Mar
20
25
XVIII. mende amaieran Europa astindu zuten korronte filosofiko eta politikoen emaitza da Friedrich Hölderlin. 1770eko martxoaren 20an sortua, Goethe, Schiller, Novalis, Fichte eta abarrekin partekatu zuen bereziki Alemanian loratu zen ideien pizkundea. Grezia klasikoaren ezagule eta miresle, erreferentzia klasikoek presentzia oso handia dute bere poesian, bizi izan zuen garaira itsatsiak, baina. Bere poemen antologia zabala biltzen duen Poemak (Erein, 2001) liburuan ikus daiteke. Eduardo Gil Berak euskaratua, Hölderlinen poesiagintzaren bilduma bikaina dugu. Hitzaurrean dio Gil Berak horren osagarri Hyperion obra ere euskaratu beharko litzatekeela, eta halaxe egin zuen. Gutun formatuan emandako eleberria, Iraultza Frantsesaren lorpenen gorespena da obra. Osorik eskaintzen dizkizuegu biak.
Mar
14
25
Amodiozko kantu luze bat da Bariazioak gai jarri baten inguruan poema-liburua, Ana Blandiana idazlearena. Bere herriko poeta gailenetako bat, Ceaucescuren garaian jazarria eta isilarazia, mundu osoan lortua du oihartzuna haren lanak aspaldiko urteetan. Xabier Boveda itzultzaileak segitzen dio bere lan eskergari, eta poemario horretatik errumaniarraren hamabi poema ekarri dizkio euskarari, eta Idatz&Mintz aldizkarian kaleratu.
Mar
14
25
Ernesto Cardenal idazlearen urteurrena zela kari, bere bi poema ekarri genituen sarera. Hirugarren bat dakargu orain, Apokalipsia poema luzea. 1965ean idatzia izanagatik, gaurkotasun osoz irakurtzen da egun. Xabier Gantzarainek euskaratu eta Dinamoaren webgunean eman zuen plazara.
Mar
13
25
Jon Mirande idazlearen jaiotzaren mendeurrena ospatuko dute Iruñean (1925-2025) eta ekitaldi sorta antolatu ditu Iruñeko euskaltzaleak biltzen dituen Karrikiri elkarteak.
Martxoaren 31tik aitzina Jon Miranderi buruzko erakusketa izanen da Iruñeko Hizkuntza eskolan.
Horrez gain, Mirande film bat egiteko zirriborroa jendaurrean emanen dute martxoaren 31an (astelehena) 19:00etan Iruñeko Hizkuntza eskolan.
Nor zen Jon Mirande? solasaldian arituko dira Miel Anjel Elustondo eta Mikel Soto apirilaren 2an (asteazkena) 19:00etan Iruñeko Karrikiri elkartean.
Orhoituz. Jon Miranderen poemak errezitaldia Miel Anjel Elustondo gidari dela, Ihitz Iriarteren ahotsean apirilaren 5ean (larunbata) 12:00etan Iruñeko Karrikiri elkartean.
Azkenik, eta ekitaldiok amaitzeko Zer egin Jon Miranderekin? mahaingurua eginen dute Gorka Bereziartua, Katixa Dolhare Zaldunbide eta Amaia Eleizalde solaskideek, apirilaren 7an (astelehena) 19:00etan Iruñeko Karrikiri elkartean.
Mar
05
25
75 urte bete dira martxoaren 5ean Edgar Lee Masters hil zela, eta pentsa genezake hilartitzik ez zaiola faltako. Izan ere, 50etik gora liburu idatzi izanagatik ere, bat du munduan ezaguna: Spoon River Antologia. 1915. urtean, antologia grekoan inspiraturik eta Ipar Amerika erdialdeko herrixketako bizimodua gai harturik idatzi zuen poemarioa, berrehundik gora epitafiorekin, hilerriko biztanle bakoitzak berea, epitafioa poema moldean emanda, herri ia osoaren kronika eginik. 2023an euskaratu zuen Alain Lopez de Lacallek eta Balea Zuriak argitara eman. Guk antologia horren antologiatxoa dakarkigu, Gotzon Barandiaranek euskarari ekarritako liburuko hamar pieza.
Mar
05
25
Duela bost urte, itxialdi mundialaren bezperatan, 2020ko martxoaren 1ean zendu zen Ernesto Cardenal poeta, apaiz eta militantea. Iraultza sandinistako kide gisa ezaguna gehienontzat, nozitu zituen AEBetako inperialismoaren atzaparkadak. Bi poema dakartzagu euskaraz, Itxaro Bordak eta Mikel Antzak literatur aldizkariak sandinismoa bezain bizi zeuden garaian itzuliak. Bi poema, halaber, martxoaren 1ean ere, baina 1917an, jaiotako Fadwa Touqan palestinarrarenak. Bere herriaren eta herri horretako emakumeen ahotsa goi maila lirikora ekarritako poeta, jatorri bereko bonben itzalpean idatziak dira asko. Euskarazkoak Itxaro Bordak eta Joseba Sarrionandiak emanak dira. Milaka kilometrora, egun berean, 1917ko martxoaren 1ean, jaio zen Robert Lowell poeta ere. AEBetakoa berau, baina ez bonba zalea, II. Mundu Gerrara joateari uko egiteagatik espetxeratua izan zen, Vietnamgo gerraren aurkako mugimenduko kide nabarmena izan zen, eta XX. mendeko poeta estatubatuar handietarik bat da. Bi poema honenak ere, Luigi Anselmik gurera ekarriak.
Ots
27
25
Lisipe bildumak 16. alea kaleratu berri du, Ariadnaren haria izenekoa. Azpitituluak (“Sexua eta generoa hizkuntzaren labirintoan”) argi adierazten du Beatriz Fernándezek idatzitako liburuak jorratzen duen eremua: hizkuntzaren —eta batez ere, euskararen— tipologia eta erabilera soziala, sexuaren edota generoaren ikuspegitik. Labirinto horretatik onik ateratzeko, filologiaz, politikaz, historiaz eta umorez osatutako hariak osatzen ditu egileak, zorroztasun zientifikoa eta dibulgazio gozagarria uztartuz. Hizkuntzaren erabileraren inguruan aspaldi hasitako hausnarketa kolektiboari segida eman nahi izan dio, ezagunak diren alderdiak birpentsatuz eta ezezagunak direnak erakutsiz. Euskara disidentea bera eraikitzen (edo behintzat euskal hiztunak deseraikitzen) laguntzeko baliagarria izan daitekeen gogoeta.
Ots
20
25
Formol Laborategiak eta Susa literatura argitaletxeak Heriotzak Eduardo du izena poesia errezitaldia aurkezten dute. Munduko Poesia Kaierak poesia liburu bildumak 10 urte betetzen dituen honetan, Susako lagunek bizirik dauden poetak hil nahi zituztela esan zieten Formoldarrei. Haiek metaforikoki esan omen zuten, baina, Formolekoek lana serio hartu dute…
(gehiago…)
Ots
20
25
30 urte zituen Takiji Kobayashi militante komunistak Poliziak atxilotu eta bost orduko tortura saioen ondoren hil zenean, hil zutenean, 1933ko otsailaren 20an. Tortura zantzu nabarmenak —argazkiak atera zizkioten senideek, bertsio ofiziala gezurtatzeko—, gorpua zaintzen zuten beilatokian 300 lagun atxilotu izana Poliziak, omenezko ekitaldien debekua… Asko dira eta munduko hainbat tokitan —otsail beltz batzuk bizi izandako gurean zer esanik ez— doinu bera izaten duten kontuak. 30 urte, eta errekonozimendua irabazia zuen Kobayashi idazleak, Japoniako literaturan nor bilakatua baitzen, ezinbesteko erreferentzia literatura proletarioan. Kanikosen lanak eman zion osperik handiena, baina ez gutxiago Martxoak 15 narrazioak ere. Armiarman argitaratzeko euskaratu zuen Hiromi Yoshidak, eta gerora Nagusia kanpoan da narrazioarekin batera bildu zuen liburu batean Katakrak argitaletxeak. Justizia Sozialaren nazioarteko eguna ohoratzeko irakurgai aproposa.
Ots
19
25
Bere heriotzaren urteurrena zela kausa —2005eko urtarrilaren 19an hil zen— sarera ekarri genituen Luzien Etxezaharretak itzuli eta Maiatz aldizkariaren 30. zenbakian argitara emandako Huy Can poetaren zortzi poema. Vietnamgo literaturan erreferentzia ezinbestekoa da, bere herriaren askapen borrokari lotua eta 1945ean Independentzia Agiria sinatu zuenetariko bat.
Ots
13
25
Lugoko harresietan gordetako poetatzat aurkeztu ziguten Luis Pimentel idazlea Susa-Amerika aldizkariarekin batera banatutako Galegoz heldutako poemak- Poemas náufragos liburuan. Gaurko egunez hil zen, 1958an. Urtarril amaieran izan zen Manoel Antonio poetaren heriotzaren urteurrena. Eta bi horiekin batera, beste sei poeta galego erreferentziazkoen poemak dakartza liburuak (Luis Amado Carballo, Alvaro Cunqueiro, Aquilino Iglesia Alvariño, Luis Seoane, Celso Emilio Ferreiro, Manuel Maria), elebitan, Joseba Sarrionandiaren itzulpenean, Koldo Izagirreren hitzaurrea dakarrena. Galiziako poesiaren tantatxo batzuez dastatzeko harribitxi bat.
Ots
10
25
Gaur egun munduaren zati handi batentzat amesgaiztoa haizatzen den lurraldean amets amerikarra zen boladako XX. mendearen erdialdean, eta hain zuzen sistema honekiko begiratu kritikoa zekarren Saltzaile baten heriotza antzezlanarekin lortu zuen Arthur Miller idazleak sona handia. XX. mendeko antzerkigintzan erreferentea den autorea, pertsonaia mediatikoa, ezkerreko ideologiarekin konprometitua, 20 urte dira otsailaren 10ean Miller hil zela. Bere obra nagusia, hemen irakur daitekeena, Xabier Galarretak ekarri zion euskarari.
Ots
07
25
10 urte bete dira joan den urtarrilaren 23an Pedro Lemebel idazle eta militantea hil zela. Sexu-askapena, gay izatea eta marjinaltasuna izan zituen bere lanetako gai nagusi, eta bere inguruaren eta mundu zitalaren aurkako kronista zorrotz eta gordina izan zen. Performanceak ere egiten zituena, idazkera berezi baten jabe, ahots disidente oso indartsua da berea. Militante komunista, alderdiaren ekitaldi batean performatu zuen lehenengoz Manifestua poema, orain hona dakarkizueguna Iñigo Satrustegi Andresen itzulpenean (31 eskutik blogean eman zuen argitara), zeina belusezko eskularru brillante batez emandako ukabilkada latza den. Elearazin ere argitaratu zen Lemebelen testu bat, Danele Sarriugartek euskaratua.
Urt
29
25
2025ko (H)ilbeltza euskal nobela beltzaren astean, Nola sortu kriminal bat (nahi gabe) mahainguruan parte hartu zuten Edurne Elizondo kazetariak eta Mikel Elorza abokatu eta editoreak. Azken honek, nobela beltzari buruz emandako hitzaldian Adimen Artifizialari galdegindako ipuin bat aurkeztu zuen amaiera aldean. Aroztegiako afera eta Ilbeltz detektibearen ikerketa batzen dituen Azken tantoa ipuina (H)ilbeltza asterako girotuta.
(gehiago…)
Urt
23
25
Hogei urteko aldeak eta mundu-ikuskera eta -biziera oso desberdin batek bereizten ditu Derek Walcott eta Nijole Miliauskaite poetak. Antilletan jaioa lehena, esklabo afrikarren ondorengo, XX. mendeko ingelesezko poesiaren ahots inportanteenetako bat da berea. 1930eko urtarrilaren 23an jaio zen, eta bi poema liburu kaleratuak zituen 20 urte geroago, 1950eko urtarrilaren 23an Lituania sobietarrean Nijole Miliauskaite jaio zenerako. Ezezaguna izanagatik ere, idazle lituaniar handietarik bat. Bizi- eta literatura-ibilbide arras diferentekoak, antillatarra 87 urtez bizi izan zen, 52rekin hil lituaniarra. Martxoan, biak. “Elur baltsamagarritik urrun” bata, jaioterri izan zuen Santa Luzia irlan; “elurra geldiro eta erregularki” egiten duen Druskininkain bestea. Euskarari Walcotten bi poema ekarri zizkion Luigi Anselmik, eta kaier oso (eta bikain) bat Leire Bilbaok Miliauskaiteri.
