Serm. 107.
De adjutorio conjugum
et educatione familiae.
An. 1782

Faciamus ei adjutorium simile sibi. Genes. 2.

        1. Luzaro gaude explikatzen matrimonioaren obligazioak, baña guziareki ez aski. Erranik obligazio tustenak ezkonduek bizizeko konpañia onean elkarreki, pagatzeko zor direnak matrimonioaren legeas, goardazeko fidelidade perpetuoa ta konserbazeko elkarren amorio ta bake onean, ia oneki iduri zue aski zela, zerengatik izanik bakotxa kristio ona, ta biak konforme elkarreki, zer falta daike ia etxe gartan, non baitago Kristoren asistenzia erakusteko in bear dutena? In medio eorum sum (Math. 18). Alaere berxi naitut egun berze bi obligazio: Lenbizikoa lagunzeko elkar; bigarrena gobernazeko familia. Goazen lenbizikora.

        2. Egin zagun bera bekalako lagunza bat, erran zue Jangoikoak Adanen fabore formatu zuelaik Eba. Faciamus ei adjutorium simile sibi. Beras laguntzeko ere du emastekia? Ziertoki, ia arimain salbatzeko bear direnetan, ia ere gorputzain bizitza mantenizeko bear direnetan. Ebetan parterik prinzipalena du gizonak, zeiñi erran baizio Jangoikoak desterratu zuelaik paraisotik: In sudore vultûs tui vescêris pane tuo, zeure kopetako izerdias atra beauzu zeure ogia edo sustentua; ta, por konsigiente, jaiotzeareki bateo dakar trabajazeko pensionea, bada, ezkontzeareki esta dispensatzen, baizik añadizen, zerengatik ia ainberze ago suplitu beartu, zenbat persona diren bere familian; eta orgatik ezkondu alferrak bi motibos mereji du botazea mundutik: Bates, zeren ezpaitu kunplizen gizontasunari darraion obligazioa; berzeas, zeren faltazen baitu matrimonioareki añaditu zuena berak. Trabajazenestenak ezdezala jan, dio San Pablok, qui non laborat, non manducet. Eta kunplizen du akaso trabajazeareki solamente? Ez, por zierto, baldin ezpadu gobernu ona, malgastatu gabe joku, bizio ta ordikerietan bear zuena emaste, hume ta familiain mantenizeko; eta ontan faltazea notableki da bekatu mortale. Bear du, bada, beti izan atenzio prokurazera, mantenimentu dezentea bere ta bere esposain ta bere familiaindako. Esta ikusten, nola usoek, txoriek ta gañarako animaleek kuidazeunten bere humees? Baldin usoak in ondoan kafia, atra ondoan usakumeak, ezpalezote ekarri jatekoa, edo berak iretsi balez guzia, il leizke nezesidades. Ario gortara emen.

        3. Egia da ezi emasteak lagundu bear diola, lenik trabajatus bera ere emasteki lanetan errokan, josten, gisazen, ogi, lixua ta gañarako bere lanoietan dilijente; gero konserbazen ta mejorazen senarrain lanak, nekeak ta irabaziak, gobernatus ongi etxe barneko gauzak; kuidatus, partitus noiz ta nola bear den falta ta sobrarik gabe, ala nola erle dilijent injeniosa bere erlategian, desuerte ezi egiareki izan daien laguntza ona bere moduan senarraindako, deskansa ta fia daiken gisan arren birtute, gobernu ta ekonomian. San Pablok ere erran zue: Mulieres domûs curam habentes, custodes domûs (Ad Tit. c.2). Emastekiak etxeain kuidazeko, etxeain goardazeko. Eta Demostenesek ere erran zue: Faeminarum tota philosophia est aeconomica, emastekien filosofia edo estudioa dela etxeko gobernu ona (Parra). Baña lenago erran zue Espiritu Sanduak: Qui possidet mulierem bonam, inchoat possesionem, prinzipio ta zimendua gizon batek ongi pasazeko dela emasteki ona. Eta berriz: Mulier diligens corona est viro suo, emasteki dilijenta dela bere senarrain korona, luzimentua ta honra. Ta berriz: Sapiens mulier aedificat domum suam, emasteki prudentak ta juiziosak edifikazen edo gorazen du bere etxea, insipiens extructam quoque manibus destruet, inprudentak ta juizio gabeak destruituko du goraturik zegona. (Au da habilidadea ikasten dutena presumitu xoroek, erakutsiek, danzariek, kontulariek, laminerek ta alakoek. Ezkondu baten gloria dago bestizean, etxea txuritasun ta bear direnes, ez konponzean bere burua adornu banoes. Garbi ta orden onean idukizean etxeko zokoak ta gauzak, ez popintzean bere burua zintes, pañoloes ta itxureries; jakitean ogi egiten, errokan, xosten, lisuazen ta garbitzen, ez danza ta paseaketan; gobernatzean ongi, ez platikatzean berzees, partizean, en fin, ta manejazean ongi dena etxean guziendako, ez sixazen bere bizioendako.

        4. Ah baliz manejazekorik, kuida gindezake. Baut uste anitzes, eta seguroago leudezkela aien eskuetan gauzak senarrenetan baño. Zer kuidatukoute ezpada zer? Ezpazaiote ekarzen? bolazen badire senarrain eskuetaik, ellegatu gabe aien eskuetara? Ezi erraten den errefrana, «zenbat emasteki on, ainberze etxe on», nik entendazen dut, konforme delarik gizona, edo zeren askotan baitezake txuxendu emastekiak; baña anitz aldis malograzen ere dire gizonaren izerdiak emastekiain faltas. Eta baldin biak nor bere aldetik barin badire desgobernatuak, orduan ez laguntzale bat bera bekalakoa, baizik destruizale bat parejoa juntatu da, ziona San Bizente Ferrerek: Destruictorium simile sibi. Senarra esta aski on izatea, bear du emasteki ona; esta ere aski emastekia on izatea, bear du senarra ere ona, batak bear du berzeain laguntza; delarik ona senarra, lagun bezo emaste onak, orduan du bera bekalako lagunzalea, baizio Jangoikoak: Faciamus ei adjutorium simile sibi. Eta esta zer erran, ebek direla munduko gauzak, zeintas estuen mintzatu bear sazerdoteak; zerengatik munduko gauza goietan iten dire bekatu mortalak, ta da matrimonioaren obligazioa arimaren penan laguntzea elkar senarremasteak lurreko gauza bear direnetan, bizizeko berak ta beren familia honratuki. Solamente estaiela entenda bear dela izan sobra miserable ta txur emateko gorputzei sustentu ta besti ze dezentea, ta kunplizeko jendeeki nobleza ta bizarria moderatu batean, ta egiteko ere bai bere limosnak, zerengatik miseria edo txurreriagoi esta gobernu, baizik esklabitude; esta manejaze ona, baizik erremazea kodiziaren tiranian; esta ori laguntzea elkar, baizik desonrazea ta tormentazea beren buruak ez gastazeagatik gastazeko diren gauzak).

        5. Bigarrenik lagundu bear dire elkar ta prinzipalkiago arimain gauzetan ta Jangoikoaren zerbitzuan, prokuratus korrejitzea batak bere baitan ta berzea baitan kondizio makurrak ta exzesoak edozein asuntotan itz amoriosko on suabees, destruitus suberbia ta banidadea, ez permititus tratu ta irabazi gaistorik, apartarazis okasio gaistoetaik, palakatus asarre dagolaik konsortea, konsolatus trabaju ta nekeetan Jangoikoaren graziareki; konsejatus gizona espezialki estaien sar ardoan ta emastekia murmurazio edo berze bizioren batean; enbidiarik niori, karidade guzieki, ta espezialki plantatus kostunbrea elkarren konformidades egiteko zenbait limosna; konfesa, komekazeko bere denboretan, akudizeko Jangoikoaren ta sanduen funzionetara dezenzia onean, ta en fin, portazeko elkarreki, Jangoikoareki ta jendeeki alako maneran, ezi errespira dezaten juizio, kristiotasun ta santidade, ezaun dadien Jangoikoak juntatutuela ta Jangoikoa dagola aieki. Iago dezake logra konsorte onak, barin badaki maña onzeko berzea, ezi ez predikari edozeñek. Anitz dire senarrak sanduarazitustenak bere esposak; eta berze ainberze edo ia dire emasteak senarrei persuaditu diotenak birtutea. En fin, elkar lagundu bear dire igaten zerura, ta ez baratu aliketa sarraraziartaño an konsortea. Zer gozoa ikusteas an lagun gloriako delizia gaietan izan zirenak emen nekeetan!

        6. Azken obligazio dutena ezkonduek da hume ta familiaren gobernu kristioan. Kunpli balezate erran duguna elkar santifikazeas, iteko guti lizake erakusteko bereen alde duten obligazio gau. Dire humeak, da familia bat deposito ta tesoro bat fiatu duena Jangoikoak nausietxokandreen eskuetan, zeintas eman bear baitute kontu guzien nausi den Jangoikoari. Ezpaliz baizik ezkontzea, ezpaliz baizik hume izatea, ezpaliz baizik deizea nausi edo etxokandre, ezkinduke zer adbertitu anitz; baña azala utzirik, beira ongi substanzia gau zena. Konzebitubaño len, beaute ezkonduek kuidado hume izaindenes edo izandaikenas, enkomendazeko Jangoikoari, balia daien aietas bere zerbitzu ta gloriatako. Konzebizen den instantetik añadizen da kuidadoa ellega daien errezibizera arima Jangoikoak kriatu ta unitu bear diona. Arimatu ondoan ia ez solamente gorputztto garren kasos, bear da kuidado, baitare ta ia arima garrengatik, zein bizi bear baitu eternidade guzian edo ongi edo gaizki betikos, bein kriatuaskeros, zerengatik arima da inmortala, ilestaikena; por konsigiente, nola ongi betiko izatearen prinzipioa ta kondizio prezisoa baita bataioa, artara ellega daien, in bear da al guzia. Dilijenzia naturalak lenik konserbazeko bizirik ta sano, ez permititus exzesorik edozein jenerotan dezakenik kausatu malogratzea arima gura sekulakos. Dilijenzia espiritualak, orazio egitea Jangoikoari, enkomendatzea Ama Birjinari ta bere aingiru goardakoari, Amak espezialki, zerengatik amaren aingiru goardakoa da goardazen duena sabelean daukana ere jaioartaño. Pensabeza dagokiola arimatto gura klamazen bere barnetik, ezdezala utzi galzera Jangoikoagatik Kristoren odol preziosoagatik. Ala San Patriziori agertu zio Jangoikoak infinizio bat aur beren amen sabeletaik oius bekala deizen zutela zoeiela, zoeiela aien bataiazera ta salbazera jaio zeizeneko (In ej. vit. Ribad.). Ellegatu sakramentuetara ta espezialki komunionera, ta errezibitu ondoan Jaun sakramentatua eskatu bedeika dezan bera ta bere sabeleko fruitua. Lengo denboretan ze kostunbre eskazea sazerdoteei ere bedeizioa (Ap Marchant. t.8).

        7. Jaio ondoan aurra, beti beti lenbiziko kuidadoa bataioas, ezi au ezpaliz lograzen, obe zue ezpaze jaio ta ez konzebitu sekula. Orgatik len baño len bataiarazi bear da utzi gabe sobra denbora konbite edo prebenzioen exkusas; ta bitarteo, dilijenzia extrematua espezialki gauas, estaien ito, estaien il sentitu gabe. Kulpa gau kastigazen zute kanon sagratuek, exkomekazioaren penas, eta anitz obispadoetan da au bekatu erreserbatua; ta Iruñeko gontan ere da itzebeki: «il zen edo itozen duenak aurren bat, bereki etzines edo berze gisas, deskuidos, edo ez adbertitus, eta eznaies ere» (As. res. 20). Ni benzait, bataiatuarteko denboran egoten naiz beldurrak il daien, eta il baledi bat, izan nezake biotzeko min andia, eta nere ordes jaio ta egun berean bataia leizke albas: alde bat, alzinazeagatik graziaren dono preziosoa arimai; berze alde, exkusazeagatik peligroak. Presentazen delaik gero ama bere aurrareki tenpluan, ofrezi bezo biotz guzias Jangoikoai ta gogotik in bez orazio sazerdoteareki mezan izan daien Jangoikoaren agradoko, ezperen il dezan galdu gabe bataiarriko grazia. Alaber, azitzean, berak ezpadezake, kuida bez azi dezan unide birtuosak, ezi agian esneareki komunika daizke kondizioak. Santa Katalina Sueziakoas kontazen da, etzuela artu nai bularrik desonesta zenaganik. San Pedro Nolaskos, etzuela egon nai gaistoen besotan, ikusi orduko sazerdode bat, asten zela joan naiak arren besotara. En fin, apunta nai duelarik ia mintzoak, kuidatu fite in daien aipazera Jesus, Maria, ta gero alzinago ta kuidado ia. Aitak ere bear du, baña amak dezake obeki azi prinzipioetan, barin badu maña ta zelorik, eta bear du, zerengatik dago anitz on edo gaisto izatea gero azi ze modutik aurzutuan. San Luis Franziako errege, nork asi zue sandu egiten baizik bere ama Blankak, erraten ziola berze anitz konsejuen ertean: Nere semea, naiago nuke ikusi zu ilik derepente, ezi ez bekatu mortalean eroririk! San Edmundo Inglaterrakoa bere amak akostunbrarazi zue penitenzietara aurzututik. San Andres Korsino galdurik zebilalaik ta erreprenditus bere amak, alkabo itzulirazi zue axuri manso bat otso zena. Benzeslao ta Boleslao anaiak, au deabrua, ura sandua, zertaik etorri ze? Ura azi baizue bere amiña sanda Ludmillak, au bere ama gaistofikatu Drahomirak. San Agustin, nori zor dio Elizak, baizik bere Ama Santa Monikain nigar, konseju, otoi ta dilijenzia kontinoei? Egia da ezi askotan guratso onetaik atrazen direla hume gaistoak; azi nai ongi ta estaikela logra, baña guziareki in bear da al daiken guzia.

        8. Andixago direlaik humeak (ta au berau guti gora bera diot nirabees ta familiaguzias, zeren aitetamen lekuan sarzen baitire nausi etxokandreak), kuidatu bear da len lenik estaizen akonpaña gaistoeki ta ez dezaten ikasi begis maliziaren pestea deabruaren katedratikoetaik, zeiñetaik erri guzietan badu bere probisioa gaistofikatuak, dela gizonkietan, dela emakumeetan; ta estakit nola, ezi Jangoikoaren ministrook gaudelaik urte guzian erakusten doktrina ta birtuteak, ezin atra dezazkegu diszipulo medianoak, ta deabruaren ministro goieki ikasteunte jokua, desordena, desonestidadea, kanta zikiñak, akzione ta atrebenzia indignoak; maestru iten dire laur egunes pestearen eskolan. Bada, ar zak ere mias moldazenementu bere humek, mias beartu aita ta ama familiakoak amoldatu bere pekoak, erakutsis, erreprenditus, konsejatus, meatxatus ta artus al daizken probidenziak. Len lenean joan bear dute buruek exenpluareki. An Josef Jakoben semeak inzue amets misterioso bat, zeintan figuratu baizizaizkio bere aita ta ama iruzkia ta ilargia bekala, bere anaiak berze ainberze izar bekala. Iruzkia nausiak, ilargia etxokandreak bear du errepresentatu exenplu onaren argitasunean gobernazeko kristioki familia. Nausiak buru bekala bear du ordenatu bizitzamodu on bat familian; ta lagundu bear dio emasteak desterratus etxetik bizioak, desordenak ta bekatuak, ta plantatus erregla on bat Jangoikoaren ta jendeen alde; ez utzi lekurik etxean juramentu ta maldizioei; ertxi atari ta erreskizio guziak murmurazio ta desonestidadei, estaizen aipa ere; bada, enbusteriei tapa bearriak, ta leio ta guziak, ezi dirade errietako pesteak; debekatu ordikeriak, desgaraiak ta joku sobraniatuak, transtornazen baitute familia kristio baten orden justoa; aparta banidadea, gala ta itxureria, admiti solamente dezenzia bat moderatua; fuera usurak, tratu gaistoak ta edozein ondasun injusto, ezi dire oriek nola arri falsuan daudenak fabrikan; ta Jangoikoak nola baitu besoa luze, alkabo kastigazen du arimetan lenik, gero gorputzeko gauzetan ere, eta, al rebes, bedeizioa prometazen du bere irabazi justoas bizi direnei: Labores manuum tuarum quia manducabis, beatus es et bene tibi erit etc., zeren sustentazen zaren zeure eskuetako lanes, ditxosoa izanen zara ta ongi joanen zaizu; zure emastea ala nola aien bat abundatea zure etxean, zure humeak nola oliben plantak zure maiaren inguruan. Au dio Dabidek: Atra zañetaik enbidia, baita arimaren etika ta ondasunen zedena; diskordiaren zizaña erre, ito, orzi, sofoka, akaba; planta bedi bake ona, ezi diskordiaen ertean esta bizi Jangoikoa ta bere grazia; non ordea den bakea, arara doaie ditxa guzien iturrama; trabaju, pobreza ta naigabeetan goarda konformidadea, oneki dulzazen dire aiek, eta aski da Jangoikoak emanai duena gustoso edo amargo; berak daki zer konbeni zaigun bere humeei, artan dago gure ona, ta ez anitz gusto izatean mundu ontako; ez izan gorputzain adiskide, ez biziorik egin, ez erregala bere burua, ezi itaxurbazuk dire ebek arruinazentustenak etxeak ta birtuteak; kontra kontra bere naien bakotxa; berzeendako beratx, bizarro ta konpasibo, gogor beretako; en fin, ez admiti deus kristiotasunain kontra denik.

        9. Ontas landara bete etxea Jangoikoaren gauzes, plantatu doktrina bere denboretan, errosarioa egunero, au da musika, zeiñen aizen gustoso egoten baitire aingiru goardakoak sukaldean, kuartoan nonnai erreza daien; konfesa, komekarazi familia maiz; akudiarazi dezente Elizako gauzetara, espezialki prediku ta doktrinetara; bedeika maia ta eman graziak jatean ta edatean; arimes izan piedade oroitus aplikazeas induljenziak, ofrezitus sufrajioak; pobrees kuida nola Kristo beras ta bere buruas, alojitus ta asistitus limosnattoes. San Agustinen konsejuain konforme, konta bat ia etxean mantenizeko, au da Kristo pobreetan. Laur edo sei edo zorzi zarate familian? Konta borz edo zazpi edo bedrazi. Ez utzi kodiziai engañazaisten, ezi dio, hume anitz, gastu anitz, estaike in limosna, balu hume edo gastu gutiago, oroat in lezake. Aisa da Jesu Kristorendako edekizea nondikbait zuk emanai estiozuna bere pobreai, ta aisa dobla ta erredobla dezake ematen diozuna pobreai, zergatik berai ematen zaio, ezpadio gezurra Ebanjelioak, quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis; begis beterik egon bear du etxeko buruak adbertizeko ta zelazeko on den guzia: Jaiki goizik, etzin ere bai, ertxi atariak bere garaiean; zela, en fin, zela etxeko guzies obeki, iduribazaizie, ezi ez mandoes, idies ta animalees. Biz etxe bakotxa eliza bat txikittoa, biz mintegi bat nondik atra daizen planta onak plantazeko Elizan, honrazeko Jangoikoa, alegrazeko Kristo, imitazeko sanduak birtuteen fruitueki ta gero trasplantazeko gloriako paraisoan.