azaroak
Uzt 29 07
Estu eta luze, Ozeano Barearen ertzean, Hego Amerikan. Raul Zurita eta Ariel Dorfman. Mauricio Electorat eta Pablo de Rokha. Alejandro Jodorowsky, Marcela Serrano eta Luis Sepulveda. Egungo poeta txiletarren antologia bat.
Uzt 26 07
1980an hasita, 1994ko abendura arte kaleratu zen Susa aldizkaria. 14 urtez, 33 zenbakitan, literatur aldizkarietan erreferentzia bilakatu zen. Literatur kritikak ere izan zuen tokirik —sail berezia urte batzuetan, Motxilako liburutegia izenekoa, oso interesgarria, liburuen erreseina eta komentarioengatik—, 1989ra arte (orduan plazaratu zuen azken kritika), eta urte horietan guztietan 80ko hamarkadako euskarazko produkzioaren segimendua egin zuten. 53 liburu kritika argitaratu ziren, hemen dakartzagunak. (gehiago…)
Uzt 24 07
1884an Bizkaiko Maruri herrian jaio zen Alejandro Bilbao, Erramun Maruri izenaz ezagutzen dugun idazlea. Apaiz kaputxinoa, hainbat komentutan jardun zuen, elizgizon, Hondarribian, Iruñea eta Tuteran. 1932an ordena utzi eta gazteleraz ateratako komentuko bizimoduari buruzko gogoeta liburuan —Memorias o ¿Una esclavitud ignorada?, Errenteriako Makazagarenean— eliz agintarien hainbat jarrera gaitzesten zituela eta zigortua izan zen —ezin zuen jaunartu…—. Armintzara aldatu eta han bizi izan zen 1966an hil zen arte. Eta han jarraitu zion, tarte luze baten ondoren, 1920ko hamarkadan hasitako idazle lanari. 1920ko hamarkadan hasi zen, beraz, aldizkarietan olerkiak argitaratzen —Gure Herria, Euskal Esnalea, Arantzazu—, eta 1927an bertan plazaratu zuen bere lehen liburua, gaur hemen dakargunetako bat: Biotza abeslari. (gehiago…)
Uzt 23 07
Duela 50 urte, 1957ko uztailaren 23an hil zen Giusseppe Tomasi di Lampedusa, Il Gattopardo eleberriaren egilea. 1896ko abenduan Palermon jaioa, Palmako duke eta Lampedusako printzea, liburu bakar honekin iragan da literaturaren historiara. Sizilian Garibaldiren garaian kokaturiko istorioa, gizarte klase baten gainbeheraren eta batez ere osatzen duten pertsonaien erretratu bikaina egiten duena, ez zitzaion erraza gertatu lana argitaratzea. Eta ez zuen egileak ezagutu, 1958an plazaratu baitzuen Feltrinelli etxeak, Giorgio Bassani idazle eta editorearen ekimenez plazaratu ere. Koldo Bigurik euskaratu zuen Lampedusaren Il Gattopardo, eta Literatura Unibertsala bilduman plazaratu, Ibaizabal argitaletxearekin, 1995ean. Hemen duzu osorik. (gehiago…)
Uzt 22 07
Nobela beltzak azken urteetan izandako bultzadaz hitz egitera etorri zen Donostiara. Juan Ramon Biedmarekin mahai-inguru batean parte hartzekoa zen asteartean. Gijongo (Espainia) Aste Beltzak Donostia Kulturarekin duen akordioaren bidez heldu ziren. Nobela beltzaren indar eta esparruez, Kubaz eta marjinalitateaz dihardu elkarrizketan.
Uzt 19 07
Euskarazko prosa klasikoak oso eremu murritzetan jardun izan du oro har: erlijioa eta morala batez ere. Salbuespena den Martin Aranbururen kasua dakarkigu aste honetan Klasikoen Gordailuak. Gutxi dakigu haren bizitzaz, 1886tik 1931ra arte Deban mediku aritu zela izan ezik. Argitaratu zuen lehen idazlana 1899koa da, Manuel Bagorekin batera idatzitako Manual de higiene y medicina popular elebiduna, euskarazko izenburua Erriko jendeentzat osasun legeak eta medikantzako argibideak izan zuena. Handik gutxira, Erari espirituzkoak geiegi eratetik… idazlan laburragoarekin, Azpeitiko Itz Jostaldietako saria lortu, eta 1901an kaleratu zuen, hau ere, Gipuzkoako Foru Aldundiak. Merezi du irakurtzea tartean hain “espirituzkoak” ez diren edari batzuen apologia, sagardoarena batik bat.
Uzt 18 07
1986an Eusko Jaurlaritzak abian jarritako laguntza batzuk medio, hiru urte t’erdiz, egunkari formatoko euskarazko astekaria kaleratu zuten Deia-k eta Egin-ek, Eguna eta Hemen izeneko agerkariak. 1990 bitartean, astero, euskaraz landu zituzten hainbat gai, egunkari formatuan, edukiari begira astekariak zirela ahantzi gabe. Hainbat kazetarirentzat formazio-toki ere izan ziren, 1990eko abenduan, beste bide batetik, euskarazko egunerokoa, Euskaldunon Egunkaria, kaleratu bitartean. Eguna agerkariak literatur kritika landu zuen, prentsaren ohizko formatuan. Hogei bildu ditugu, denak ere Jon Kortazarrek sinatuak, 1986-1987ko produkzioaren kritika egiten dutenak. (gehiago…)
Uzt 15 07
Egungo idazle frantsesik interesgarrienetako bat den Jean Echenozen azken lana itzuli du Gerardo Markuletak euskarara. Maurice Ravel musikariaren azken bizi puska kontatzen du nobelan. Ravel errealetik Ravel fikziozkora egiten du salto abilezia handiz, erreala eta nobeleskoa banandu ezinak eginez.
Uzt 12 07
XX. mendeko euskal kultur eta literatur aldizkarien erreferentzia ezinbestekoa, erbestetik euskararen aldarria egin zuen Euzko-Gogoa agerkariak ere heldu zion literatur kritikari, hasieratik, 1950eko bigarren zenbakitik. Zaitegirekin batera aldizkariaren motor zen Andima Ibinagabeitiak egindakoak gehienak, 71 kritika edo azterlan kaleratu zituen, 1950eko hamarkadako euskal literaturaren produkzioari segimendua eginez. Gerraosteko belaunaldiaren agertoki, iruzkindutako egileen zerrenda ere horixe da: Iokin Zaitegi, Jon Etxaide, Orixe, Salbatore Mitxelena, Nemesio Etxaniz, Xabier Iratzeder, A.M. Labaien, Agustin Anabitarte… Hemen dituzu kritika guztiok. (gehiago…)
Uzt 11 07
1881ean Tolosan jaioa, zuzenbide ikasketak egin zituen Jose Eizagirrek, eta legegizon jardun. Ez zuen, jakina, jarduera bakarra izan: lan politikoa eta idazle lanak ere egin zituen. Euskal kulturgintzari eta euskalgintzari gaztetatik lotua, hainbat aldizkaritan agerrarazi zituen idazlan eta artikuluak —Euzkadi, Euskal Esnalea Gure Herria—, eta Euskal Esnalea-n zuzendaritzako kide ere izan zen. Madrilen diputatu izan zen bi aldiz, EAJren ordezkari, 1918an eta Espainiako II. Errepublika garaian. Antzerkia eta narratiba landu zituen, batez ere, idazle gisa. Basotarrak da bere lehen obra, 1913an Euzkadi egunkariak plazaratu, opera baterako libretoa, 1911n Segurako euskal jaietan saria irabazi zuena. Basajaun eta euskal bikote gaztea —Santzo eta Intz— Gaztelako arrotzengandik defenditzen. Publikazio aldetik etena izan zen, bestelako lanetan ez. Bere idazlanik ezagunena gerraostean, bera zendu zen urte berean argitaratu zen, 1948an: Ekaitzpean eleberria. Buenos Airesko Ekin argitaletxean kaleratua, gerraosteko literaturan lehenengoetako eleberria dugu —Ekinek ere 1946an ateratako Irazustaren Joanixio-rekin batera—, urte haietan irakurgai bakanetakoa izan zena. Gerra du hizpide nobelak: gerrak hondatuko duen Aitzondo baserria eta hango senideen gorabeherak. Hiru atal ditu eta atal bakoitzak, narrazio zati baten ondoren, egoeraren eta hainbat gertakizunen berri ematen duena, zati nagusia dialogoa du, forma aldetik antzezlan gisa antolatu eta emana. Hementxe dauzkazu Jose Eizagirreren bi lanak, Basotarrak eta Ekaitzpean.
Uzt 08 07
Azken urteetan Erri de Lucaren (Napoli, 1950) hainbat eta hainbat lan argitaratu dira. Guztiak jarraitu ezin eta, Siruela argitaletxearekin kaleratu duen “In nome della madre”-rekin (“En el nombre de la madre”) jo ditu begiz irakurle eta kritikariak. Europako idazlerik maitatuenetako bat da, eta bere poetika bereziarekin, erreferente bat idazkeran eta ikusmoldean.
Uzt 05 07
Euskal prentsan erreferentzia izana da Anaitasuna aldizkaria. 1954an eliz orrialde bezala sortua, erlijio gaietatik gizarte eta kultura gaietara aldatzen joan zen aldizkaria, batez ere 1969tik aurrera. Euskalgintza eta kultura munduko jendea batzen zuela —batez ere Bizkaikoa—, 1982an desagertu zen arte politika, kultur eta gizarte gaietako aldizkari inportantea izan zen. 1969 ezkeroztik, 58 literatur kritika argitaratu zituen —beste zenbait erreseinarekin batera—, 1970etako euskal literaturaren bilakaera islatuz, batez ere Gabriel Arestiren Lur ekimenari egin zion segimendua azpimarratzekoa dela. Iruzkindutako tituluen zerrenda ez da nolanahikoa: Egunero hasten delako, Haur besoetakoa, Harrizko herri hau, Sekulorun sekulotan, 100 metro, Zer dugu Orixeren kontra?, Zergatik bai, Etiopia, Hinki-hanka… Hemen dauzkazue kritikok. (gehiago…)
Uzt 05 07
XX.mendeko bi autorerekin datorkigu Klasikoen Gordailua: Toma Agirre Barrensoro eta Juan Iruretagoiena. 1898an eta 1899an jaioak, joan den mendeko 20ko eta 30eko hamarkadan eman zituzten argitara euren lanak, garai horretako literatur testuingurukoak izanik hala gai nola forma eta edukietan. Euzkadi egunkarian plazaratu zituen lanak Barrensorok. 1937koa da bere lanik ezagunena, Uztaro eleberria, narrazio kostunbrista klasikoa. Lehenagokoa da, hala ere, gaur Gordailura dakarkigun Gazigozoak lana, 1933an publikatua Verdes Atxirikarenean. Beren hainbat irakurgairen bilduma da, lehenago prentsan agertuak: Loreti maitasun ipuina, sei ataleko narrazio luzea dena, Errusiari buruzko edo Papini elizgizonari buruzko artikulu bana, Walter Scott-en poema baten prosazko moldaketa, Barojaren atal batzuen itzulpena… Gipuzkera zein bizkaiera baliatzen ditu idazkiotan (bera errezildarra zen). 1936an Sevillara joan eta euskal lanetatik aldendu zen.
Barrensororen nobela toki duen Zarautz herrikoa izan genuen Juan Iruretagoiena. Hasiera batean Euskal Esnalea-n eman zituen argitara bere lanak: pare bat antzerki pieza oso labur (Otarka aza; Atso poxpolina), poema pare bat eta bere lanik ezagunena, Gau ostatua antzezlana. XX. mende hasierako euskal erromantizismo ildokoa, gau ilun bateko gertaera, baserri bakartua, emaztea hil zioteneko gizon arranguratua, hiltzailea apopilo hartzen duena, hiltzailearen damua… Iruretagoienak ere 1936ko gerratik aurrekoak ditu lanak, gerra ostean apaiz lanari lotu zitzaion, argitara apenas lanik eman gabe (poema bat 1957an Egan-en, eta itzulpenen bat). 1982an zendu ziren biak.
Uzt 01 07
Hil zela mende erdia bete baino hilabete lehenago, maiatzaren 13an, omendu zuten Berlingo Arte Akademian Alfred Doeblin. Bere izena daraman saria eman zuten “Alfred Doeblinen gaua” deitu zuten ekitaldian. Gunter Grassek jatorri juduko idazlearen obra laudatu zuen. Ekainaren 26an zen urteurrena. Alfred Doeblinek “Berlin Alexanderplatz”-en hiri modernoaren erretratu adierazgarria egin zuen.