Abe
03
09
Zedarriturik dago mundu osoa. XX. mendeko gerra sutsu eta hotz guztien ondoren, oztopoa besterik ez dago denean, eta zaindaritza zorrotza gainera. Hesiak, murruak, trabak, mugak, fronterak inoiz baino gotorragoak bihurtu dira. Itxaro Bordak Susa argitaletxearekin plazaratu berri duen Ezer gabe hobe nobelako protagonista europarra da, izentzat Sigma eman zaion baionarra. Bi frontera igaro beharko ditu klandestinoki: lehendabizikoa Londreserako bidean, afrikar bati laguntzen; Mexikotik Kaliforniara bidean bigarrena. Bizi dugun garai ekonomiko bortitz, lapur eta zanpatzailearen lekukoa da eleberri sozial eta politiko hau: salaketa eta aldarrikapena aldi berean.
Abe
02
09
Armiarma atariak gune berri bat abiarazi du: Euskarari ekarriak. Munduko literaturatik euskarara itzulitako lanen bilduma egitea du xede, eta dagoeneko 900 erdal idazle baino gehiagoren 2.200 idazlanen erreferentziak dakartza: batzuk liburuak, besteak literatur aldizkarietan plazaratutako ipuin, antzerki eta poemak. Liburu berriak argitaratzen diren ahala eguneratuko da Euskarari ekarriak webgunea, eta hilero bizpahiru liburu emango ditu osorik sarean. Abendu honetan: Joseph Conraden Ilunbeen bihotzean, Marguerite Yourcenarren Ekialdeko kontakizunak eta Rudyard Kiplingen Kim.
Abe
01
09
Gaur egun Ukrainan den Berditxiven jaio zen Jozef Konrad Korzeniowski poloniarra 1857ko abenduaren 3an, garai hartako Errusiako inperioan. Hugo, Dickens eta Shakespeareren lanen itzultzailea zuen aita. Hamaika urte zituela umezurtz geratu zen, eta ikasketak utzita itsasontzietan hasi zen lanean hamaseirekin, aurrena frantsesetan, geroago britainiarretan. Ontzi kapitain izatera iritsi bezain laster, Erresuma Batuko herritar bilakatu zen 1886an, Joseph Conrad izenarekin. Lehendabiziko nobela 1895ean argitaratu zuen (Almayer-en eromena), baina bere laugarren nobela da orain sarean eskaintzen dizuguna: Ilunbeen bihotzean, Iñaki Ibañezek euskaratua. Conradek hiru zatitan emana argitaratu zen 1899an Blackwood’s Magazine aldizkarian (1902an liburu moldean). Zortzi urte lehenago, Leopold Errege ankerrak mendean zeukan Kongon egona zen Conrad eta, Mark Twain eta beste idazle batzuek bezala, salatu egin zuen han ezagututako sarraskia.
Aza
24
09
Iñaki Frieraren Zureak egin du nobelak premiazko amarru baten istorioa kontatzen du, thriller gisako matazan endredatu den kazetari baten ikerketak aletuz. Zenbat eta sakonago arakatu, orduan eta bihurriago korapiloak, askatu ordez trinkotu egingo balira bezala. Kazetariari gutun anonimoa heldu zaio erredakziora, emakumeen aurkako indarkeriari buruzko erreportajea idazteko enkargua hartu eta segituan; eta gutun anonimoan bideo-irudi hauek: gizonezko batek kotxe baten atea zabaldu, barruko andrea bortizki atera, ileetatik tiratuz lurrera bota du eta ostikoka hasi zaio. Isilgordeko mezu honen argudioak zein diren argitzeko gutizia piztu zaio kazetariari. Irentsi du amua!
Aza
18
09
Laugarren poema bilduma aurkeztuko du Igor Estankonak azaroaren 25ean (asteazkena) 11:30ean Bilboko Elkar aretoan (Poza kalean). Istorio gehienak gauza zirraragarriekin hasten diren bezala, halaxe hasten da liburu berria: bat-batean airean hedatu diren iratzeen esporekin. Ikusten ez dena baina izan badena deskribatzen du Estankonak, eta pentsamenduak maiz ezkutatu egiten duena esan. Zoriona, zalantzak, errepresioa, maitasuna… lerro bakoitza, behin eta berriro landua, grinen eta hotzikaren ispilu da. Emeki idatzita dago Iratzeen esporak, irakurketa izan dadin azkarra eta erabatekoa. Liburuko zazpi poema eskaintzen dizkizugu aurrerapen gisa, eta baita bideozko animazio bat ere, Maite Yurrebasoren irudiez eta Borja Estankonaren musikaz.
Aza
16
09
Leonardo Sciascia idazle deserosoa izan zen italiarrentzat, zokorik ilunenak arakatu eta kontzientzia kritikoa izatera iritsi baitzen, botereaz baliaturik errurik gabeko jendea zapaltzen duen edozeinen aurkakoa. Il contesto (1971) da ziur aski Sciasciaren nobela bikainena, bost urte geroago Francesco Rosik zinemarako moldatua (Cadaveri eccellenti izenburuarekin). Baina Hontzaren eguna (1961) da nobela ezagunena, hain zuzen ere euskaraz daukagun bakarra, Koldo Bigurik 1991n itzulia, Bellodi polizia eta Don Mariano mafiosoa aurrez aurre jartzen dituena. Eleberri hau ere zinemara eramana izan zen, Damiano Damianik 1968an.
Aza
10
09
Myanmar kolonia britainiarreko polizia-buru baten semea zen Hector Hugh Munro (1870-1916). Idazle izentzat Saki hartu zuen, eta ipuin laburren maisuetarik bat izan zen. Leiho irekia da Sakiren narrazio ezagunenetakoa, hamabost urteko neskatxa batek gidatua, eta Jon Mirandek 1960an Egan aldizkariarentzat euskaratua. Mirandek Ipuin kontatzailea ere itzulia zuen lehenago, 1956an (hogeita hamar urte geroago Mikel Azurmendik Porrot aldizkarirako moldatuko zuena). Luigi Anselmik bi istorio ekarri zituen Pamiela aldizkarira 1985ean: Infernutar parlamentua eta Katuaren lorpenak; eta urte berean Joseba Sarrionandiak eta Mitxel Sarasketak Gonbidatuak narrazioa Hamahiru ate liburuan. Zortzi ipuineko bilduma liburu bakarrean Rosa Miren Artolak atondu zuen, orain osorik eskaintzen dizugun hauxe: Ipuin hautatuak (1987an Baroja etxean argitaratua).
Aza
03
09
Errezitaldi dramatizatuak egiten ari da Oier Guillan, Eskuen sustraiak poema liburuan oinarrituta. Oreretako Mikelazulo elkartean izan zen aurrenekoa, hurrengoa Donostiako Guardetxean azaroaren 7an (larunbata) 19:00etan. Liburuko lau poemaren audioak eskaintzen dizkizugu Guillanen ahotsez; horietako lehena (Paperezko baratzea), Asier Sarasolarekin batera errezitatua.
Aza
01
09
Suizidioa monografikoarekin argitaratu zen Porrot literatur aldizkariaren lehendabiziko zenbakia 1984ko azaroan, Felipe Juaristik eta Koldo Etxabek sortua. “Suizidioaz idazten dugu beste batzuk maitasunez idazten duten bezala, eta euskaraz” adierazi zuten hitzaurrean, “zeren euskara itzulezinezko puntuan baitago, harantzago dena zehazkabea izanik. Suizidio geldoa euskararena”. La Voz de Euskadi egunkarian euskarazko gehigarri bat sortzeko asmoaren huts egitetik datorkio izena Porrot aldizkariari. Bigarren zenbakiak Pereza zeukan izena (1986ko abuztuan); hirugarrenak, Haur gozo horiek (1987ko irailean); eta laugarrenak eta azkenak, Kontra (1990ko otsailean). Besteak beste, Esteban Antxustegi, Mikel Azurmendi, Pako Aristi, Xabier Olarra, Mikel Lasa, Patxi Apalategi, Juan Kruz Igerabide, Patziku Perurena, Joxerra Garzia eta Inazio Mujika Iraolak idatzi zuten.
Urr
26
09
Entziklopediarengatik da ezaguna Diderot. Lan erraldoi hura Andre Le Breton editoreak agindu zien Denis Diderot eta Jean d’Alembert idazle eta filosofoei 1747ko urriaren 16an, eta hogeita bost urtez jardun zuten hartan. Dideroten nobela garrantzitsuena Jacques le fataliste et son maître duzu, 1981ean Milan Kunderak dramatizatua (Jacques eta nagusia); honela mintzo zen Kundera: “Ez dut hasiera liluragarriagorik ezagutzen nobela baterako Jacques le fatalisteko lehen orrialdekoetakoa baino”. Hau ez da ipuina izenburupean Dideroten lau narrazio euskaratu zituen Iñaki Iñurrietak 1995ean, sarean eskaintzen dizkizugunak: Hau ez da ipuina, Bourbonneko bi lagunak, Autoreak eta kritikoak eta La Carliereko anderea.
Urr
16
09
Koldo Izagirreren lehendabiziko nobela da Euzkadi merezi zuten, duela 25 urte argitaratua, eta hala ere gaur egun idatzia balitz bezalako perfekzioz iraun duena denboraren higaturik sufritu gabe, harrigarri moderno estiloaren indarrez. Monarkiatik Errepublikara, altxamendu militarretik gerrara, 20 eta 30eko hamarraldien testigu den mutil baten ahotsaren arrastoan kontatzen dira, sekuentziaka kateatuta, eleberriko gertakariak. Epoka bati buruzko murala konposatzen du narratzaileak, umore eta ironia eztiz eguneroko bizimodua arakatzean, pasadizo krudel eta bortitzetan hunkigarri. Ahoz, bestek kontaturik ezagutu duen mundu erdi rural erdi industriala dakarkigu Izagirrek ikuspegi kritiko bezain maitekorrez: giro katoliko itoa, langileen neke gorriak, garai hobeen esperantza zapuztua. Susa argitaletxeak Euzkadi merezi zuten nobelaren edizio berria plazaratu du.
Urr
15
09
Jonathan Swiftek Lemuel Gulliver goitizenez argitaratu zuen Gulliver-en bidaiak nobela satirikoa 1726ko urriaren 26an, Travels into Several Remote Nations of the World izenburuarekin. Gulliver sendagileak, gero itsasontzi kapitain bilakatuko zenak, lau bidaia kontatzen ditu: Lilliputera aurrena (1699-1702), Brobdingnagera bigarrena (1702-1706), hirugarrena Laputara (1706-1710), azkenik Houyhnhnmera (1710-1715). Literatura Unibertsala bildumako lehen zenbakia izan zen Gulliver-en bidaiak (Ibaizabal, 1990eko abendua), Iñaki Mendigurenek itzulia. Inoizko eleberririk ezagunenetakoa da, zinemara sarritan eramana: Georges Melies, Aleksandr Ptuxko, Dave Fleischer, Jack Sher, Hanna-Barbera, Peter R. Hunt… eta datorren urtean estreinatuko dute Rob Lettermanek errodatutako berria. Nobela honi erreferentzia egiten dioten bi poema liburu badira gure literaturan: Joseba Sarrionandiaren Hnuy illa nyha majah Yahoo (adiozko “Zaindu zeure burua, yahoo jator hori” esan nahi duena euskaraz) eta Xabi Bordak oraintxe plazaratua bestea: Gulliverren lokarriak
Urr
12
09
Larrabetzun sortu zen Literatura Eskola 2004ko urrian, eta aurten seigarrenez egingo diren ekitaldien egitaraua iragarri dute. Joseba Sarrionandiaren saiakera eta narratiba, Piarres Larzabalen teatroa, Jose Saramagoren nobela, Jose Luis Otamendiren poesia eta Allande Oihenart aztertuko dituzte, besteak beste. Urriaren 24an (larunbata) abiatuko da Literatura Eskola, eta hilero bigarren larunbatez lau orduko saioak egingo dituzte Iñigo Aranbarrik (Larrabetzun), Ixabel Etxeberriak (Baionan), Harkaitz Canok (Donostian), Patxi Zubizarretak (Gasteizen), Imanol eta Jon Ubeda anaiek (Bilbon), Xabier Mendigurenek (Durangon), Itxaro Bordak (Oreretan) eta Jon Alonsok (Iruñean).
Urr
06
09
Ate hautsiak izenburua zeukan Oier Guillanen lehen poema liburuak, Eskuen sustraiak dauka berriak, oraintxe Susak argitaratua; urriaren 8an Donostian aurkeztu aurretik osorik eskaintzen dizugu sarean. Poema luze banarekin abiatzen eta amaitzen da liburua: “Paperezko baratzea” eta “Golde lurra”; enborrean sei atal zabal, ereite ziklo baten elementuak gogorarazten dituztenak: ildoak, hazia, gorotza, eskuak, denbora, lore inperfektuak. Eskuen sustraiak poemarioan oinarriturik, aurreneko errezitaldia Oreretako Mikelazulo elkartean egingo du urriaren 25ean (igandea) 19:30ean; ahotsak: Asier Sarasola eta Oier Guillan, musika: Ander Fernandez, pintura: Idoia Beratarbide.
Urr
05
09
Bilboko Poesia Astearen 10. edizioa egingo da Bidebarrieta liburutegian. Gabriel Arestiren literaturgintzan mugarritzat jo daitekeen urtea izan zen 1959a, duela 50 urtekoa, Bizkaitarra poema sorta argitaratzen hasi baitzen, eta orduantxe idatzi zuen Maldan behera ere. Aresti gogoan, berrogeita hamar idazlek parte hartuko dute urriaren 14an (asteazkena) 19:30ean egingo den ekitaldian, Edorta Jimenezen hitzaldi-sarrareren ondotik.
