Serm. 13.
De humanitate.
ann. 1778

Formavit igitur Dominus Deus hominem de limo terrae,
et inspiravit in faciem eius spiraculum vitae. Gen.2.

        1. Erranik dela gizona Jangoikoaren kriatura noble bat konponzen dena gorputz ta arimas, orai eben diferenzia ikusi bear dugu, ez dezagun galdu gorputzagatik arima, baizik sujeta dezagun arimaren fabore gorputza, salbazeko biak. Gertatu da noizbait aurkizea arrai baten tripan perla bat pobre batek, (Claus p.2. Cath. c.5) zein lenbizian, ustes zen bidrio puska bat, guti estimaturik, azkeneko atra zue artas diru andia. Arima da margarita prezioso gura, zein tratante dibinoak emanik bere gorputz odolaren prezio infinitoa, erosi baizue, ta zein lazki guti estimazen baitugu gizon ignoranteek. Baña desengañatu bear gaitu Jesu Kristoren exenpluak ta sentenzia erran zigunak, erakusteko balio duela mundu guziak baño ia. Zer protxu, dio, atrako du gizonak iragazirik ere mundu guzia, galzen barin badu bere arima? Edo zer emain du bere arimaren truk gizonak? Arimagatik bear barin baliz, erran zigu Jesu Kristok, ebaki bearginduzkela eskuok ta oñok, ta atra bear ginduzkela begiok, si manus tua vel pes tuus scandalizat te, abscinde eum. Eta mienbro guziok destruiturik ere, odol guzia ixuririk ere, gorputz guzia zatikaturik ere, ta en fin bizia ta mila bizi galdurik ere estela sobra salbazeagatik arima, erakutsi digute bere exenpluas ainberze gizon, emasteki, aur gaste martir triunfanteek. Estu alabañare zerikusi gorputzak arimaren aldean. Konparatu naia arimareki gorputza da igoalazea perla preziosoareki kontxa, urre zilarrareki larrusko bolsa, ta mamiareki kaskilla; itz bates, zeruareki lurra, zerengatik zerutik lurrera adiña diferenzia doaie arimatik gorputzera.

        2. Ikusagun gizonaren formazioa, ta bere bi parte geben prinzipioa ta gañarako zirkunstanziak. Formatu zuela Jangoikoak gizonaren gorputza lurreko loietik dio eskrituran, de limo terrae, ta inspiratu ziola bere ats dibinoareki arima; Et inspiravit in faciem eius spiraculum vitae. Begira, ats gura baño len gizona zer ze? Lurresko figura edo bulto bat. Infundizen zaio arima ta ia da kriatura bizia, aingirues landara exzelenteena. Beras, loi gonek arimari zor dio gizon izatea. Baña erreparazeko da eskriturain errate-modua arimagatik, atsas eman ziola Jangoikoak biziaren espiritua. Zer da au? Au da erratea ezi ala nola atsa atrazen baita ematen duenaren barrenetik, arima dela Jangoikoagandik, gauza bat dibinoa Jangoikoaren biotzain aldetik; ez zerengatik den dibinidadearen parteren bat, zenbait herejeek pensatu duten bekala, baizik zerengatik partizipazen baitu anitz kondizio ta propriedade dibinidadearenak (Granad. simbol. p.1. c.34) orgatik ere deizen da Jangoikoaren imajinara. Ad imaginem et similitudinem nostram. (Bai ta orai zer prinzipio du gizonaren gorputzak? pensa daiken likitsena, alakoa du bere formazioa, alakoa du jaiozea; arima, ordea, Jangoikoaren esku garbies kriazen da, espiritu puroa materiarik gabe. Beras, diferenzia andia dute prinzipioan ere gorputzak ta arimak).

        3. Goazen alzina. Gorputza esta berzerik orai, baizik buru, aurpegi, bular, esku, oin ta gañarako mienbro ikustentugunok ta ikusten estugunok; arima da substanzia espiritualea ikustenestena begis, baizik efektos. Bizten ta animazentuena mienbro guziak. Borz sentido ditu gorputzak baña borzek ez dezakete senti arima gabe, ta ala arimaren birtutes ikusten dute begiek, aizeunte bearriek, gustazen du gustoak, mogizen dire ta obrazen dute esku, oin ta berze mienbroek. Au guziau progazen da experienzias, zerengatik ilzen delaik gizona, ezpaita berzerik ilzea, baizik arima gorputzetik apartazea; ia orduan ez begiek ikusteunte, ez bearriek aitu, ta ez berze sentidoek deus egin dezakete, baizik ere gorputz guzia geldizen da tronku bat bekala. Arimak, ordea, estu bear gorputza oroizeko memorias, entendazeko entedamentuas ta maitazeko edo aborrezizeko borondateas. Gorputzak bizizekos bear du prezisoki arima, ta au faltatu orduko, berla datza ila, naiz erresuzitatu bear barin badu ere azken juizioko egunean, itzulzen zaikolaik berriz arima. Baña arima da inmortala, estu bear gorputza bizizeko, ta ala dagon junto, edo aparta daien gorputzetik, beti bizi da; Ta ala bizi dire sanduen ta kondenatuen arimak, dauden bitarteo obietan aien gorputzak. Por konsigiente da eternoa arima, ta erraten delaik bekatu mortalak ilzen duela iten duenaren arima, entendatu bear da erioze espiritualas edo moralas, ez erioze errealas, zerengatik edekizen dio Jangoikoaren grazia, usten du itsusi Jangoikoaren begietan, ta au deizen da erioze morala; ala daude ilik bekatarien ta kondenatuen arimak, ta bitarteo bizirik daude errealki sekulakos. Erioze espirituale gortaik estaike erresuzitatu kondenatuaren arima, zerengatik estakioke kendu bekatu mortala; baña edozein munduko bekatariain arima erresuzita daike ta erresuzitazen da espiritualki, barkazenzaikolaik bekatu mortala edo bataioaren, edo konfesioaren medios, edo berze gisas.

        4. Arimak bere entendamentuaren medios errejistrazen du mundu guzia, bisitazentu infernuko kalabozoak, paseazentu zeruko zelaiak; arima da kapaz gobernazeko erreinuak gizon batean, ikusten den bekala erregen baitan, ta munduguzia ere, ikusten bekala Aita sandua baitan; da kapaz ikasteko gauza admirableak, ikusten den bekala doktore sanduetan; arimak entendamentuareki inbentatutu arte ta habilidade guziak, ainberze ofizio, ainberze makina, ainberze gauza eder, prodijioso nola baita munduan, ta solamente baliazen da gorputzas instrumentu bates bekala, obrazeko entendamentuak manazen duena. Arima bere borondatearen medios da kapaz maitazeko Jangoikoa ta errezibizeko Jangoikoaren erregaloak, birtuteak ta graziak ellegatuartaño egitera gizona aingiruak baño sanduagoa, ikusten den bekala Ama birjina baitan, ta obrazera milagro pasmosoak ere, ikusten den bekala experienzias; Ta en fin, estanpazera bere baitan Jangoikoaren imajina ta iduri bat ain perfektoa al daiken moduan, ezi orgatik bere humeak, bere esposak deizen baitu franko Jangoikoak. En fin, barin bada gauza onik ta alabazekorik gizona baitan, guzia da arimagatik ta ez gorputzagatik.

        5. Akabazeko asunto gau, estimazeko estimatu bear duguna, ta despreziazeko despreziatu bear dena geuren baitan, irur gauza konsideratu beartugu arimaren aldetik; berze irur gorputzaren aldetik. Lenbiziko konsideratu bear duguna arimaren aldetik da onen preziosidadea ta exzelenzia, zerengatik baita espiritu ta inmortala; memoria, entendamentu ta borondatea dituena, Jangoikoaren imajina ta semejanzara, zein ainberze estimazen baitu Trintate guziak, ezi onengatik Aitak bial duzue bere Semea, Semea etorri ta enkarnatu ze Espiritu Sanduaren obras, ta ixuri zue bere odola, ta ilze guruze batean. Balio du anitz? piza bedi guruzearen balanzan, non gure arimagatik paratu baize dilindaka Jesu Kristoren gorputz dibinoa. Orgatik exklamatuzue Eusebio Emisenok: Ainberze kostatu da arimain erredimizea, ezi iduri du balio duela Jangoiko guzia. Tam pretioso munere ipsa redemptio agitur, ut homo Deum valere videatur (Cl. p.2. cat. c.5). Bigarren konsideratu bear dena: Ariman dire peligroak ainberze ta ain andiak, zeñen erdian baitago; Irur dire arima gonen etsaiak: Mundua, demonioa ta aragia; munduak ponpa ta banidades, demonioak tentazios ta artifizio gaistos, ta aragiak, bere laguna delaik, enemigo traidore andienak, bizioes, inklinazio ta pasione gaistoes iten diote gerra perpetuoa. Irugarrena da miseria padezizentuenak gorputzaren karzela gontan, zeñengatik erran baizue San Pablok: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Nere desditxatua, nork libratuko nau gorputz eriozeko gontaik? Gorputzaren aldetik lenbiziko konsideratu bear dena da, nola den formatua loietik ta materia pensa daiken itsusienetik, barin bada ere berze alde Jangoikoaren obra exzelentea, bera alabazeko, baña ez geurok ortas. Esta berzerik gorputza, dio San Bernardok, baizik espuma aragi itzulizen bat, bestiturik itxura frajil bates, ta sarri izain dena kadaber miserablea ta ustela. Esta berzerik, baizik zaku bat ongarris betea, arren ta mormoten janarioa. Iduri barin badu ere galanta, da larruaren estalkiagatik, da gañeko bañu edo kolore iduriagatik, ezi beirazen bauzu zer atrazen den ago, sudur ta gañarako atarietaik, estuzu ikusi estrabille zikinagorik. Belar ta plantek ekarzentuste loreak ta fruituak; gorputz humanoak barzak, zorriak ta animale likitsak. Aiek exkorrizeunte olio, ardo, balsamo, onek gargaju ta zikinkeria; aiek atxon kuadrablea, onek usai abominablea. Da por fin gorputz ederrena, figura bat ezurres ta aragis konpondua, ta larru bates estalia, fite deseginen dena; ta onen despreziazeko ezpada aski errana, beira obien barnetara: or dauden ezur, kalabera ta ustelkeriak zire len gizon ta emasteki presumituak bere itxuras; kendurik itxura orra zer ziren, ta orra zer garen. Bigarren konsideratu bear dena da gorputzaren inklinazio gaistoa, zerengatik beti dago tiraka Jangoikoaren ta arimaren kontra, ta ezpada domazen ta erresistizen, ofendiaraziko du Jangoikoa, galdu arima ta bera ere bai; zerengatik arimain suertea izain du gorputzak erresuzitatu ondoan. Beras, bere kontra doaie inklinazen duelaik arima gauza debekatuetara. Irugarren konsideratu bear dena da dela gorputza arimaren etxea, edo karzela, emen dagon bitarteo arima; dela arimaren instrumentua ta esklaboa, obrazeko arimaren konforme; por konsigiente etxokandrea dela arima, onek manazen duena in bear duela gorputzak, ta ez gorputzain gustora arimak, zerengatik ezperen lizake manatu bear duenak zerbitzazea, ta zerbitzatu bear duenak manazea, baita trastornu andia, diones San Bernardok (In manuscr. de homine. Lipsin p.1).

        6. Nork estu ia ezaundu diferenzia gorputz arimain ertean? Ta nork estu atrazen konsekenzia, ezi arimas kuidatu bear dela ia ezi ez gorputzas? Parte prinzipalena gizontasunean da arima, gorputza esta protxal. Spiritus est qui vivificat, caro autem non prodest quidquam. Arima razionalain medios distingizen gara animale brutoetaik, ta iduri zen gara aingiruei ta Jangoikoai; beras, arimaren neurrias neurritu bear da gizona. Gorputza ere diferente dugu animale berzeetaik, ta au ere jakinsu baten erranes da misterio andiareki: Pronaque cum spectent animalia coetera terram, os homini sublime dedit, coelumque tueri jussit, dio, ezi formatutuelarik Jangoikoak animale berzeak lurrera beira, solo gizonari eman diola aurpegia gora. Zertako? Beirazeko zerura. Beras, ezpadu beirazen zerura, mundontako (sic) gauzetan barin badago beti, zer balio du gorputzaren figura diferenteak, imitazentuelaik kondizioetan animaleak? Animaleen kondizioa da apetitua segizea, ta ala gorputzain apetituak segizentuen gizona, zenbatenas ia segizentuen, gutiago du gizontasunes, ia animaletasunes. Orgatik zio San Juan Krisostomok, etzekiela nola ezaundu zenbait ziren kristio, esta ere ziren gizon. Zerengatik, zio sanduak, baldin suberboa barin bazara zezen bat bekala, luxurioso zaldi bat bekala, jatean imitazen baduzu arren borazidadea ta mandoen gisara solo kuidazen baduzu gizenzeas gorputza; inbidian iduri barin baduzu kamelloa, ladronkerian otsoa; baldin asarrazen barin bazara serpiente bat bekala, ta eskorpionain gisa punzazen bauzu; tranposoa barin bazara axariain gisa, malizia ta traizioaren benenos beterik barin bazaude suge ta bibora baten aintzu, nola paratu bear zaitut gizonen listan? Estutelaik zurebaitan aurkizen naturaleza humanoaren señaleak? (Omil. 4. Math.) Berze leku batean dio: Justoa solo da gizon, berzeak ez gizon, baizik gizonain itxura dutenak ta bruto itzuliak. (Hom. 23 in genes.) Ontara akaso erran zio Dabidek Jangoikoari: Homines et jumenta salvabis Domine. Gizonak ta animaleak orrek salbatukotu. Animaleak ere bai? Entendatu bear dire ziertoki animaleen kondizioak tusten gizonak. Eta ala erran zue berze leku batean: Homo cum in honore esset, non intellexit, comparatus est jumentis etc. Gizonak, honra andian zegolaik, galdu du ezaumentua, in da animale tontoa. Beras, nor da proprioki gizon? Zein gobernazen den arima razionalain konforme. Nor da gizonago? Entendamentu ia ta borondate obeago duena; ez por zierto gorputz ia duena. San Juan Bautista jaio zen egunean ze gizon andia, Elisabet Zachariae magnum virum genuit, ta eskritura sagratuan alaber erraten da gaistoas, ilen dela egun urtetako aurra, puer centum annorum morietur. Estaiela gureki gerta, kuida zagun arima razionalas izan gaizengatik gizon egias Jangoikoaren imajina ta semejanzara, bizi zen garelaik beraren grazian salbazeko arima, ta onen medios gorputza ere bai erresurrekzio egunean; ta ortako goazen utzis gizon zarra, dion bekala San Pablok, exuentes veterem hominem, au da, kendus pasione, inklinazio gaistoak, ta artus berria, et induentes novum, au da, birtuteak ta santidadea Kristo gure Jaunaren exenplura; ta asi gaizen berla paratus erresoluzio firme baten prinzipioa edo zimendua fede, esperanza ta karidadearen aktaeki.