Literatur Emailuak

Santu gutxi letren sarean

Omiasaindu egunaren biharamuna, azaroaren 2a, difuntuen eguna da tradizio kristauan, arima araztu eta santu izateko bidean daudenena. Eta baditugu gure amaraunean egun horretan hildako bost idazleren lanak online. Andima Ibinagabeitia hil zen azaroaren 2an, 1967an, eta sarean irakur litezke bere idazlan hautatuak eta gutunak. Egun berdinean zendutakoak dira Bernard Shaw (1950), Candida lana irakurgai; Johannes Urzidil (1970), Kafka eta Golem-en mistika irakurgai; eta Pier Paolo Pasolini (1975), sarean hainbat lan irakurgai dauzkana. Bistan denez, gure Ibinagabeitia ez besteak santu izateko oso aukera gutxi.

Ernest Hemingway idazlearen 125. urteurrenean bere poemak euskarari ekarriak

Nobela eta ipuingile gisa goia jotako idazlea izan zen Ernest Hemingway. Poesia ere idatzi zuen. Eta Josu Jimenez Maiak euskaratu eta Maiatz aldizkariaren 77. zenbakian argitaratu zituen 2023ko azaroan. Uztailaren 21ean, igandearekin ospatzen dira Ernest Hemingway jaio zela 125 urte, eta Euskal Herrian izan diren eta egitekoak diren ekitaldi ezberdinen karietara, euskarari ekarritako poemak sarean jarri ditugu.

Bi idazle, bi liburu Booktegin

Poeta, eleberrigilea, aktibista, Espainiako gerran soldadu ibili eta Frantziara erbesteratua, han erresistentzia lanean jarraitu zuen Joaquim Amat-Piniella katalanak, alemanek atxilo hartu eta Mathausengo kontzentrazio-esparrura eraman zuten arte. Handik bizirik irtenda, esperientzia hura KL Reich liburuan jaso zuen (Amical Mathausen elkartearen sortzaileetakoa da berau), eta orain euskaraz irakur dezakegu, Jexuxmari Zalakainek euskaratu eta Booktegik argitaratua. Kontzentrazio-esparruei buruz idatzitako errelato gordina, ona. Ez da Zalakainek katalanetik ekarri digun obra bakarra, Booktegin bertan argitara eman baitu Avelli Artis-Gener Tisner idazlearen Opoton zaharraren hitzak. Idazle, kazetari eta komikigilea, gerratik erbestean Frantzian atxilotze-esparrua bizi izan zuen Tisnerrek ere. Mexikora desterruan joana, hango kulturaren ezagutzak eta sentiberatasun partikular batek eraman zuten Opoton zaharraren hitzak  idaztera, umorez betetako istorioa  non 3.000 eta gehiago gudari aztekek Iberiar penitsula “aurkitu” zutenekoa kontatzen den.

Miren Agur Meaberen poemak June Cresporen artelanei

Vascular izeneko liburuan June Cresporen artelanak, artistak euskaraz idatzitako eguneroko bat eta Miren Agur Meaberen poemak batu dituzte.
Caniche argitaletxeak eta Guggenheim Museoak argitaratuta, Miren Agur Meabek gurean sareratu eta irakurgai dituzue orain.

Mohammed el-Kurd idazle palestinarraren Rifqa liburuko 6 poema

Mohammed el-Kurd  idazle palestinarraren Rifqa poema liburua plazaratu du Katakrak argitaletxeak, Eider Beobidek ekarri ditu euskarara. Asteburuan EHZ festibalean, poemak jendaurrean irakurriko dituzte itzultzaileak berak eta Xalba Remirez kazetariak Arberatzen. Palestinako egoera latza dakarte poemok lerro artera, eta EHZ jaialdian irakurriko dituzten sei poemak paratu ditugu sarean, irakurgai.

Luis Ocañaren Tourreko erorikoa gogoan

Luis Ocañak, Mentéko mendatean behera jaisten ari zela erori eta min hartuta, 1971ko Frantziako Tourra utzi behar izan zuela jakitean, poztu egin zen Gorka Alkorta Ezkurdia Donostiako gotzaina (Azkoitia, 1963). Horrela hasten da, Juan Luis Zabala idazlearen Ospa liburuko kontakizunetako bat, 1974ko Italiako Giroa izenekoa.Ocaña txirrindulariaren istripuaren ostean, Eddy Merckxek ia-ia ziurtasun osoz galdua zuen Tour bat irabazteko aukera berreskuratu zuen. Eta istorio horrekin eta gotzainaren kontuekin narrazio aparta eskaini zigun Zabala txirrindularitzazale amorratuak. Euskal Herriko Itzulian izandako zorigaitzezko erorikoak, Ospa liburuko kontakizunera eraman gaitu. Eta Oletan behera gertatukoaren antzeko eroriko ezagunarekin, ipuina eta literaturaz gozatzera gonbidatzen zaitugu irakurle.

Euskal antzerkigintzaren ataria: ganbila.eus

EHAZEk eta Susa argitaletxeak elkarlanean sustaturiko ganbila.eus berrituta dator eta euskal antzerkigintzaren datu-base zabalena da. 167 obra jasoak zeuzkan orain arte —testua online—, ikuskizunetako hainbat bideo, eta 1.000tik gora artikuluko hemeroteka oso aberats bat. Hiru atal emendatu zaizkio guneari, eta ez nolanahikoak:  egileak, konpainiak eta estreinaldiak. 338 egile, 69 konpainia eta 1.155 estreinaldiren fitxak aurki daitezke une honetan. Gordailua osatzen duten atalez gain, astero sortzen den informazio eta edukiekin berritzen direnak ere badirenez, gaur egungo euskarazko antzerkigintzaren erreferentziazko gunea izango da ganbila.eus gunea.

Piarres Lafitteren lanak sarean

Piarres Lafitte aurreko mendearen hasieran (1901) Luhuson jaiotako idazle eta euskaltzalea izan zen. Aintzina aldizkaria eta Herria euskal astekaria sortu zituen. Eta ugariak dira 1985ean zendu zen arte egindako lanak eta berak bildutakoak. Euskaltzaindiak sarean paratu ditu bere lanak oro. Gutunerian 856 lagunek igorritako gutunak batzen dira. Berak idatzi eta sortutako lanak  zein berak argitaratutakoak ere batu dituzte. Halaber, Clément Mathieu apezpikuaren erabakiz, Larresoro, Beloke eta Uztaritzeko seminarioetatik jasotako euskal testuak eta ondarea bilduta daude. Eta azkenik, bertso eta kanta zaharren bilduma.

5 urte Markos Gimenoren sorkuntza barik

Duela bost urte agur esan zigun Markos Gimeno ermuarrak. Musika, antzerkia eta batez ere letren eta hitzen aztia izan zen Markus. Bere Zerorajasoa (palindromoak eta hitzperimentuak) blogak oraindik bere sorkuntza lanak erakusten ditu, eta berriki Joseba Sarrionandiak 101 Letrakartel liburuan palindromoak batu, testuinguru literarioa jarri eta hainbat artisten kartelak apailatu ditu liburu baten. Kartel bilduma ikusgai dago Gernikako Euskal Herria museoan apirilerarte.
Gaur, duela bost urte sarean jarritako 131 palindromo dakartzagu, edonoren gozagarri.

(gehiago…)

Mosab Abu Toha eta Adania Xibli idazle palestinarrak euskarari ekarriak

Mosab Abu Toha

Munduko 22 hizkuntzatara itzuli dute Mosab Abu Toha poeta palestinarraren poema bat. Beñat Sarasolak paratu du euskaraz, eta sarean jarri dugu. Ekimena O bod eta Lit hub aldizkari elektronikoek gauzatu dute. Itzulpenen berri eman eta gutxira jakin dugu gainera Mosab Abu Toha Gazatik ateratzean, checkpoint batean azaroaren 19an atxilotu egin zutela. Aske da orain.

Adania Xibli

Palestinar idazlea den Adania Xibli Frankfurteko liburu azokaren karietara egin zen ezagunagoa gure artean. Eman behar zioten saria ukatu zioten Palestinako gatazka aitzakia gisa hartuta. Nazioartean elkartasun mezu eta agiriak hedatu ziren. Argia aldizkariak Palestinari buruz egin duen ale berezian, Gorka Bereziartuak ArabLit Quarterly aldizkarian ingelesez argitaratu zen ipuina -2023ko urriaren 15ean- euskarara ekarri du: Lata baloia.

Joseba Intxaustiren ekarpenak Euzko Gogoa aldizkariari buruz

Asko izan dira Joseba Intxausti hilberriak urte luzeetan egindakoak. Hizkuntzaren eta kulturaren inguruan gehienak -1957an hasi zen Jakin aldizkarian idazten-. Egunotan, batean eta bestean nabarmentzen ari dira gainera. Gure arloan, Euzko Gogoa aldizkariaren inguruan jorratu dituen ikerketa lanak aipatu gura genituzke, izan ere Euzko Gogoa aldizkaria osorik sarean jarri zuenean ARMiARMAk, berak idatzitako zenbait artikulu digitalizatu eta sarean jarri genituen. Izenordeak, Euzko Gogoaren lankideak eta Hamar urteko lana (1950-1959) artikuluak hurrenez hurren. Joseba Intxaustiren omenez, eta garaiko testuinguruak aztertzeko egoki direlakoan dakartzagu gogora.

Armiarma.eus eta Wikipedia literaturaren sarean

Duela bost urte Literaturaren Zubitegiko datu basea Wikidatarekin bateratu genuen. Bost urteotan euskal literaturako datuak eguneratzen jarraitu dugu, eta euskarazko wikipediak -eta hizkuntza guztietan aukeran-  bere datutegia egunean jarri eta grafiko ezberdinak sortu ditu.

1.051 idazleren fitxak ageri dira Wikipedia elikatzen den Wikidatan. Eta horrela 1958. urtetik gaur arte euskaraz argitaratu diren liburuei buruzko informazioa jaso daiteke sareko entziklopedian; literatur generoak aztertu, emakume idazleen gorakadaren datuak urtez urte begiratu, idazleak herrialdeka sailkatu, literatur argitaletxe ezberdinen bolumena neurtu, eta orohar helduen euskal literaturaren inguruko datuak ezagutu eta kontrastatu.

Armiarma.eus atariaren funtzioa sarean gure literatura hedatzea da, eta Wikipediarekin kolaboratzeko prestutasuna izan du beti, eta aurrerantzean ere gure datuak, fitxak eta ezagutza hedatzen jarraitzeko asmoa daukagu.

Euskaldunon Egunkaria gogoan

20 urte bete dira Euskaldunon Egunkaria indarrez itxi zutenetik. Eta efemeride hura gogora ekartzeko, egunotan hainbat lan argitaratuko ditugu Literatur Emailuetan.
2003ko otsailaren 20a, betirako memorian iltzatuta geratuko den eguna delako euskal prentsa bultzatu, irakurri eta idazten aritutako guztientzat.
Otsailak 20:  Itxaro Bordaren 20 urte eta gero hau koplak, Juan Luis Zabalaren Erresistentzia baten gazi-gozoak gogoeta eta Amagoia Gurrutxagaren 14. orrialdeko titularra kontakizuna.

Otsailak 21: Harkaitz Canoren Sisiforen paperak,  Idurre Eskisabelek kontatutako Arrazoia eta Etengabe eta Josu Goikoetxeak 1992ko albiste batetik abiatu eta sortuatko  92 izeneko poema.

Otsailak 22: Jule Goikoetxeak idatzitako Euskaldunon Egunkariak 20 urte eta Hedoi Etxarteren 1992.

Otsailak 23: Jose Luis Otamendiren Egunkari orri batekin eta Gotzon Barandiaranek idatzitako Egunkari bat atrildu zaigu besoetan.
Otsailak 24: Nora Arbelbide “Denok gara amerikarrak”, Mikel Elorzaren antzerkilana Erredakzioa itxita eta Oihana Arana eta Leire Vargasek idatzitako poema: Iragan geruzak.

Bordari hil zela 40 urte

1983ko otsailaren 3an zendu zen Fernando Artola Bordari idazlea. Gerra aurretik idazle lanetan hasia, gerrak haren bizimodu eta jarduera eten zuen, eta erbestea bizi izan zuen. Hondarribira itzulia, frankismopean ez zion utzi idazletzari. Hainbat agerkaritan plazaratuak bere lanak, liburu gutxi argitaratu zuen. 1968an eman zuen lehena, Goraintzi, hil berri zen emazteari eskainia. 1982an Sendoak haren lanen bilduam atera zuen bi liburukietan, prosa-lanena lehena, poesiena bigarrena. Bakoitzak berea izenburuko honetatik hautatu ditugu Olaxta izeneko sorta osatzen dutenak, itsas eta portu girokoak; emazteari eskainitako Goraintzi; eta denetarik dakarren poema-multzo bat, Gizadi kanta. Antologia, eta egilea, aurkezten duen Juan Mari Lekuonaren hitzaurrea ere irakurgai duzue.

Txaman 2002an Durangon sortutako literatur aldizkaria

“Herria absurdo xamar dago, ez da inor ageri kaleetan, bonba nuklear bat jauzi balitzan guztia arrasatuz, baina ez, kaleek eta etxeek bere osotasunean diraute” zioen 2002ko udazkena Durangon poemak. Txaman aldizkari sortu berriak -2002ko udagoienean-literatur edukiz betetako fotokopiak banatu zituen Durangoko tabernetan. Lagun artean, 2003ko uda bitartean lau zenbaki plazaratu zituzten guztira, eta hainbat errezitaldi eskaini.
Orduan sarera batu genituen, eta oraindik irakurgai dira lau aldizkariak:

 
Txaman 1 (2002ko udagoiena)

Txaman 2 (2003ko negua)

Txaman 3 (2003ko udaberria)

Txaman 4 (2003ko uda)