Serm. 105.
De obligationibus matrimonii.
ann. 1782

Verum tamen neque vir sine muliere,
neque mulier sine viro, in Domino. 1 Cor. 11.

        1. Explikaturik ia matrimonioaren esenzia, finak eta ondasunak, segitzen da explikatzea ezkonduen obligazioak tustenak ia elkarrengana, ia hume ta familiagana, bakotxak bere ariora. Matrimonioa edo eskontza deizen da berze izenes conjugium, baita nola bien bustarri komuna, biek konpañia onean erman beautena, estaien pensa dela estado librea obligazioetaik, zeintan parte dire bardin, parte desbardin, guzietan ordea lagun konsorteak. Emastekiaren buru da gizona, gizonaren buru Kristo ta Kristoren buru Jangoikoa, dio San Pablok (1 Cor. 11). Gizona da Jangoikoaren imajina ta gloria, dio berriz, baña emastekia da gizonaren honra. Etzue izan prinzipio gizonak emastekiagandik, baizik emastekiak gizonagandik, zerengatik etze kriatu gizona emastekiaingatik, baizik emastekia gizonagatik. Baña ez gizona emastekia gabe, estare emastekia gizona gabe, jangoikoa baitan, neque vir sine muliere, neque mulier sine viro, guziok dire San Pabloren itzak. Ekarri memoriara erran ginduena Adam bakarrik lenbiziko kriatuagatik, nola Jangoikoak erran zuen etzela ongi egotea bakarrik gizona, egin bear ziola laguntza bat bera bekalakoa; ta nola arren kostillatik formatu zuen Eba, eta nola presentaturik Adani onek erran zuen ura zela bere ezurretaik ezurra, ta aragia bere aragitik artua, arrengatik utziko zituela gizonak bere guratsoak juntazeko biak batean, eta nola gero Jesu Kristok erran zuen, ezi juntatu duena Jangoikoak ezdezala separa gizonak. Itzebetaik ta matrimonioaren fin ta ondasun ia explikatuetaik rastreatu beartugu ezkonduen obligazioak brebekiro emen, ezi nola laurgarren mandamentura pertenezizen baitute proprioki, arren explikazioan explikatukotugu aiek ere geiago. Atendi orai diotena.

        2. Matrimonioaren lenbiziko fina ta ondasuna da izatea konpañia bizitzaindako, ta orgatik iten dire ta deizen dire bizikideak, ta ontaik dute biek igoalki obligazio bizizeko elkarreki elkarren konpañian ilartaño bata edo berzea; bitarteo ez bata ta ez berzea estaike aparta bere bizikideaganik onen konsentimentua gabe, ezpada txoil denbora gutitako, ezi biok egin zire gorputz bat ta beaute segitu elkar; solamente konbeni baliz aldatzea bizilekuas, senarrai buru bekala tokazen zaio autazea ta emasteai segitzea, baña aun orduan prokuratu bear da egin daien bien konformidades. Despeizea beregandik konsortea edozein motibos debekatu zue Kristo gure Jaunak (Math. 19). Solamente adulterio edo infidelidadea da motibo diborzio perpetuoain. Diborzio tenporalain, au da, denbora gutitako aski dire motibo berzebazuk ez ain andiak; baña nola pasioneak engaña baitezake bakotxa bere kausa proprioan, Elizari tokazen zaio juzgatzea den edo ez aski motibo; ta edozein kasos, naiz betiko, naiz denboraren bateko separa daizen, ia ez bata ta ez berzea estaike ezkondu berze nioreki, bizidenartaño lenbizikoa zeiñeki konsumatu baizue matrimonioa, zerengatik binkulo ta obligazio gau da perpetuoa, lazaestaikena baizik eriotzearen eskus. Bizikideak bizi guzian bizikideaiki bear du akonpañatu. Au da lenbiziko obligazioa dakarrana matrimonioak.

        3. Nola matrimonioaren berze fin ta ondasun bat baita jenerazioa, argatik bigarren obligazioa da artako preziso den komunikatze naturala. Obligazio gontan igoal konprehendituak dire biak matrimonioaren legeas, zeiñengatik ia ezpaitu gizonak potestaderik bere gorputzas, baizik emasteak, estare emasteak bereas, baizik gizonak; eta estuelarik niork obligaziorik eskazeko zor zaiona, ta baitezake exkusa, baña estaike exkusa pagatzetik eskatzen dionai zor duena, ezparinbada kausa graberik ukatzeko, estaike uka, zeren zor baita justizias, dion bekala San Pablok, uxori vir debitum reddat, similitér et uxor viro. (Solamente elkarren konformidades daike ta bear da abstenitu komunionearen atenzios, eta jai, baru ta penitenzia iteko egun prinzipale zenbait bakotxes (Cath. Rom. hic. ult. ss.). Alaere baliz peligro zerbait dañu espirituale abstenitus batean edo berzean, usa bedi matrimonioaren lizenzia, ezdezkiengatik tenta Satanasek beren inkontinenziaren medios; guziau da San Pabloren doktrina (Ibid. Corint. 1. c.7). Bear da, alaber, goardatu moderazio justoa, lizenzia gonen usoan, naturale zak berak ta arrazioak eta aun irrazionaleen exenpluak erakusten duen gisa bere denboretan, baitare usatzemoduan berean ere, in gabe exzeso ta desorden gaistorik lege edo arrazioaren kontra. En fin, bear da usatu intenzio eta fin ones, au da, edo jenerazioaren amorios, edo frajilidadearen erremedios, propagatione naturam, sedare concupiscentiam, ezi gobernatzea pasione soillas, ta ez juizios, da agrabiatzea sakramentua, atzentzea kristiotasuna ta arrazionaletasuna, ta izatea ala nola zaldi desenfrenatua, nolite fieri sicút equus et mulus, quibus non est intellectus).

        4. Berze fin ta ondasun bat matrimonioarena da fede edo fidelidadea, bada, au ere da irugarren obligazioa biak bardin konprendizentuena, zeñen kasos goardatu bear da ala bata nola berzea garbi gañarako guzietaik, nola ezpaliz gizonaindako berze emastekirik munduan ta emastekiaindako berze gizonik, baizik bakotxaindako bere bizikidea; zeintas landara ez dezake admiti ta ez permiti nioreki ez tratamentu, ta ez itz, estare deseo edo plazer gaistorik, Jangoikoaren legeas landara matrimonioaren leges ere, ta onen fedeagatik, so pena izateko ladron, adultero ta infiel, zein baita bekatu bat andia, diones Eskritura Sagratuak, peccatum grande (Gen. 20), eta Job sanduak berriz deizen du indignidade ta injustizia txoil gaistoa, nefas est et iniquitas maxima (31), eta San Pablok Korintotarrei eskribizen diotelaik, nola aitu zuen zela aien artean adultero bat zirkustanziareki txoil enormea, erraten diote: Eta alaere zuek zauste ain bano, ta estuzie lamentu egin ta luto artu, botazeko zuen artetik alako lana egin duena. Nik, bada, naiz ausente personas, baña presente espirituas, ematen dut sentenzia, juntaturik zuek ta nere espiritua Jesu Kristoren birtuteareki ta arren izen sanduan, entregazeko alako gizongoi Satanasi, etc. (1. Cor. 5). Lanze gontas zio San Krisostomok: Bat soillik ze adulteroa, ta alaere San Pablok iten du ainberze sentimentu, nola galdu baliz ziudade guzia (Ibid). Emastekia baitan du delikto gonek horrore ia, baitakar peligro hume adulterinoas matrimonioaren ta lejitimoen perjuiziotan. Eta estu fakultaderik konsorteak permitizeko bere konsorteain infamia, ezi da estado guziaren agrabiotan, ta, por konsigiente, oroat adulterio, naiz konsient izanik bere konsortea, eta, antes bien, au da berze horrore bat extraordinarioa, jentilek ere ez dezaketena soporta. Zer diot jentilek? Esta animale brutoek ere, zeiñek zelatzen baitute bere lagunain bakantasuna. Da, bada, adulterio senzilloa bekatu doble, edo bi bekatu mortalak: Bata, purezaren kontra, berzea, matrimonioaren fedearen kontra; eta, baldin bi bekatariak balire ezkonduak, bakotxak in lezake irur bekatu mortale purezain ta bi matrimonioen kontra. Baña nezesidaderik gabe dardukat au guziau nere auditorioan, solamente segitzeagatik asuntoa ta erakusteagatik ikasteko dena ontan, estaien ignora urrengo ere, ezi Jangoikoari graziak, emen arima obeak ustetut guziak, ta goardatzen diotenak Jangoikoai ta konsorteari zor dioten fedea; eta, antes bien, ez dezake niork sospetxa infidelidaderik bere bizikideas arimaren penan progu onak gabe, ta inen luke ortan bekatu mortale andia.

        5. Berze fin ta ondasuna matrimonioan delaik sakramentuarena, unitzea elkarreki amorio sanduan, au da laurgarren obligazioa, onestea elkar ta bizitzea unione ta bake onean. Eta au da zimendu prinzipala berze ondasun guzien, ta zeiñen gain inen dut platika bat aparte gauza gorren inporta zio andiain kasos, eta orai ere errain dut zerbait. Proximo laguna onestea geuren buruok bekala manazen du Jangoikoak; eta nor da proximoago nola bizikidea bizikideaindako? Arrengatik utzi zue aita ta ama; nolako amorioa bear dio arri, zeiñengatik utzi baizitue geien amazen direnak? Nola errain dut? Ala diot: Errege ta Aita Sandu ta guziak baño ia onetsi bear du bizikideak bizikidea, eta edozeiñeki gaizki etorzea estu sentitu bear ainberze, nola bizikideareki, Jangoikoa salbo. Biok dire gorputz bat, onetsibeites nola mienbro lagunak elkar. Buru da senarra, baña emastea esta oñak; nausi da senarra, baña emastea esta esklaba; manazen du etxean gizonak, baña emasteak estu zerbitzazen, baizik gobernazen. Laguna ematen dizut ta ez esklaba, erran zio Elizak gizonai fedazerakoan, onetsi zazu ala nola Kristok bere Eliza. Biak dire elkarren lagun, biak berzeen superiore; ezin guzis bardin izan bi buru, bat bear ze buru, bat bear ze gexago izan, ori da senarra, baña amorioaindako igoal dire biak. Bego bai emastea sujeta senarrak, dion bekala San Pablok; baña senarrak onetsi bez emastea bere biotzeko prenda bekala eta, antes bien, por lo mismo, ezi baita flakoago, egin bezo ia estimazio dion bekala San Pedrok, quasi infirmiori vasculo muliebri impertientes honorem. Senarrain honra da izatea honratua ta errespetatua bere emastea, ala nola oni iten zaion desprezioa senarrain kontra da. Bataren ona berzearen on, bataren gaiza berzearen gaiz. Orgatik prokuratu berzeain ongi guzia berea bekala, alegratu arren onas nola bereas, tristatu arren gaizas nola bereas, alibiatu elkar al guzian, injeniatu nola gustoa egin, disimulatu faltak, sufritu jenioak, eta baliz diskordiaren bat, dela kulparik gabe edo kulpareki bietan, benzait estaiela pasa alzina, ezdezala iraun iruzkiak buelta bat emateko bear duen denboran, sol non occidat super iracundiam vestram. Itzali, orzi, ito, txindi gaistoa len baño len, estaien senti etxeko paretetaik alzina. Izan da, pasatu da, deus esta. Baña estaike sufri jenioa, du falta gau, du berzea; bada, izozu konpasione ta ez aumenta sua. Espezialki trabajuetan alibiatzera bizikideain trabajua itz ones, orazios ta dilijenzies. Galdurik korona, botaturik bere erreinutik zebila iges Mifridates leku batetik berzera, ta Hipsikratea bere esposak segitzen zio itsasos ta leorres gizonain trajean konsolatzen, animatzen, desuerte ezi, errege garrek orgatik erraten zue ia estimazen zuela bere esposaren kariñoa, bere korona ta erregetasuna baño. Eritasun ta lazerietan espezialki alibia al guzia asistitus, konsolatus, ines dilijenziak, paratus medioak, naiz saldu paretetako itzeak, kontu inik ezi zeuroi zaradela eri zaudena zaratalaik biok bat; ta ilaskeros zu, zuretako esta protxal etxe ta gauzak; oroat inzazu kontu bizikideas. Ai estutenek konpasione bizikide eri dagonas! Zer errain dugu, ojala progarazi balezote Jangoikoak; zer den eritasuna? Ez, guk estugu erran bear, Jangoikoak du kuidado ortas, ta alako kruelei al kabo progarasten diote, ikas dezaten, ezi progatu duena da konpasiboena. Baña progatu gabe ere, bear da konpadezitu bizikideas, ala nola aranze bat sarzen bada oin puntan, ai min artu dut, dio miak, begiak berla doaz ikustera, eskuak kurazera, ta gorputz guzia kurtzen da. Da San Agustinen konparazionea. Nolas ala? Zeren baitire mienbro lagunak, ta senti baitute berzeain mina oroat nola berea. Bada, ala bizikideak bizikideain trabajuetan.

        6. Eta ia oraño. Nauzie aitu egia bat? Aizazie: Iago konpasione izan bear luke batek bere konsorteas bere buruas baño, ia kuidatu arren mines berees baño, ponderatu berzearenak ta txikitu ta disimulatu bereak, zerengatik ala estu engañatuko bere burua izanes sobra konpasione, ponderatus bere gaizak, bilatus beretako aisurak, erregaloak ta konbenienziak pretextoareki ezi dela erikor. Oh delikatuki tratazen bada gorputza, atrako du ia ta ia min andik eta emendik engañazeko bere burua, ta peligro gau da bere buruas sobra kuidazean; orgatik konbeni da beretako izatea gogorkara, berzeaindako beratx, bere buruas ta bere mines ez ainberze kaso nola berzearenes; eta erran duguna ala entendatu bear da kuidazeko ez batek bereas, baizik berzeak bere konsorteas ia ta ia; ontan estaike izan engañurik amorio proprioarenik, baizik antes bien batak disimulatus, txikitus, ta ez loxentxatus bere gaiz proprioak, izain du mortifikazioaren birtutea; ta berzeak kuidatus ta alibiatu naies konsortearenak, izain du karidadearen gananzia. Uts andia in nezake, ezpanezki para exenplutako bi esposorik obrenak Maria Santisima ta San Josef. Leizen da Agredako serore benerable garrek eskribitu zuen Ama Birjinain bizian beti biak elkarri gusto egi naiak zebiltzala guzietan, eta Maria Santisimak atra bear zuelaik etxetik, beti eskazen ziola San Josefi lizenzia, eta San Josefek akonpañazen zuelaik Santa Isabelen bisitazera, beti galdezen ziola ia nekazen zen, ia zerbait alibiatu zioken, mana zezola zerbait; alaber, Ama Birjinak kuidado guzia zuela bere esposoas eta errogazen ziola igan zeien astokora jautsirik Andre andia. Alaber, Belengo biaje ta Ejiptoko gaietan bere buru proprioain nekees penarik ez, ta zuela pena andia San Josefek Ama Birjinainas ta Ama Birjinak San Josefenas. Eta, en fin, azkenerat ia asi zelaik erizen sandua, kuidazen ziola dilijenzia extremoareki bere esposak erreparatu gabe bere nekean, aliketa azken atsa emanartaño, ta gero ere. Ar bezate ezkonduek exenplu, gizonek San Josefengandik, emastekiek Ama Birjinaganik, bizizeko elkarreki unione onean Jangoikoaren agradotan, ta guziek zerbitzazeko ta maitazeko Jangoikoa, a porfia, etc. Inzkigun fede, esperanza, etc.