Literatur Emailuak

Koplari klasikoak

Oro har, baztertuxe dugu Klasikoen Gordailutik zinez eta minez idatzia ez den literatura. Euskal letretan ez da falta ahozko esparruaren eta idatzizkoaren arteko zubian dantzan dabilenik, besteak beste, kantatzeko bertsoak eta koplak ehuntzeaz gain, idatzi ere egin izan duelako delako autore mota horrek. Ildo horretan, eta noraino diren koplari huts eta noraino olerkigile ez jakin arren, Klasikoen Gordailuak Ipar Euskal Herriko otar horretatik jaso ditu oraingoan eta sarean eskaini kopla eta kantu eskutada zenbait. Jean Baptiste Elizanbururen (1828-1891) Koplak dira ospetsuenak, baina ez horregatik Otxalderenak (1814-1897), edota, hirugarren Jean Baptiste bat jartzearren, Larralderenak (1804-1870). Era berean, nork ez ditu oroitzen Piarres Ibarrarten (1838-1919) Koplak (“Nahi zaituzte aurtiki eta khendu bizia./ Bainan Eskualdunak zor du xutik atxikitzea…“), Beñat Mardorenak (XVIII-XIX) (“Ni deitzen nük Beñat Mardo Barkoxe Baxabilako“) edota, izenburu berberarekin jarraitzeko, Jean Robinenak (1758-1821) (“Zer egin zare koplari zaharra, / Gure andderen xaxari suharra, / Zure antzearen eta donuaren/ Behar handi ginduke, hemen gaude eske,/ Hel bada arren“). Bestalde, eta kalitate-mailatik batere jaitsi gabe, kopuruz naroagoak dira Jose Mendiageren (1845-1937) eskutik iritsi zaizkigun Kantak eta baita Salvat Monhoren (1749-1821) Olerkiak ere.. 

Hasier Etxeberriaren nobela osorik

“Damian Arruti krimena dagoen tokian da beti, edo… bera dagoen tokian egiten da krimena beti?” zalantza egin zuen Harkaitz Canok Hasier Etxeberriaren Mutuaren hitzak nobela berria aurkeztean. “Berdin dio, hori ez baita nobeletan garrantzitsua izaten, baizik eta horrek zer kontarazten duen eta nola egiten duen ihes eta ihes pertsonaiak, azken ihesaren amaierara iristea atzeratzeko, norberaren burua ispilu aurrean ikustea saihesteko“. Asteazkenean bertan aurkeztutako Mutuaren hitzak sarean ere irakur dezakezu osorik.

Guillaume Dustan: ikono baten heriotza

Hilaren hasieran aurkitu zuten hilik, Parisko bere etxean. Autofikzioa gorengo mailetara jaso zuen Guillaume Dustanek, eta bizipenak estilo hotz batean erakutsi zituen liburuetan. Autobiografia edo autofikzioa: lehen pertsonaren erabilera. Egilea eta protagonista bat eta bera direnean. Guillaume Dustan zen autofikzioa gorengo mailetara jaso zuen egileetarik bat. Urriaren hasieran hil zen. Zehazki zein egunetan hil zen ez dakite ongi. Berri agentziek zabaldu zutenez, urriaren lehen astean aurkitu zuten hilik: xehetasun gehiago ez.

• Berria-ko artikulua osorik:
  40. orrialdea.

Kingsley Amis: agure suminduaren hamar urte

Kingsley Amis (1922-1995). Aste honetan betetzen dira hamar urte hil zela. Baleko poema liburu batzuk utzi zituen, zientzia fikzioari eta detektibeei buruzko ikerketa oso interesgarri batzuk… Baina bereziki dozena bat nobela bikain. Ingalaterrako gizartea —Londreskoa bereziki— zorrotz aztertzen zuten nobelak ziren. Garratz eta dibertigarriak aldi berean, etengabeko aldaketan murgildua zegoen Londres baten erradiografiak ziren. Bere seme Martin Amis garratzagoak hartu du suminduen testigua.

• Berria-ko artikulua osorik:
  39. orrialdea.

Koldo Izagirreren Mendekuak

1987an kaleratu zuen Koldo Izagirrek Mendekuak narrazio liburua, Susa argitaletxearekin. Hiru urte lehenago Euzkadi merezi zuten (Hordago, 1984) argitaratua, Mendekuak ipuin liburuan berriro ere erakutsi zuen narraziorako trebezia. Estiloa eta erritmoak menderatuz, eta bere obran giltzarria den mundu erreferentzial oso aberatsa eraikiz. Osorik dago sarean.

Walt Whitman-en Belar-hostoak

Duela 150 urte, 1855ean, kaleratu zuen lehen aldiz Walt Whitmanek Leaves of Grass (Belar-hostoak), bere lanik handiena. Edizioz edizio poemak eransten joan zitzaion, eta harekin osatu AEBetako poesigintzan zutabe den lanetako bat. Hala edukiz nola estiloz ordura arteko tradizioarekin hautsi zuena. Walt Whitmanen poemak euskaraz argitaratu dira, denak ere Belar-hostoak obrakoak. Bingen Ametzagak euskaratu zuen poemarik ezagunenetako bat, Oh Captain!, My Captain!, Abraham Lincolni eskainitakoen sailean dagoena. 1959an Olertin kaleratu zen Whitmanen poematxo bat, Onezkoak egin izenburuaz. 80etan, azkenik, Hotsizki aldizkarirako labur bat euskaratu zuen Aitor Aranak, eta Hegatsen poema luzea Maite Gonzalez Esnalek. Hemen dauzkazu Belar-hostoak.

Hasier Etxeberriaren nobela berria

Mutuaren hitzak izena du Hasier Etxeberriaren liburu berriak, eta Eulien bazka nobelan ezagutu genuen Damian Arruti hura bera du protagonista. Bizi izan zituen gartakarien katramiletatik ihesi joan da orain Baztanera, Leon Karrika adiskide pintorearen etxera, bake bila, naturaren baretasunean zoriona aurkituko duelakoan. Hamabi ataleko nobela da Mutuaren hitzak, eta lehendabizikoa osorik eskaintzen dizugu aurrerapen gisa, datorren astean liburua aurkeztu baino lehen.

Errusiako Iraultzaren gainbehera poesiaren begietatik

Mende bat lehen iraultza saiotik. Urria: Iraultzarena, 1917koa. Hainbatek abestu zioten iraultzari orduan. Gero ere ez gutxik. Batzuk ezagunak; Anna Ajmatova, Boris Pasternak, Osip Mandelstam, Marina Tsvietaieva, Vladimir Maiakovski, Sergei Esenin horien artean. Ezezagunak gehiago izan ziren. Asko anonimoak. Iraultzaren, horrek sortutako esperantzaren, Aberri Gudaren kronika egiten saiatuko gara hurrengo lerrootan, poemetan oinarrituta. Gero etorri ziren porrota eta gainbehera.

• Berria-ko artikulua osorik:
  39. orrialdea, 40. orrialdea.

Zazpi liburu gehiago Klasikoen Gordailuan

Oraingo honetan literaturaren esparrua gainditzen duten lanekin aberastera dator Klasikoen Gordailua. Nekazariei zuzendutakoak dira, esaterako, Arnaud Abadiak Eskualduna aldizkarian argitaratutako jakingarriak: Laborarier (1887-1903)  eta  Jean Baptista Althaberen idazlanak, hots, Ziberuko botanika edo lantharen jakitatia (1900)  eta Hunkailü berrien enthelegia Ziberuko laborarier (1904) .
Era berean, interes etnografiko handia erakusten du Federiko Garraldaren Aurrendako dostatzia (1926) lanak, Zaraitzuko haur-jolasak agertzen baitira bertako euskaran aurkeztuak.
Hainbat alderditan gaurkotasunik galdu ez duten Jose Agerre, Gurbindoren Kazetari lanak (1930-1936) datoz gero, eta, paperon literatur ukitua nabarmenagoa izan dadin, A. Tapia Perurena iruindarrak (1899-1957) azken hogeita hamar urtetan aldizkari zenbaitetan argitaratu zituen Olerki-lan guztiak (1925-1956) eskaintzen ditu Gordailuak ondoren.
Azkenik, euskaldunok ere zerurako bidea argiago izan dezagun, Asteteren katiximaren egokitzapen interesgarria erantsi zaio irakurleari, Damaso Legazek burutua Kristauaren ikasbidea (1880).

Gabriel Aresti Zelaietaren begietan

Gabriel Arestiren heriotzaren 25 urteurrenean, 2000. urtean, plazaratu zuen Angel Zelaietak Gabriel Aresti (biografia), Susa argitaletxearekin. Arestiren laguna, Angel Zelaietak 1976 eta 1977an argitaratua zuen, bi liburukitan, Gabriel Aresti (Haranburu editorea). Baina 2000.ean ez zuen lehen egindako lana berrargitaratu, Arestiren biografia berriro osatu baizik, lehengo materialak eta berriak, eta distantziak emandako esperientzia baliatuz. 1933ko urriaren 14an jaiotako Gabriel Arestiren biografia  daukazu osorik.

Alex La Guma

1985eko urriaren 11n, duela 20 urte, hil zen Habanan Alex La Guma idazle hegoafrikarra. ANCren ordezkaria zen Kuban. 1924an jaioa, idazletza eta militantzia politikoak uztartu zituen 1950etako eta 60etako Hego Afrikan. Hainbat aldiz espetxeratua, 1966an Londresa erbesteratu zen, eta bi jarduerei lotu hil zen arte. Berari buruzko artikulu ederra egin zuen Joseba Sarrionandiak Marginalia (Elkar, 1988) liburuan. Interesgarria Gabriel Arestirekiko egiten duen erreferentzia. Hurrengo urtean, Susak plazaratutako Bake zibila liburuan, idazleari buruzko datu batzuekin bere ipuin bat argitaratu zen, Kafea biderako, Eduardo Mataukok euskaratua. Apartheid gordina eguneroko bizimoduan txertatua maisuki jasotzen duena. Biak eskaintzen dizkigu.

Louis Guilloux: aske, morrontzarik gabe

Urriaren 14an 25 urte beteko dira Louis Guilloux hil zela. Frantziako idazle ezezagunenetakoa da, eta I. eta II. Mundu Gerretako testuinguru soziala eta herritarren bizimodua jasotzen da bere liburuetan. Nonbait jaio behar eta Saint-Brieucen jaio zen, urtarrilaren 15ean, XIX. mendea amaitzear zela, 1899an. Izena, aitarena: Louis Guilloux. Aita zapatari artisaua zen. Amak etxean egiten zuen lan. Balzac, Gorki, Tolstoi, Ibsen irakurtzen hasi zen gazterik. Autodidakta zen Guilloux. Bere bidea egiten ari zen, bere kabuz, eskolako morrontzetatik aske. Gizartearen aurka altxatutako idazleak sentitzen zituen hurbilen: Whitman, Thoreau, Jules Valles…

• Berria-ko artikulua osorik:
  40. orrialdea.

Philppe Besson eta “Nighthawks”: badoan uda atxikitzeko azken ahalegina

Philippe Besson idazlearen (Barbezieux, Frantzia, 1967) hirugarren nobela izan zen L’arriére-saison, Edward Hopperren Nighthawks margolan ezaguneko pertsonaiei istorio bat asmatuz osatutako fikziozko lana. RTL-Lire saria eskuratu zuen. 2001ean kaleratu zuen bere lehen lana, En l’absence des hommes, Emmanuel-Robles saria eskuratuko zuena. Bere bigarren lana, Son Frere, zinemara eraman zuen Patrice Chereau zuzendariak.

• Berria-ko artikulua osorik:
  39. orrialdea.

Mariaren mendea

1992koa  da Mariaren mendea narrazio liburua, baina ordurako bide luzea egina zuen Pablo Sastrek euskal literaturan. Mugarria kaleratu zuenetik (Elkar, 1982), narrazio eta eleberrien eremuan jarduna da, bere tokia egina, ordurako beste zortzi liburu plazaratua. Eta segitu du, idazle dela erakutsiz. Bi narraziok osatua, ofizioa ikasitako baten emaitza dugu Mariaren mendea (Susa, 1992), bi istorio indartsuz eta ongi idatzitakoz osatua. Osorik irakur dezakezu.

Bizitzeko argibideak

Anton Txekhovek idazleei eta irakurleei egindako 99 gomendio bildu ditu Piero Brunellok. Ia ehun gomendio idazle handienetako baten eskutik. Aholkuak zertaz: idazteaz eta literaturaz, idazteaz eta bizitzaz, literatura ere bizitza baita. Aholkuak norenak, Anton Txekhovenak (Taganrog, 1860-Badenweiller, 1904). Aholku hauek Sin trama y sin final. 99 consejos para escritores (Alba argitaletxea, Bartzelona) liburuan bildu ditu Piero Brunellok. Txekhovek lagun, idazle eta editoreei idatzitako gutunen txatalekin dago osatuta bilduma labur hau.

• Berria-ko artikulua osorik:
  40. orrialdea.