Serm. 67.
De examiné etc.
Anno 1781

Serutemur vias nostras, et quaeramus
et revertamur ad Dominum. Jerem. 3.

        1. Osasunaren prinzipioa da ezaunzea gaiza. Ezaunzenestuena estu kurazen medizinak. Orgatik ikusten da medikuak galdegiten duela, informazen dela gaizas ta gaizain zirkunstanzies ezaunzeko, ta ezaundurik kurazeko. Delarik, bada, konfesioa medizina bakarra kristio bekatariendako, artako lenbiziko dilijenzia da examinazea konzienzia, ezauntzea bekatuak, baitire arimain gaizak. Aizagun Seneka mintzazen, kristio baliz bekala: Initium salutis notitia peccati, onzeko prinzipioa da ezauntzea bekatua. Qui peccare se nescit, corrigi non vult. Estuenak ezauntzen gaizki iten duela, estu nai emendatu. Deprehendas te oportet, antequàm emendes. Da preziso aberiguatzea zeure utsak, emendazekos. Ideò quantum potes, teipsum argue. Orgatik aldezakezun guzia, bilazkizu, aberiguazkizu zeure faltak ta kulpa guziak. Accusatoris primùm partibus fungere, deinde judicis. Inzazu lenik akusazalearen ofizioa zeure buruorreki, gero juezarena. Baña aizagun klaroago Jeremias: Serutemur vias nostras, et quaeramus, et revertamur ad Dominum. Eskudriñazkigun geuren bideak ta pausuak, ta itzul gaizen Jangoikoagana.

        2. Itz gebetaik atra daike zer den konzienziain examinatzea. Konzienziain examinazea da bekatues oroitzera prokuratzea, pensazea ta memoriara ekartzea bekatuak errateko gero Jangoikoaren ministroari konfesioan. Galdegitea bere buruari: Quid feci? Zer egin dut? Lo bekala ajolarik gabe dago bekataria bere eriotzeareki ariman; estu kasorik egiten bere peligroas; estu senti bere dañua; idatzar bedi, beira bez ongi nolako estadoan dagon, zer diren bekatuak; ta ene kontura ezi mogituko da botazera beregandik ainberze beneno. Gertatu da noizbait arrapatzea biajante bat gauak oian batean. Doaielaik nora estakiela ilunbean, tropezatus pausuoro, utseginik bideak, beterik beldurres erorzeko barrankuren batean, dibisazen du etxola iduri bat erdi eroria; ta naizbai, alare kontent, berla astatus eskues, apartatus arramak, kendus enbarazuak, sarzen da, ta erreparatu gabe goatzeain gogortasunean, etzaten da an arrimuturren ertean. Arzen du loak ta mogizenestela nekeain utses, pasazen du gaua, aliketa goizeko argiak idikiartaño begiak; beirazen du orduan non dagon; ta ikusten du inguraturik bere burua alde batetik bibora karabilkaturikako saldo bates, berzetik arrero benenosoes; ikusten du an tigre bat mogizen dela lostorditurik, aratago dragon bat edazen dela horroroso. Jesus, zer da au? Instante egiten du salto bat; atrazen da, eskapazen da laisterka boladan, palpatazen diola biotzak petxoan, ezin erdetxis kasik atsa; turbaturik begiak, deskoloriturik lotsamenturas aurpegia. Gizona, errain nioke, ainberze denboras, ta alako soseguan lo, ta orai ainberze prisa? O Jauna, errainlidake, andia da peligroa. Bada, zerk deskuidara zizaitu ainberze ordus? Ez ezauntzeak. Zerk orai mogiarazi zaitu? Ezauntzeak peligroa. Zertas duzu beldur? Beirazeuntenas. Zertas zaude ikar ikar? Ikusteuntenas. Bada, beirazeak, ta ikusteak kausatu dute ainberze beneno? Ez, baizik erreparatzea. Lenago ikusi banu, lenago atrako nitza. Jangoikoari graziak atra bainaiz bizirik. Estut kontatu agitzen dena materian, baizik gertazen dena bekataria baitan. Zenbat eta zenbat daude lo ilunbeetan bekatuen ertean, beiratu gabe, erreparatu gabe, ezi bekatu mortaleak direla gaistoago ezi ez serpienteak, eskorpionak ta tigreak, daudenak ez inguruan, baizik arimain barnean. Argi bezote Jangoikoak; ikus bezate arimain eriotze presentea, infernua esperazen pean, demonioak etxideten ermateko, agrabiaturik ta asarraturik Jangoikoa, asarraturik alaber Ama Birjina ta sandu guziak, nior ez aiskide, guziak kontra. Nola daike bizi ala instante batean sikiera? Solamente ezauntzenestuena. Asi bedi examinazen bere konzienzia librazeko.

        3. Eta noizaskerostik bear da examinatu konzienzia? Azken konfesio onaskerostik. Diot au, zerengatik ezpada konfesioa izan ona, berriz bear dire konfesatu konfesio artako bekatuak, ta konfesiobera ere bai, sakrilejio den bekala, zerengatik konfesio gaistoak estu garbitzen bekatuetaik arima, antes bien aumentazen du mantxa, ala nola nai balu batek garbitu aurpegia tintas. Konfesio gaistoa berritu gabe konfesazea alzina, da oroat nola kuraturik falsuan prosegitzea estalis zauria. Da nola zimendua tranpas banoan paraturik prosegitzea pareteak añaditus karga ruina iagotako. Da nola utsin ondoan bidea joatea alzina, ta zenbatenas ia doaien, makurrago ta nekeago erremediazeko utsa. Da, errateko konparazio llano bateki, oroat nola polaina batean boton bat utsiten bada, guziak baitoez makur, ta guziak berriro txuxendu bear baitire. Eta zer bekatues in bear da examina? Bekatu mortale guzies egin direnes naiz obras, naiz itzes, naiz deseos, naiz pensamentus; dudaskoes ere bai; konfesatuestirenes; gaizki konfesatues; ta zirkunstanzia bariazen edo aumentazen dutenes bekatua grabekiro, zenbat ta nolakoak diren, al daiken moduan dilijenzia prudentebatenmedios. Esta, bada, aski konfesazea ala montonean erraten dela, anitz aldis au, franko aldis ura, naiz bekatari andia etc.; bear dire berexi numero txustoan al badaike, ezperen, gutigorabera, ezi Jangoikoak ongi kontaturik dauzki gure bekatuak. Tu quidem gressus meos dinumerasti, zio Jobek, orrek, Jauna, dauzki kontaturik nere pausuok, et signasti quasi in sacculo delicta mea, ta berex ezarritu ala nola bolsa batean nere deliktoak. Bolsa batean bekala? Bai errepara zazie. Nork sarzentu bolsan errealak kontatu gabe? Iago. Milla otxin dauden bolsa batean ez solamente dago kontaturik zenbat, baizik ere kontazerakoan distingizen dire ogeiotxinekoak, borzekoak, amarerrealekoak etc. Ala, bada, examinatu bear dugu konzienzia, ez solamente berexis zenbat, baitare nolakoak diren kulpak ta zirkunstanziak.

        4. Eta nondik egiten da konzienziaren examina? Amar mandamentuetaik, erreduzitus aietara an expresoki deklarazenestiren bekatuak ere. B. g. Lenbiziko mandamentuan examinatu bear da ia aborrezitu duen Jangoikoa, baitare ia erran duen blasfemiarik, ukatu edo dudatu duen fedean; dakien edo estakien doktrina kristioa, errezibitu duen gaizki sakramenturik, galdu duen esperanza etc. Bigarrenean ez solamente egin duen juramenturik banoan, baitare ia maldizio graberik bota duen. Irugarrenean ez solamente trabajatu den jaiegunean, baitare ia enzun duen meza, eta nola. Laurgarrenean ez solamente galdu duen errespetoa guratsoei edo iagokoei, baitare ia kunplitutuen bere obligazioak edozein jenerotan, ia atzitzentuen ongi humeak ta bere kargukoak, ia doktrinazentuen, ia korrejitzentuen, ia faltazen duen exenpluan ta edozein obligazio duenetaik. Borzgarrenean ez solamente il edo eritu duen nior, baitare ia odioik edo diskordiaik izan duen, ia gaizki portatu edo mintzatu den, ia deseatu dion gaizik, ia alegratu den berzeain gaizas, tristatu den berzeain onas, ia bere buruari ere in edo deseatu dion gaizkirik, ia egin duen exzesorik jan edanetan edo berze gisas. Seigarrenean ez solamente egin duen bekatu desonestorik, baitare deseatu edo pensatu duen librekiro, berzeeki edo bere buruareki, estadoa, aikoak ta gañarako zirkunstanzia aldazen ta anditzen dutenak anitz bekatua. Zazpigarrenean ez solamente ebatsi duen artus berzeren gauza eskus, baitare ia perjuizioik kausatu dion haziendan, tratu gaistos, medio lijito estirenes, ia kunplitutuen ongi bere kargura dituen manejuak, pagatutuen zorrak aldezazken gisan, egintuen txustoki amarren primiziak maliziarik gabe, ia detenitu duen berzeren gauza, ia konsentitu duen nolapait berzeain dañuan etc. Zorzigarrenean ez solamente falso testimoniorik goratu duen, baitare ia in duen juizio gaistorik, agertu duen sekretorik, kontatu duen enbusteriarik, erran duen gezurrik ta edozein gisan in duen perjuiziorik honran edo faman. En fin, examinatu bear da ia edozein modus ofenditu duen Jangoikoa.

        5. Eta, Jauna, zer kuidado paratu bear da examinazean konzienzia? kuidado bat dilijentea ta prudentea, parazen dena negozio anitz inporta duen batean, zerengatik inporta du anitz konfesazeak ongi. Iragazteko pleitu bat, bilazen dire dilijenziareki arrazioak, testigoak, proguak etc. Ezarzeko zensuan kantidade bat, informazen da finkes, karges seguridadeaindako, estaien izan engañurik. Akomodazeko alaba bat, zenbat diskurso, zenbat galdetze, zenbat informe? Bada, guziau baño ia da ongi konfesazea; esta bear gutiago dilijenzia. Errepasatu gogoan zer iteko, zer leku, zer laguneki erabili den, alako denboran, alako egunean, alako gauean, oroitu zenbat faltatu duen jenerobakotxean, bein, bi, edo irur aldis, bear den bezanbat. Baña bitarteo kondenazen den bekala floxedadea ta deskuidoa, enkargazen da prudenzia. O! Bearbada, errain du norbaitek, egon banitza ia denboras examinazen, oroituko nitza ia. Esta au argumentu sufizientea, egon bazara dilijent denbora moderatuan konfesoreain juiziora, aski da, esta manazen sobraniatua galduartaño burua, turbatuartaño konzienziain sosegua. Beñik bein konsolazeko arima intenzio onetakoak, diot, ezi ala nola ezpaitugu obligaziorik konfesazeko bekatu benialeak, baizik mortaleak, alaber estugu obligaziorik examinazeko baizik mortaleak, ta ala nai baitugu ere konfesatu benialeak, esta aflijitu bear ez oroituagatik guziak. Bigarrena diot ezi egin ondoan examina dilijente bat, aski dela konfesazea oroitu garenes, ta konfesioa dela ona, ta barkazen direla atzenduak ere ezin berzeas, solamente obligazioreki konfesazeko oroizen garelaik. Irugarrena diot, ezi egin duenak ia sinki konfesio bat jenerala arturik denbora sufizientea konfesoreain juiziora, ta aldatu duenak bizi modua, estuela obligaziorik examinazeko lengoak, suponitu bear baitu konfesaturik bide daudela. Orai oroi baledi zerbaites, zein prudenteki iduri bailekio etzuela konfesatu, konfesa bez ori. Gañarakoan ez aflijitu errepasazen ia ta ia lengoak.

        6. Eta, Jauna, zenbat denbora in bear da examinazen konzienzia? Estaike eman erregla fixorik. Denbora ia bear dute, argalago konfesazen direnek, ala nola anitz denboras loiareki dagon onzia nekesago garbitzen baita. Baitare anitz iteko dutenek ia ezi ez libre dagonak kargetaik. Bilo guti duenak aski du orraxa guti, baña bilo anitz nasi ta zorrizu duenak orraxa ia bear du. Beldurti bizi denak kuidatus ez ofendizeko Jangoikoa, estu bear ainberze examina, nola arro ajolakabe nolanai bizi denak. Aisago izain da oialtxurizale batek garbitzea eskuak, ezi ez ikazgin edo arotz batek. Zer erremedio, iteko examina aisa ta fite? Erremedioa da maiz konfesazea ongi, ta egunoro errepasazea konzienzia, ta joatea bildus memorian ines doaien bekatuak egunetik egunera. En fin, alako maneran bear dugu examinatu konzienzia, bear bagindu bekala joan berla ematera kontu Jangoikoaren tribunalean gure bizimoduas, eta an rigurosoki arzen da kontua. Kontazen du San Juan Klimakok bizitu zela desertuan monje bat, Esteban izenes, bizimodu pasmagarri batean; arren nigarrak zire kontino, baruak perpetuo, goatzea arri gogorrak, deskansua disziplina odoleskoak. Ala biziturik berrogei urtes arrapatu zue azken eritasunak, ta ia ilzera urbil zegolaik, asi ze egiten amostrazio andiak, beirazen zue ia alde batera ia berzera beterik kongojas; bein erraten zue: Ala da, eginue ori, baña ortako in dut ainberze urtes penitenzia. Berze bein erran zue: Esta ori ala, estut nik egin alakorik. Ala zego aflijiturik beira beira, norbait ikusten bekala, aliketa azkenean erranartaño: Bai ala da, ta estut zer errespondatu, baizik baliadakidala Jangoikoaren miserikordia. Au erran ta ilze, utzirik dudoso presente zeudenak, salbatu ote zen edo ez. Zer izain da suelto bizi direnes? Etc. etc. etc.