abenduak
Urr 30 25
Urriaren 30 batez jaio zen Angela Figuera poeta, Bilbon. Langile giroko emakumeei kantatzen zien idazle konprometitua, zenbait poemario eman zituen argitara frankismoaren garai ilun haietan, 1950 eta 70ak bitartean. Gabriel Arestiren laguna, honek ekarri zuen euskarara Aingeruen zuzenbidea obra, eta Egan aldizkarian plazaratu 1960an.
Urr 16 25
Free-jazzak batzen ditu Ibon Rodriguez Garciak euskarari ekarri dizkion Daniel Salgadoren lau poemak. Musikari eta musikariei eskainitako lau pieza, Rodriguezek berak duela urte batzuk itzulitako Albert Aylerrentzako loreak liburuko bi poemei gehitzen zaizkie hauek, poeta galegoaren lanaren erakusgarri.
Urr 10 25
Zerua argi egon arren, arnasa hartzea hain erraza ez den paisaia bat hedatzen da Dena zulo bera zen ipuin liburuan. Edertasunaren eta heriotzaren igurtzi amaigabean, bakea ez, egia aitzurtu nahia da protagonista. Laguntasuna eta sentsualtasuna ageri dira, olatu artifizialak eta uharteak, doluen aurreko doluak, zorion moderatua, esku batzuek egin dezaketena baina sekula egingo ez dutena. Hendaian, Bordelen, Donostian, Irunen, Koh Phangan-en, Hondarribian, Errenterian; elkar besarkatuta kabitzeko moduko zulo txiki batekin aski zatekeen. Gauza guztien azken aldi bat —eta ondorioz lehena— aurkituko du irakurleak Eider Rodriguezen bosgarren ipuin liburuan. Osorik irakur dezakezue sarean.
Urr 07 25
Literatura eta artea baliagarritzat jotzen zituen Amiri Barakak, ekintza politiko gisa erabiltzekotan; Amerika zuriaren suntsitzeko, adibidez. Antzerkigile, poeta eta aktibista, 1934ko urriaren 7an jaio zen 60etako intelektual beltz nagusietarik bat izango zena. Haren heriotzaren urtean, 2014an, Itu Bandakoek sei poema itzuli zituzten, eta urte berean Elearazin Galder Ruizek Zergatik gara gu Amerikarrak? bideo-poema euskaratu zuen.
Testua emateaz gain, Amiri Baraka bera ikusi eta entzun daiteke poema errezitatzen, euskarazko azpitituluekin; eta egundoko indarrarekin. 2015ean, Literaturiaren baitan, eta EIZIEren ekimenez, ariketa bera egin zuen Nagore Tolosak, Baten batek Amerika leherrarazi du poemaren errezitaldia euskaraz azpidatziz, segidan eskaintzen dizueguna.
Urr 05 25
Mendea bete da urriaren 5ean Youenn Gwernig poeta, kantari eta letragilea jaio zela. Eskolan frantsesez ikasia, hizkuntza horretan hasi zen idazten, baina New Yorkera joan zelarik, bretoieraz idatzi zituen poemak, aita eta amonagandik jasotako hizkuntzan. Jack Kerouacen ezagutza egin eta hark uler zezan, ingelesez ere idatzi zuen. Atzera sorterrira joanda, kantak eta kantuan egiteari ere lotu zitzaion (E kreiz an noz, Gauaren erdian ezaguna, besteak beste). Bretoierazko letra eta kulturako izen handietako bat, New Yorkeko hamar poema ekarri zituen euskarara Koldo Izagirrek, ingeles itzulpenarekin argitaratu zuen Un dornad plu (Al Liamm, 1997) bildumatik hartuak.
Urr 01 25
Joxe Azurmendi hil zela hiru hilabete bete diren egunean, Hitz berdeak (1971) audio liburu formatuan eskaintzera gatoz auzolan eskuzabal bati esker. Azurmendiren obra literarioaren erraldoiak ia ertz batean laketzera kondenatua du XX. mendeko poesiaren mugarrietakotzat har daitekeen lan hau. Manifestu atzeratua ere emendatu diogu, zentsurak liburutik kanpo utzi bazuen ere, garai bertsuko erreferentziazko olerkia delakoan. Auzolanean, ahots koru zabala osatuta erdietsi da egitasmo hau burutzea. 102 ahots elkartu dira Hitz berdeak liburuko 142 poemak grabatzeko. Manifestu atzeratua, berriz, 53 ahotsen arteko mosaiko koral txatalkatuan emandako aldaeran dakargu.
Ira 30 25
2025eko irailaren 25ean hil da Habanan Assata Shakur ekintzailea. AEBetan jaio eta hazia arrazismoa eta esplotazioa bete-betekoa zen garai eta jendartean, haren aurka altxatu zen gaztetandik; Askapen Armada Beltzean, lehenik, eta Pantera Beltzekin gerora. Poliziarekin izandako enfrentamendu batean agente bat hiltzeaz eta beste zenbait delituz salatua eta zigortua, espetxetik ihes egin 1979an eta iheslari bizi izan zen, 1984an Kuban aterpetu zen arte. Terrorista eta gaizkiletzat AEBetara estradita zezaten hainbatetan saiatuak estatubatuar agintariak, mugimendu anti-inperialistaren erreferentea, Autobiografia bat idatzi zuen 1987an. Katakrak argitaletxeak eman zuen euskaraz 2022an, Danele Sarriugartek itzulia. Edizio horretako Angela Davisen eta Joseba Sarrionandiaren hitzaurreak jarri ditugu irakurgai. 2017an Hedoi Etxartek euskaratuak zizkigun lau poema ere.
Ira 29 25
Espazioa politikoa bada, botere egiturek zeharkatzen dute, tentsioan duden narratibek eraikitzen dute, eta, beraz, gure egunerokoan, gure imajinarioan iragazten da. Hau da, honakoa galdegiten digu: nolakoa da hiria gure oinetan? Galdera horri egiten dio tira Irati Majuelo Itoizek ondu duen Hiria gure oinetan liburuak, Lisipe bildumako 17.ak. Espazioaren irakurketa feministak gure literaturan azpizenburuak iradokitzen duenez, euskal literaturaren bidez hitz egiten da espazioaz, eta gorputzez, eta zaintza-lanez, desiraz, laguntasunaz eta bakardadeaz. Bost eleberriren haritik, hiri-ibiltariez mintzo da egilea, emakume okerrez, paseatzaile errebelde eta zaurgarriez.
Ira 25 25
1975eko irailaren 27an fusilatu zituzten Txiki eta Otaegi .
Joxe Azurmendi idazleak 1976an, Zabal aldizkarian Txiki eta Otaegi izeneko poema plazaratu zuen, berak idatzitako beste zenbait poemarekin batera.
(gehiago…)
Ira 25 25
XIX. mendeko idazle galiziarren artean handietako bat, 1851ko irailaren 25ean jaio zen Manuel Curros Enriquez, ideia errepublikar eta galegisten arteko trantsizioan bizi izan zena. 1888an argitaratu zuen O Divino Sainete liburua, zatia euskaratuta duen bakarra. Gabriel Arestik, Jostirudi Jainkotarra izenez, Sarrera eta I. Kantua euskaratu zituen, idazle galiziarraren heriotzaren mendeurrenaren karietara eskaini genituenak.
Ira 18 25
Han eta han, batez ere han, bonbak tai gabe erortzen diren aroan, gaurkotasun osokoak dira Benjamin Pereten poemak. I. Mundu Gerra ezagutu zuen eta handik gerren, botereen, jainkoen, aberrien aurkako poemak atera ziren. Balio burges guztien ukoak berez zekarren hizkera lauaren ukoa, eta askatasunik bortitzenean landu zituen, umorez eta irudimenez, biraoa eta laidoa eta iraina. Koldo Izagirrek lau poema kearri zituen euskarara, Je ne mange pas de ce pain-là bildumakoak (1936), alegia, Nik ez du ogi horretarik jaten.
Ira 18 25
Azken urteotan antolatutako literatur ekimenei jarraikiz – Heptameronaren irakurketa duela bi urte, Hemingway eta Irati iaz, eta aurten Bortua eta literatura izango du ardatz irakurle taldeetako kideen eta literaturzaleen topaketa honek, Orbaizetako Kultur Ola eta Iratiko basoan.
Katixa Dolhare. Bea Salaberri, Oihane Zuberoa Garmendia eta Josune Aznarez Alkat Literatura eta bortua, hemen idatzi gaiari inguruan solasean arituko dira irailaren 20an (larunbata) goizeko 10:00etatik aitzina. Ondoren, Amaia Ezpeldoi, Itxaro Bordaren pertsonaiari buruz mintzatuko da Gorka Arrese. Azkenik, Eñaut Etxamendi idazlearen obra narratiboa bere ikerketa lana aurkeztuko du Itziar Madinak.
Bazkalostean, Hemingway eta Irati ibilbide literarioa Josu Jimenez Maia gidari dela. Arratsean,
Artzainak, gure lehen poetak Oskar Alegria zinemagilearen lekukotza, filmetako irudiak eta eleekin.
Biharamunean, –irailak 21 (igandea)- goizeko 10:00etan Lurrak erreko ez balu mendi ibilbide literarioa Eneko Barberenak gidatuta – Arrazola – Azalegiko gaina – Orion -Arrazola- Iratiko baso eta inguruetan. Harpeako lezearen ondoan Itxaro Bordaren ahotsean Itzalen tektnonika poema liburuko aleak eta Ibon RG musikariaren doinuak aditu ahal izanen dira arratsldeko 17:00etatik aitzina.
Ira 15 25
Jamaikan jaioa 1889ko irailaren 15ean, gaztetandik batu zitzaion Claude McKay nazionalismo beltza deituari, euren eskubideen defentsari, sozialismoaren lerroetatik. Idazle zein artikulista gisa erreferentzia izan zen Harlemgo Berpizkundea mugimenduan. Haren heriotzaren urteurrenean Iñigo Astizek euskaratutako lau poema eskaini genituen, atzera gogora dakartzagunak.
Ira 12 25
XX. mendeko literatur-lan handienen artean dago Iseka infinitua (Infinite Jest, 1996), David Foster Wallaceren eleberri mardula, egileari arrakasta komertziala eta kritikaren errekonozimendua ekarri zizkiona. Prosista aparta, saiakeragile zorrotza, kronikak eta ipuinak ere idatzi zituen 2008ko irailaren 12an, 46 urte zituela, bere buruaz beste egin zuen arte. Ordurako bere belaunaldiko idazle gailenetakoa bilakatua zen, garaikide eta ondorengo askorentzat erreferentea. Haren narrazio bat euskaratu zuen Ibon Egañak Volgako batelariak blogean, Suizidioa opari-antzeko, eta gerora Danele Sarriugartek ekarri izan dio euskarari egile estatubatuarraren lana: hitzaldi bat, Hau ura da, eta Pop asmakizuna 7 kontakizuna eman zituen Elearazi webgunean, eta Sekula gehiago egingo ez dudan gauza ustez dibertigarri bat (Pasazaite, 2016) liburua ere, itsas kruzero baten kronika literarioa.
Ira 06 25
Mendea beteko zuketen irailaren 6an idazle diferente bik: Angel Gonzalez eta Andrea Camilleri. Poeta izan zen Angel Gonzalez, frankismoan Espainiako belaunaldi berriekin batera idazten hasi zena, 30 urte betetzerako liburuak argitaratzen. Poesia soziala egiten zutenen artean kokatu zuten hasmentan, baina bide propio aberatsa jorratu zuen gerora. Gerardo Markuletak ekarri zuen euskarara haren lanaren antologia bat, Munduko Poesia Kaieren baitan argitaratu zena.
Eleberrigilea izan zen Camilleri. Profesionalki antzerki mundukoa, gidoilari, zuzendari… lanean jardundakoa, oso berandu arte ez zuen argitaratu. Ia 70 urte zituela argitaratzen hasitako istorio beltzekin eta bereziki Salbo Montalbano ikertzailearen sailarekin lortu zuen arrakasta handia, mundu osoan. Euskaraz irakur daitezke bere hiru liburu, eta horietako bateko lau narrazio eman zizkigun Fernando Reyk.