Uzt
31
18
Nola iragan etnologiatik literaturara jadanik hitz egiten ez den hizkera batean? Ehun urte dira erantzuna eman zigun Mariano Mendigatxa hil zela uztailaren 31 batean. Idazten duenak hizkuntzarekin daukan harremana ez da gizakiaren eta tresna baten artekoa. Idaztea garunaren eta magma baten arteko talka izan ohi da: beste idazleek, beste hiztunek, hizkuntza bera erabiltzen dutenek sortzen dituzten mundu linguistiko desberdinek baldintzatzen dute norberaren idazkera. Idazleak “tribuaren hitzak” behar ditu. Horra Mariano Mendigatxa triburik gabe, ezin ikasi, ezin imitatu, ezin harrotu. Bere euskalkian finko, garbi, hizkuntzalarien jaki. Bakartua, zahartua, ahuldua hegemonikoa bihurtzen ari den beste hizkuntzari aurre egiteko. Zer pentsatzen ote zuen, erronkariera desagertuz euskarak ez zuela deus galduko, benetako euskararen aldaera bat baino ez zelako? Zein ziren euskalduna izateko arrazoiak? Eta hala ere, bere xumean, Mendigatxak borondate bat ageri du: ipuinak eta pasadizoak kontatuz, literaturaren estatusera dakar bere mordoiloa. Oroitua, itzulia, imitatua edo aurreko igandean gertatua, berdin dio. Erronkarierak balio duela bizkaierak beste irakatsi zigun, hori da gure irakurketa egun. Eta kontzientea zela erranen genuke, bazekiela geroko euskaldunenetzat ari zela Gutun barruko istorioak kontari, eta ez Don Resurreccionentzat.
Uzt
30
18
Lotsor handien moldeko, garratz babesten zizun bihotz hunkibera, atzoko egunez zendutako Jose Maria Larreak. Politikaz ari bazekien püntotx eta gaixto izaten, baina ez zizkizun erraz aipaturen bere giharrean pairatutakoak. Literaturaz ari, erudito bat zela atxemaiten zitzaion solasean sobera luzatu behar izan gabe, baina ez haatik hantürerian goratua. Erran liteke, liburutan emandakoez beste, gure literaturaren maitale ertzotü baten aitorgoa utzi digula ezagutu genuenoi, bizitza bezain kaotikoa den izkiriatu gabeko obra eijer bat bere ele zuhurretan eta bere xehetarzün ironikoetan, biltzea merexi. Osoko lan horren aiduru, biharamuneko egunez hortxe dituzu hiru liburu laketgarri: Ixtorio-misterio andana bat narrazio bilduma (1988), Ele neumatikoak antologia (1994), eta Euskaldungoa erroizturik saiakera erreferentziazkoa (1994), hirurak ere Pamiela argitaletxe konplizeak plazaratuak. Orobat aipu izatekoak dira Larreak sortü bi literatur agerkariak: Xaguxarra (1980-81) eta Mazantini (1991-93).
Uzt
24
18
Scholastique Mukasongak, Ruandan 1956an jaioa, txiki-txikitatik ezagutu zituen muturreko bortxa egoerak jaioterrian. 1960an lekualdatua, 1973an Burundira erbesteratu zen familiarekin batera. 1992az geroztik, Frantziako Normandian bizi da. Bere lehen lanak, Inyenzi ou les Cafards autobiografikoak (2006), tutsi deportatuen arteko pasadizo tragikoak ekarri zituen gogora. Bigarren liburua, Emakume oinutsa, 2017an euskaraz argitaratu zuen ACNUR Euskal Batzordeak, Miren Agur Meaberen itzulpenean. Orain osorik irakur dezakezu sarean, Afrikako ama kementsu baten historia den liburua.
Uzt
19
18
Ehun eta hogeita bost urte Vladimir Vladimirovich Maiakovski jaio zela uztailaren 19an. Poeta, antzerkigilea, ezkerreko mugimendu artistikoaren figura nabarmena… Probokatzailea ere bai, futurismoak behar zuen bezala. Iraultzailea ordea, alegia, iraultza sobietikoari atxikia. Gizartea eraldatzeko ez bada, zertarako ote poesia? Oroz gain, edertasuna adierazteko gaitasunak definitzen du Maiakovski. Poesiatik prosara egiteko asmotan zen 1925an, nobela bati ekin behar zion. Horretarako, mundua ikusi nahi zuen aurrena: “Bidaiatzeko premia daukat. Gauza biziekiko tratuak ordezkatzen ahal dizkit irakurketa guztiak, kasik”. Munduan barrena abiaturik, Sobiet Batasunean zen atzera hiru hilabeteren buruan. Nobela ez baina kronika egin behar du, bidaian bizi izan duenari egokiago datorkio, omen, kazetaritzaren moldea. Horrela sortu zen Nik deskubritu nuen Amerika, poesia pindarrek zehatzagoa eta sarkorragoa egiten duten kontakizun zoragarria. Maisulan honen bi pasarte labur eskaintzen dizkizuegu, iraultzaile hunkibera honen omenez.
Uzt
13
18
Emakumezko idazle arabiar berritzaileen ildotik, emakumeak mundu arabiarrean izan duen eta duen egoera eta tokia ardatz dira Hanan Al-Xhaikh idazle libanoarraren literaturan. Famili-harremanak, sexualtasuna, otzantasuna… zalantzan jartzen dira eta iraultzen Al-Xhaiken eleberri eta ipuinetan. Ezkontzaren kateen aurka borrokatzen den emakume baten istorioa kontatzen duen bat euskarara ekarri digu Mikel Elorzak, Eroaldi bat, 1994ko Teilatuetan eguzkia eskobatzen bildumakoa.
Uzt
13
18
15. urtez Ean Poesia Egunak asteburuon, uztailaren 13tik (ostirala) 15era (igandea) bitartean. Jon Miranderen Haur besoetakoa lanaren irakurketa berri bat eskaini asmoz Amaia Elizalderen hitzaldiak irekiko ditu aurtengo topaketak. Ibai Atutxak Bestelako lurralde, intimitate eta Euskal Herritarrak egungo literaturan izango ditu berbagai larunbatean, Uxue Alberdiren Jenisjoplin, Eider Rodriguezen Bihotz handiegia eta Danele Sarriugarteren Azala erre lanak aztertuko ditu hitzaldian.
Larunbat eguerdian Martin Bidaur eta Juanjo Olasagarrek poesia errezitaldia egingo dute Eako moilan. Arratsaldean berriz, Metrokoadroka sormen laborategikoek Zanbuia! lana egingo dute kalean eta ostean Parrapean errezitala izango da Portusolon, Nicanor eta Violeta Parra nebarreben poema eta kantuekin. Igande goizean Mari Luz Esteban Lurra, animaliak, emakumeak: desokupazio-ariketa 5 ekitalditan aztertuz arituko da Eskolondon.
Uzt
05
18
2018ko ekainaren 30ean hogei urte bete ziren Jon Etxaide idazle handia hil zela. Izan liteke inor idazle handia sonako tituluren baten egile izan gabe? Idazlea zeri esaten diogun. Etxaidek gerra garaian eman zuen nerabezaroa, diktaduraren aurreneko “urte triunfalean” bete zituen hogei urte. Hogeita hamarrekin argitaratu zuen lehen lana, nobela hain zuzen, gaur egungo gaztea balitz bezala. Sartitzan —hitzaurrean— harrigarrizko ausardiaz eta argitasunez jarduten du garaiak behar zituen tematikak eta hizkera literarioa direla eta. Eta ondoko nobelatxoan gauzatu. Idazle osoa lehen unetik, egoeraz eta hizkuntzaz jabetua. Arturo Campionen ildoan, historian eta elezaharretan aurkitu zituen gaiak (Joanak joan, Eneko Agerroa, Begia begi truk). Gaiak ez ezik, Txillardegik eta Saizarbitoriak zaharkitu zuten kontaera ere bai, tamalez. Bere kasa, lanean eta izerdiz osatutako euskara literario guztiz baliagarria jaso genezake gaur Etxaiderenak irakurriz. Nobela historikoa maite ez duenak Amasei seme Euskalerriko saiakera atsegin eta probetxugarria irakur lezake (Kuliska sorta, 1958), eta bertsozaleek zein poesiazaleek Etxahunen bertsoak gipuzkeraz lan itzela dukete zain fondo gordeetako liburutegiren batean (Itxaropena, 1969). Hartan, Jon Miranderen pazientzia eta jakinduria mugagabea dasta lezakete Etxaideren beraren gustu onarekin batera zuberera erritmoz eta errimaz gipuzkeratzeko. Kantagarri, bai. Modu on bat izan liteke Etxahunenak behar bezala endelegatzeko ere, alegia, osorik preziatzeko! Guk Alos-Torrea (Itxaropena 1950) eskaintzen dizuegu jatorrizko bertsioan (edizio modernoan Usoa Alostorreko. Erein, 1999), Jon Etxaide idazle handiaren miresmenez.
