Aza
29
25
Eraiki liteke nobela bat hura irakurri gabe, sortu dituen oihartzunetatik abiatuz? Atzeman daiteke nobelaren arnasa inguratzen duten testuak soilik irakurrita? Denek espero zuten nobela mardularen ordez, Silueta lan esperimentalarekin itzuli da Ibarbia. Bahiketa baten istorioa kontatu digu bertan. Ez du inor epel utzi; alde edo kontra, sotil edo suhar, denek nahi izan dute zerbait esan, eta, hain justu, nobelaz idatzi diren 31 iruzkinek osatzen dute liburu hau, Siluetaren silueta. Jolas literario bat proposatu digu Harkaitz Canok, beraz, bidean gogoetarako leiho andana irekiz bidenabar; zer eskatzen diogun arteari, zer irakurleari, zer kritikari, zer hurbileko historiaren memoriari. osorik irakur dezakezue sarean.
Azala: Xabier Gantzarain
Ostekoak
Harkaitz Cano idazleak berak liburuaren aurkezpenean esandakoaren arabera, “Silueta-ri egingo zaion iruzkin bakoitza liburuaren hedapen bihurtuko da hemendik aurrera, liburu hau infinitua baita”. 32. iruzkin hori gehitu dugu sarean. Idatziko diren hurrengo iruzkinen esperoan.
Aza
25
25
Zerbait bada Hasier Larretxearen poema liburu berriaren muinean, distantziaren ideia atzemanezina da hori. Hortik izenburua, Guztia urruntzea da. Hiru atalek osatzen dute liburua —“Klorodun itzalak”; “Korapilatutako hariak”; “Sua itzaltzen bada”— eta begirada batek lotzen ditu hirurak; zerura begiratzen du poetak, ur zuloetara, iragana den larre kotatu lohitura. Haurtzaroko minez ari da eta gaurko argi izpiez, belaunikatzeaz eta besarkatzeaz, unean izendatu ezin izan zenak utzitako hutsuneaz. Bertze bizitza bat kausitzeko irrikan, bizitza honen beraren baitan. Osorik irakur dezakezue sarean.
Aza
24
25
1920-1930etan Turkiako Errepublika jaio berria eraldatze-prozesu betean zegoen, eta hogeitaka urteko Nazim Hikmet idazleak ordura arteko poesia molde zaharkitu eta elitistekin hautsi, eta herriaz eta herriari zuzenean mintzo zitzaion idazkera bat proposatu zuen. Klasikoentzat eskandalu iturri, gazteentzat eredu eta akuilu, sona handia hartu zuen. Komunismoarekin konprometitu zen eta horrek espetxealdi luzea ekarri zion, eta gerora Turkia utzi beharra; Errusiara ihes egin eta han hil zen 1963an. Hikmetek hizkera gardena darabil bere poemetan, metafora urri eta argiz zipriztindua. Eta hala ere, erraxkeriarik ez da haren poesian. Eguneroko elementuetatik abiatzen da, baina topikoetatik urrun poemak hartzen duen ezusteko bidean gordetzen da edertasuna. Lehen ere euskarara ekarria, poema antologia eskaini digu orain Gotzon Barandiaranek Munduko Poesia Kaieren bildiuman.
Aza
24
25
Milanen jaio zen, 1912an, Antonia Pozzi poeta. Irakasle aritu zen, baina argazkilaritza eta poesia izan zituen bizigai batik bat: milaka argazki eta ehunka poema utzi zituen. Eta, bi jardun horietarako, hiria bai baina batez ere Lombardiako inguru menditsuak izan zituen inspirazio. Gailurrak eta magalak, basoa, likena, zeruak: Pozziren obran natura da jokaleku, hari eta isla. Behatzaile zoli, idazleak egoeren eta lekuen erretratu zinezkoak egiten ditu. 26 urte zituela hil zen, oso gazterik, baina utzi zuen obra esanguratsua: ale deskriptiboak, baina baita narratiboak ere, konfidentzialak tartean; hizkera laua da, neurtitzik eta errimarik gabea, baina hitzak argiak izanagatik, idazkera ez da hain gardena. Poesia iradokitzaile bat, Munduko Poesia Kaierak bildumara eta euskarara lehenbizikoz ekarri duena Joannes Jauregiren itzulpenak; hona hemen Antonia Pozziren kaiera.
Aza
21
25
Seigarren poema liburua argitaratu du Mikel Ibargurenek, Haize begitik. Urdina ikusten da liburuko leiho guztietatik. Itsasoarekin bat egiten duen zeruertza, udatiarrak, polizia argiak eta arrainontziak. Barruan, berriz, zabor-poltsak, iratzargailuak eta labean harrotzen pizzak. Geografia oso konkretu baten begiralekutik, kasik arrozteraino behatzen du eguneroko hurbilena poemotako ahotsak; albisterik gabeko egunak, lankideak eta grebalariak, euria zarra-zarra, maitasuna eta minbizia. Erbesteratu bat atzo arteko etorkizunari galdezka, bai eta zorionari ere. Gaurtik aurrera osorik sarean.
Aza
20
25
Aitor Etxarte Berezibarren hiletan oihukatutako akats batek (Gora Liga Komunista Iraultzailea!) idazlearen aitaren gaztaroko jendea elkartu du Izen baten promesa liburuan; lagunak, maitaleak, militantziako kideak. Haien hitzek osatzen dute orain kontakizunaren erdia, eta beste erdia, berriz, Aitorren galeraren aurreko minak idatzi du; erritu faltak, doluan atxiki nahi den guztiak. Nor izan zen Aitor aita izan aurretik, eta, beraz, nor izan zen aita izan zenean ere? Langile askapenarekiko konpromisoa, euskaldun izatearen pasioa eta malefizioa. Egun batetik bestera den-dena alda zitekeela sinetsi zuen belaunaldi bat (azkena?) eta potentzia haren guztiaren hondamendia, gaur arte, Hedoi Etxarteren nobelan. Osorik irakur dezakezue sarean.
Aza
14
25
Narrazio laburraren maisu izan zen Hector Munro Saki. Izuaren eta umore beltzaren erreferente, garaiko gizarte victoriarraren erretratu gordinak egin zituen bere ipuinetan. Adinagatik beharturik ez bazen ere, I. Mundu Gerrara jo zuen soldadu, eta lubakietan hil zen 1916ko azaroaren 14an, 46 urte zituela. Jon Mirandek ekarri zuen lehenik euskarara, ipuin bi (Iphuin khondatzailea, eta Leio irikia), Egan aldizkarian —Sakiren narrazio ezagunenetako bat, The Storyteller, Mikel Azurmendik berreditatu zuen Miranderena Porrot aldizkarian–. Geroztik egile ingelesaren piezak euskaratu dituzte Luigi Anselmik (Bi istorio), Joseba Sarrionandiak (Gonbidatuak), Rosa Miren Artolak (Ipuin hautatuak), Amaia Lasherasek eta Aritz Brantonek (Kontalaria/Traste-gela), eta Ana I. Moralesek (Nemesisen jaia). Gutizia bilduma bat.
Aza
07
25
Sinbolismoaren aitzindari, XIX. mendeko bigarren erdialdeko abangoardiaren idazle garrantzitsuenetakoa izan zen Auguste Villiers de L’Isle-Adam. Gaurko egunez jaioa 1838an, bere ipuin bat irakur daiteke euskaraz, Esperantzaren tortura, Juan Kruz Igerabidek euskaratua. Iñaki Aldekoa editoreak plazaratutako zortzi kontakizuneko bilduma batean argitaratu zen, Ipuin gogoangarriak (Erein, 1997), eta honetaz gain, beste egile erreferentziazkoen ipuinak ere irakur daitezke: Dickens, Mauppasant, Txekhov, London, Joyce, Borges eta Singer.
Urr
10
25
Zerua argi egon arren, arnasa hartzea hain erraza ez den paisaia bat hedatzen da Dena zulo bera zen ipuin liburuan. Edertasunaren eta heriotzaren igurtzi amaigabean, bakea ez, egia aitzurtu nahia da protagonista. Laguntasuna eta sentsualtasuna ageri dira, olatu artifizialak eta uharteak, doluen aurreko doluak, zorion moderatua, esku batzuek egin dezaketena baina sekula egingo ez dutena. Hendaian, Bordelen, Donostian, Irunen, Koh Phangan-en, Hondarribian, Errenterian; elkar besarkatuta kabitzeko moduko zulo txiki batekin aski zatekeen. Gauza guztien azken aldi bat —eta ondorioz lehena— aurkituko du irakurleak Eider Rodriguezen bosgarren ipuin liburuan. Osorik irakur dezakezue sarean.
Ira
29
25
Espazioa politikoa bada, botere egiturek zeharkatzen dute, tentsioan duden narratibek eraikitzen dute, eta, beraz, gure egunerokoan, gure imajinarioan iragazten da. Hau da, honakoa galdegiten digu: nolakoa da hiria gure oinetan? Galdera horri egiten dio tira Irati Majuelo Itoizek ondu duen Hiria gure oinetan liburuak, Lisipe bildumako 17.ak. Espazioaren irakurketa feministak gure literaturan azpizenburuak iradokitzen duenez, euskal literaturaren bidez hitz egiten da espazioaz, eta gorputzez, eta zaintza-lanez, desiraz, laguntasunaz eta bakardadeaz. Bost eleberriren haritik, hiri-ibiltariez mintzo da egilea, emakume okerrez, paseatzaile errebelde eta zaurgarriez.
Ira
06
25
Angel Gonzalez
Mendea beteko zuketen irailaren 6an idazle diferente bik: Angel Gonzalez eta Andrea Camilleri. Poeta izan zen Angel Gonzalez, frankismoan Espainiako belaunaldi berriekin batera idazten hasi zena, 30 urte betetzerako liburuak argitaratzen. Poesia soziala egiten zutenen artean kokatu zuten hasmentan, baina bide propio aberatsa jorratu zuen gerora. Gerardo Markuletak ekarri zuen euskarara haren lanaren antologia bat, Munduko Poesia Kaieren baitan argitaratu zena.
Camilleri
Eleberrigilea izan zen Camilleri. Profesionalki antzerki mundukoa, gidoilari, zuzendari… lanean jardundakoa, oso berandu arte ez zuen argitaratu. Ia 70 urte zituela argitaratzen hasitako istorio beltzekin eta bereziki Salbo Montalbano ikertzailearen sailarekin lortu zuen arrakasta handia, mundu osoan. Euskaraz irakur daitezke bere hiru liburu, eta horietako bateko lau narrazio eman zizkigun Fernando Reyk.
Abu
04
25
150 urte, abuztuaren 4an, Hans Christian Andersen danimarkarra hil zela. Jatorri apalekoa, eleberriak, antzerkiak eta poema bildumak argitaratu zituen, baina 156 ipuinengatik da mundu osoan ezaguna, horietako asko antzezlan, ballet eta filmen oinarri izan direnak. Enperadorearen jantzi berria, Ahatekume itsusia, Berunezko soldadu irmoa edo Sirenatxoa, ondare unibertsaleko ondasun dira dagoeneko. Horiek eta beste batzuk irakur ditzakezu Hemeretzi ipuin bilduman. Literatura Unibertsala sailean 1997an argitaratua, Martxel Eguen izenpean itzultzale talde batek euskarari ekarriak.
Uzt
07
25
Gaurko egunez, duela 40 urte, Martuteneko kartzelatik ihes egin zuten Iñaki Pikabea eta Joseba Sarrionandia presoek. Efemeride hori dela eta, ganbila.eus atariak Mikel Antzak idatzi eta 2020an taularatu zen irakurketa dramatizatuaren testua eman du argitara: Pessoak atera zuen kartzelatik Sarrionandia.
Uzt
04
25
Gabriel Arestiren etxea izan zen Ea, eta Poesia egunak antolatu ziren urte luzez bertan. Urtero hitzaldi, poesia errezitaldi, kantaldi eta lagun giroko ekitaldi sorta eskaintzen zen. Zaldiarri bilduman argitaratzen ziren gero hitzaldietara ekarritako ideiak eta idatziak. 2016ko edizioan Alaitz Aizpuru Joaristik Joxe Azurmendiren poesia aztertu zuen Joxe Azurmendi 60ko poesiaren eraberritzean izeneko ponentzia hitzaldian. Zaldiarri hura dakargu orain sarera HEA elkartearen eskutik, eta nahi dituenak eskura ditu beste hitzaldi guztiak ere.
Eka
26
25
XX. mendeko Ingalaterrako literaturako libururik gorenetarik bat dela deritzogu, halako oihartzunik izan ez badu ere, eta euskaraz irakur daiteke: gaurko egunez hildako Ford Madox Ford idazlearen Historiarik goibelena. Igela argitaletxeak kaleratu zuen, Xabier Olarrak euskaratua. Bikote biren harremanaren disekzio kirurgikoa, Markos Zapiainek dioenez, “Izenda liteke giza patuaren zitala, izenda liteke apalkiago tentelkeria: kontua da sarritan eman egiten zaigula gura duguna, eskura dugula asebeteko gintuzkeena, baina ihes egiten uzten dugula, bizitza latz bihurtuz.”
