aideak ta berze nobleak; guziak kortejazera esposa berria, ta guzien ertean Grifeldis bere tresena zarreki belauriko humil salutazen du bere señora bekala, zeiñen zerbitzazen zebilalaik arat onat, galdeiten dio Gualterok: Zer iduri zaizu nobia gortas? Jauna, txoil galanta; baña nola baita ain gastettoa, estut uste tratatua izain dela lengoa bekala. Ia etzeike disimulatu ia Gualterok, ta admiraturik ta konpasionaturik Grifeldisen pazienzias, erraten dio: O nerea, bai, nerea betiko; aski progatua izandu zara; esta zu bekalakorik; zu zara ta izain zara beti nere esposa; au da zure alaba, berze gau zure semea; uste zindue il nituela, ta or tuzu bizirik. Berla, ia se bee, besarkazentu bere humeak, zoraturik kontentus; jakiten da lanzea, bestizeunte berriro tresena preziosoes ta iten da festa ia ezi ez boda egunean. Deitu ze palaziora bere aita, ta guziak junto bizitu zire anitz urtes bake onean. Orra exenplare bat pazienziarena etc., etc., etc.