Serm. 104.
De matrimonii finibus
bonis effectibus etc.
ann. 1782

Et erunt duo in carne unâ.
Sacramentum hoc magnum est;
ego autém dico in Christo, et in Ecclesia. Ephes. 5.

        1. Erranik ia dela matrimonioa gizon ta emastekiaren unione bat Jangoikoak disponitua ta Jesu Kristok konfirmatua ta konsagratua sakramentu, zeintas baitio San Pablok dela sakramentu andia, zeren signifikazen baitu misteriosoki unione sandu dibino gura zeiñeki desposatu baize Jesu Kristo Eliza sandareki, sacramentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo et in Ecclesiâ (Cath. Rom. hic. SS.16). Diot, alaber, signifikazen duela ematen duen grazia gura sakramentu gonek, Kristoren merejimentuen medios perfekzionazeko amorio naturale gura konsorteetan elkarren gana, ta konfirmazeko unione fuerte gura, ta santifikazeko ere bai konsorteak berak (Ib. SS.17). Goazen orai ikustera zer fines prinzipalki paratu den matrimonioa edo zein diren finak zeiñengatik imini zuen Jangoikoak.

        2. Lenbiziko fina da izateko bizitzako laguntza, konpañia ta konsolu gizonak emasteareki ta emasteak gizonareki, zein apetezizen baita instinto naturales; ta bilazen baita esperanzagatik ezi elkar lagunduko direla eginaskeros biak bat bekala, ta orreki bakotxak bizikideain laguntzaren medios aisago pasatukotuela bizitzaren molestiak ta zarzutuko nekeak. Orgatik ere erran zue Jangoikoak prinzipioan: Non est bonum hominem esse solum, esta ongi, dagon bakarrik gizona, faciamus ei adjutorium simile sibi, egin zogun lagun bat bera bekalakoa. Egia da ezi askotan bizikidea, ez laguntzeko, baizik galarasteko, ez alibiazeko nekeak, baizik añadizeko molestiak izaten dela; ez emateko emen zeruko deskansu iduri bat ta laguniteko igaten zerura, baizik parazeko infernu txiki bat emen ta bulkazeko erori daien beitiko ta betiko infernura, ezi orgatik zio San Bizente Ferrerek txistes, ezi orai erran lezakela Jangoikoak: Ongi da dagon bakarrik gizona, etzogula eman galzale bat bera bekalakoa, non faciamus ei destructorium simile sibi (Dom. 2. p. Trinit. c.2. ap. Claus t.1 cat. conc. 42). Baña esta au kulpa matrimonioarena, esta fundatuzuenarena ere matrimonioa, baizik ezkondu bereena; beiratu al zute ezkondubañolen zer itera zoezin, ta orai ere dezakete erremedia, humillatus, sufritus, ongi egines ta eskatus Jangoikoai, ezi Jangoikoaren aldetik paratua da matrimonioa elkar laguntzeko zerbitzazen bere majestadeai, ta au da lenbiziko fina.

        3. Bigarren fina da, propagare naturam, jenerazioaren aumentazea, zerengatik animale jenero guziek dute naturalki afizione beren humeengana, ta argatik itentuste dilijenziak, kafiak, probisioneak ta gañarako bear direnak, juizio balute bekala. Bada, ia inporta delaik mantenitzea gizagendea munduan arrazioduna den bekala, ta kriatura prinzipala, argatik Jangoikoaren disposizios da arrazionaleetan matrimonioa, edazeko ta aumentazeko beren linajea edo kasta; eta zeren ezpaliz probidenzia berexteko bat bateki, bailizake nastekazio ta konfusio desordenatua, ta por konsigiente deskuido humeen azizean etxakines zein zeiñenak ziren, orgatik Jangoikoak instituitu zue matrimonioa, prokurazeko ta azizeko nork bere humeak, ez ainberze usteagatik bere ondasunen heredero, nola karraiazeagatik Jangoikoaren esklabo ta esklaba, ta konserbazeko fedea, errelijionea, birtuteak ta santidadea, ta igorzeko zerura ia ta ia, zerbitzatu ondoan emen Jangoikoa, gozazera ta bedeikazera glorian. Ta au da berze fina izan zuena Jangoikoak ziolaik: Crescite et multiplicamini, aumentazaiste, ta añadizaiste anitz. Ta au ere da izan bear dutena ezkonzen direnek, solamente izan daiengatik ia zerbitzazale Jangoikoain etxe gontan munduan ta ia sandu ta sanda berze munduan; fin gau zute lengo sanduek ta sandek, Jangoikoari kuadratu ziotenek matrimonioan, ta fin gortas usatu bear da matrimonioaren lizenzia, ez apetituain asetzeagatik nola zaldiek eta astoek entendamenturik estutenek, nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellectus. Baña alaere esta fin gonen kontra in zutena berze anitz sanduek, bizitzea diot, matrimonioan ta kastidadean, elkarren konsentimentus, entendazen da (ezi bakotxak ez dezake ori berzeain konsentimentua gabe); dena fin garren kontra da prokuratu ondoan berek inpedizea, galzea edo malograzea fruitu izan bear zena. Estire guratsoak alakoak. Zer diot guratsoak? Estire otsoak ta tigreak alakoak, dire gaistoagokoak; dire Herodesak; gaistoago dire, ezi aiek kuidazeuntelaik beren entrañetakoes, ebek dire ez berzerenen baizik berenen ilzaleak, inhumanoak, inpioak, Jangoikoaren intenzioain kontrarioak, zein baita azitzea humeak eman naituenak guzien kriadoreak; ta orgatik inpedizentuenaren eskutik eskatukotu aien arimak. Eta noiz inen diote errestituzioa? Erit anima tua pro anima illius. Arimas pagatu bearbada arima galdu dena, anitz galdutuenak nola pagatuko du bere arima soillas? Arimagoi tormentatua izain da anitz kondenatuen penes; doble ta erredoble infernu izain da arrendako justizias ere.

        4. Irugarren fina matrimonioarena da sedare concupiscentiam, erremediatzea aragiaren inklinazio gaistoa, goardatzea moderazio justoan apetitu errebela matrimonioain frenoareki ta librazea erorzetik Jangoikoaren ta arrazioaren kontrako desordenetan pasione brutoain furiaren kasos. Ortako jakin bear da, ezi kriaturik Jangoikoaren eskus Adam ta Eba inozenziain estadoan, gorputz ta arimain tenple on justo batean, maliziaren apetiturik gabe, desobedizeareki aiek gero Jangoikoai, errebelatuzizaizkiotela aiei beren arima ta gorputzain pasioneak; ta gaizera inklinaturik gelditu zizaizkiote bere bekatuain penan, zeiñen gaitza kutsuskoa bekala pasazen da aietaik guziei jenerazios, ta ala da preziso egotea beti zentinelan ta armeki eskuetan geuren pasioneen kontra, erdextekos biktoria; eta garbiturik ere bataioaren medios bekatu orijinala heredatu ginduena, esta edeki zen kulpa garren efektoa, baita inklinazio gaistoa ta pasioneen errebeltasuna. Au esta bekatu, nola ez dezon batek obeditu baizik erresistitu; baña bekatutik sortua da ta bekatura tirazen du persona, ta artaik du gizonak egotea beti gaizera inklinatua orma zarra bekala erorzera; ta ezpada erresistizen, trabajazen ta apuntalazen bekala, eroriko da. Guzien ertean enemigorik andiena da aragia, etxe barneko traidorea, ta ezin aparta geurengandik, antes bien, mantenitu bear estaien il; bitarteo, ordea, arrazio da ta justizia kastigatzea ta domatzea barus, nekees, mortifikazios ta espezialki goardatus begiak, kendus okasioak, erretiratus peligroetaik, txurtus ardoa, erregaloak, laminuriak ta berze direnak luxuriain zeboak, zeiñeki suberzen baita ia gorputzaren asto domagaiza. Beti dago gaizera, bada, beti tiratu frenoa; beti da inklinazio gaistoa, biz beti erresistenzia. Beti dago tentazen, bada, gauden beti kontrarestazen (sic). Beti, en fin, garade frajilak, erikorrak, ez erori bai erori, bada, beti usatu bear dire erremedioak ez erorzeko. Bat berzees landara da matrimonioa, zeintara daizken erretira portura bekala direnak flako garaizeko apetituain furiak berze gisas; ta au da berze fin bat zeiñengatik paratu baita matrimonioa, diones San Pablok: Propter fornicationem autem unusquique suam uxorem habeat, et unaquaeque suum virum, eskapazeko erorzetik desonestidade gaistoan, izan bez bakotxak bere emastea ta bakotxak bere senarra. Gisaontan zerbitzarasten zaio pasioneari Jangoikoaren honratan azizeko humeak matrimonioaren legean, ezperen galaraziko ziolaik arima legeain bortxa. Dugu exenplutto bat ontako. San Toribio bizi zelaik Etrurian, ze an otso bat dañu anitz iten zuena ermanes ozka axuriak, ardiak eta aur txikiak ere bai. Juntatu zire sanduagana amak eta arzaiak dañu izan zutenak kontazera ta eskazera erremedio. Eman zue sanduak, zerengatik zoeielaik bein otsoa aur bateki agoan segizen ziola atzetik ama tristeak oius ta lamentus, sanduak aiturik lastima gaiek ta ikusirik otsoa nola zoeien, manatu zio instante zekarrala aurra; instante etorririk laisterka, utzi zue sanduaren oñetan aurra, ta sanduak entregatu zio sano bere amari. Eta gero itzulirik otsoagana erran zio: O animale gosetia, Jangoikoaren izenean manazen diat ezakela ia dañurik egin; ofrezizenbadidak, egunoro idukiko diat prestaturik nere zeldako atarian ire alimentua beauken adiña. Otsoak, apaldurik burua, obedizen ziola bekala joan ta ia sekula etzue dañurik egin baizik kontent bizitu ze sanduak ematen zion janarioas egunoro bere neurrian. Otso goneki konpara daike apetitu desonestoa, zeiñen kontenizeko bere erreglan in gabe desordenik ta exzesorik, dago matrimonioa Jangoikoaren probidenzias; ta orgatik konbeni da gasteak maliziara inklinatuak senti direnak, ezkon daitzen len baño len mantxatu gabe gorputz arimak berenak ta berzerenak. Ai gizones matrimonioaren sakramentu errezibitu nauten artara doazines mila zikinkerien bideas! Ai emastekies anitzei beitarte, anitzeki llaneza indigno konsentizentiotenes arrapatzeagatik bat senartako! Eta ai guratsoes ta kuidado dutenes estiotenes probidenziazen matrimonio honratu bat bere denboran, ez soltazeagatik dote justoa edo erreparo friboloen kasos, edo ajola faltas! izain da nork eskatu kontu iten diren ta montiazen diren bekatues munduan, paratu faltas, a tienpo, matrimonio sandu baten erremedioa, ezi ortako da.

        5. Baña konsagrazeko sakramentutan matrimonioa Kristok berze fin bat izan zue goragokoa, au da, ematea ezkonzen direnei bigarren grazia bat unizeko amorio sanduan konsorteen biotzak, zerengatik delarik sakramentu gau signifikazeko Kristoren unionea ta amoriosko desposorioa kristioeki, signifikazekos ongi, ongi unizeko grazia eman bear zue, zerengatik ongi, bai, sines ongi onesten du Kristok Eliza bere esposa. Deizea graziagoi bigarren grazia da, zerengatik errezibitzean sakramentu gau egon bear baita ia grazian, ta grazia gorreki doazinei ematen diote diogun bigarren grazia gau, seguratzeko bekala zeruko lotzaki dibino bates amorio naturale beardutenura elkarrengana, ta ingurazeko bekala berze katea bat urreskoa lenbiziko katea lurreko garren gaiñetik. Sakramentu gonek, bada, obligazentu konsorteak motibo superiores onestera elkar Kristoren amorioareki, eta aun itzes erran zue San Pablok, onesteko bere konsortea ala nola Kristok Eliza. Suabezen tiote bizitzaren molestiak, aisazen tiote trabajuak, dulzazen tiote amargurak ta legunzen diote matrimonioaren bustarri latza, ta arren prisionea itzulzen diote prisione bat pasagarria. Kateak dire ta grilloak dire fuerteak ta soltaestaizkenak ta burriñasko kate gogorrak; baña biz Jangoikoaren grazias amorio ona, onetsibeites Jangoikoagatik, ta itzulzen dire urreskoak katea goiek, dio San Agustinek, ament se, et aurea erunt. Esta inport ez sentituagatik anitzek sakramentuain efekto ta grazia gau; beren baitan dute estorbua, ken bezate ta progatukoute berze askok bekala, ezi, en fin, ortako konsagratu zue Kristok matrimonioa, emateko unione onaren grazia; au da bere fina, causare gratiam unitivam.

        6. Ia orai explikaturik matrimonioaren finak, erdi explikaturik daude arren ondasunak deizen direnak, baitire irur: Lenbizikoa, bonum prolis, humeen ondasuna; bigarrena, bonum fidei, fedearen edo fidelidadearen ondasuna; irugarrena, bonum sacramenti, sakramentuaren ondasuna. Baña klarazeko geiago ta estaien ekiboka, ara lenbizikoa: Bonum prolis, jenerazioaren ondasuna, hume izatea ta azizea Jangoikoaren zerbitzuko. Ondasun gau da nola ematen duen Jangoikoak. Ematen duelaik on, ta ematenestuelaik ain on; ezi, al kabo, esta onik deus, baizik Jangoikoaren borondatearen konforme dena, zein delarik guzien kriadore, errepartizentu bere kriaturak nola nai duen. Laur giltza, ziote lengo hebreoek, gelditu zituela bere eskuan Jangoiokoak fiatu gabe niori: Bata, zeruko giltza, soltazeko erauntsiak; bigarrena, bere granero dibinoen giltza, au da animale bizi guzien sustentua; irugarrena, eriotzearen ta obien giltza, ilzeko ta erresuzitazeko; laurgarrena, bizitzaren ta jaiotzearen giltza. Giltza gebeki igorzentu mundura ta atrazentu mundutik kriatura bereak; ematentu edo ez erauntsiak; abastazentu edo txurzentu alimentuak, nola dakien bear dela. Estago, bada, ezkonduen menean suplizea mundua jendees, gora dago suplizalea. Aiek solamente dezakete eskatu ta prokuratu ta esperatu Jangoikoaren dekretoa kriatzeko kriatura bat, ezi Dabidek dion bekala, ezpadu Jangoikoak fabrikazen etxea, banoan nekazen dire fabrikazaleak, nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam. Bego guzia Jangoikoaren eskuan, ezi guk estakigu zer izain diren humeak ta noiz den on izatea. Hume onak dire guratsoen konsolu, gaistoak tormentu; batzuetan dire salbazeko berak ta bere guratsoak; berze batzuetan galzeko batak eta berzeak. Zenbat obe zue, ezpaze jaio Judas! Eta zein on, berriz, jaiozea San Pedro! Estutenek naute ta dutenek askok obe dela gabea diote. Eta errealki humeengatik anitz galzen dire. Beras, esta galzen matrimonioaren ondasun gau ez izanes, nola esten kulparik beren aldetik ez izateko, zerengatik ala nai du orduan Jangoikoak, ta ala obe da; esta ere lograzen ondasungoi izanes hume gaistoak, baizik onak, ta artako da matrimonio kristioa, ta au du lenbiziko ondasuna.

        7. Bigarren ondasuna da bonum fidei, fedearen edo fidelidadearen ondasuna, ezi artan iten den obligazioaren kasos ia gizon gura da emaste garrena ta emaste gura gizon garrena; por konsigiente, lege arzen dio bakotxak bere konsorteai, zeintas landara admitizea nior da adultero ta ladron izatea, da legearen ta fedearen auxtea. Ezpaliz matrimonioaren koropillo fuertea, nor fia itzes? Nor seguratu señalees? Lizake konfusio, inkonstanzia ta gerra bat nastekatua. Orai, ordea, matrimonioak lozentu alako maneran, ezi solo dezazke laza eriotzeak, orgatik ere deizen dire bizikide. Utzituste aita ta amak juntazeagatik konsorteareki; ia emastekiak bizi bear du, nola ezpaliz berze gizonik munduan; ia gizonak, nola ezpaliz berze emastekirik asunto gontarako. Solamente bere konsorteaindako da kristio arra ar ta emea eme, zio Tertulianok, Christianus uxori sua soli masculus. Bat egin dire; beude fiel, nola bere buruaindako, konsorteaindako. Libre zire; lotu dire bustarri baten pean; segi elkar ez solamente amorioan, baitare etxean ta bizitokian; eta legeak nailuke aun ilik estaizen berex obian. Zein gauza fuertea exkomekazioa! berexten du kristio guzietaik; alaere exkomekaturik konsorte bat usten dio libre Elizak komunikazioa bere konsorteareki guzietan. Zein fuertea den fede obligatuzirena matrimonioan! Ta au da bigarren ondasuna (Parra hic).

        8. Irugarren ondasuna da bonum sacramenti, sakramentuaren ondasuna, konsistizen baitu binkulo edo lozaki fuerte gartan, zeiñeki elkar obligatu baizire, ilartaño bata edo berzea. Zer ondasun da ori? Antes bien, dirudi dela prisione bat. Ala da, baña prisione bat, zeinek segurazen baitio gizonai emastea ta emasteai gizona, ez dezan utzi, ez pretendi, ez ere logra. Esta sazerdotea proprioki ezkontzentuena, esta ere Eliza, da Jangoikoa bera; mulier quam dedisti, Elizak eman balio konsortea, Elizak ba lezoke edeki, baña orai Jangoikoak juntatu duena ez dezake niork separa. Quod Deus conjunxit, homo non separet. Ain aide urbilak egin dire, ezi biok dire gorputz bat; buru da gizona, emastea da bere kostilla proprioa, biotzain ondokoa; orgatik, ala nola niork ezpaitu aborrezizen bere burua, oroat portatu bear du konsorteareki; nola ezpaitu botazen bere gandik batek besoa, edo burua, edo berze edozein mienbro, estu apartatu bear bere konsortea. Akonpañabeites elkar onetan ta gaitzetan; bataren ona berzearen ona, bataren gaiza berzearen gaiza; lagunbeites elkar zerbitzazen Jangoikoa ta igaten zerura, igan ondoan batak idiki dezon berzeai ataria. Exenplu andia dugu San Adrian ta Santa Natalian. Preso zegolaik ura fedeagatik, erdetxi zue karzeleroagandik diru anitzen kostus, utzi zezan joatera despeizera bere esposa. Deitu zuelaik atarian, ezaundurik boza, etzio idiki nai ataria, ustes eskapatuzen eriotzeain beldurrak; baña erranik sanduak solamente eldu zela despeizera ta animazera padezi zezan arrek ere gogotik eriotzea eman nai baziote fedeagatik, orduan, elkar besarkatu ondoan, biak itzuli zire karzelera, ta asistitu zio presente azken atseraño emasteak senarrai tormentu guzietan, ta ebaki nai ziotelaik besoak ta zangoak, ebakizerakoan idukizen zitio bere eskus Nataliak animazen zuela anitz. Ala iltze ura ta gero bera Jangoikoatik, ta orai daude biak gozazen mereji duten gloria. Etc., etc., etc.