|
Alos-Torrea
Dolores Itarte ta Alberdi
Zerutik nere ardura dezun ama on-ona: Gugandik aldendu ziņan eta ala're beti alboan nabaitzen zaitut, eriotzak berak ezin urra bailezake ama baten maitasunik. Eta nik, zure erraietako zati onek aztu ote zaitzaket nere zaņetako odola zurea dudaņo?
AURRETITZA
ŦHeuskara, ialgi adi plazaraŧ (Bernard d'Etxepare. 1545)
Ona, irakurle, euskal-idazle berri au gure izkuntza maiteari txertu berri bat nondik emango. Alik ondoen egiten saiatu ba'naiz ere, ez det uste orrialde auetan apaingarri aundirik idoroko dezunik, gure mendiko euskerak darion garo usai mardula artu aal-izango diozunik... Alabaņa, gure euskera maitia, urte oietan batez ere ain bear gorrian, ain egokera negargarrian, ain billutsik nabaiturik, eusko-gogoz egarriturik degun Erri eder onetxi orrialdetxo auek eskeņi nai izan dizkiot. Berari dagozkion apaingarriz ornituriko jantzi dotorerik ezin opa diogunok, bere laingo jantzi txukun bat eskuratu dizaiogun beņepein, bera maite degula ta beratzaz aztutzen ezkerala adirazteko besterik ezpada ere. Ain billutsik degun izkuntza maitea egoki xamar jantziko al-degu! Iz bi orain, irakurle maite ori, liburutxo oni ipiņi dizkioten oartxoai buruz. Euskera, beartsu, oso beartsu iritxi zaigu euskal-pizkunde egunetara. Alabaņa, euskerak, guna, mamia, aberats-aberatsa dauka ta gure baratz ederra ondo jorratu, landu ta ongarritzen ba'degu, emaitz aundiak ekartzekotan dago, gure baratzako lurra iņungo errietako lurrik aberatsena baņo emankorrago baita. Tamalez, ta ez noski gaurko euskaldunen erruz, gure izkuntzaren berri laburrenik ezin eman dizaiekegu gure erritarrai. Idazleok berriz, gure izkuntzaganako maitasun sugarrak eraginda, bakoitzak aal-degun neurrian landu degu gure baratz ederra. Ta zer gertatu da? Irakurlea idazlearen lain ez izan. Idazleak, bere izkeraganako maitasunez euskera nolabait landu ta sakondu egin du ta irakurlea ezin iritxi zaio edo nekegarri zaio beņepein. Ona ba korapilloa. Nola askatu? Euskal-irakaskintza eskuratu dezagunean korapilloa bera bakarrik askatuko da, euskaldun aurrak txikitandik, gerok, geronen jakintzaz eziko baitittugu. Baņa bitartean? Idazleok erriaren jakintza mallara makurtu ala euskerari soilki begiratuz bera landu ta aberastu erriari jaramonik egiteke? Euskal-maitasun au benaz txalogarri da, baņo erriari gerok ixten ba'dizkiogu ateak, euskal-elertia geronek ilko degu, elertiak irakurleagan bizi bear baitu ta ez liburutegi apaletako sitsa tartean. Errezera jotzen ba'degu berriz, erriari dana txeetuta, itz egiten dun bezela emanaz, izkuntzak eta bidebatez elertiak aurrera ez-ezik atzera egingo dute, euskaldunak, iņolako irakaskintza ta zuzenbiderik gabe gero ta gaizkiago, gero ta zabarrago egiten baitute beren izkuntza, ta mintzagai askotara iritxi ere eztira egiten. Atzera joate au erri irakaskintza ezin iritxi dalako, gai askotaz ezin jardunari etsi bearra ez dezakegu onetsi, euskera edozertarako bear baitegu gai. Irakaskintza irixten eztegun bitarteko nere irizpidea auxe da: Garbi idatzi, bai esakeraz, bai itzez, bai aditz jokoz, bai joskerari dagokionez, geiegikeriraņo jo gabe ordea, ta euskalduna ulertzeko lain eztan esakera, itza, edo aditz jokoa, (joskera ulerkaitzik nekez egokituko baitzaio) erderara ala euskera errezagora itzuli. Ontara, irakurleak ikasi egiten du neke aundirik gabe, ta bai pozik ikasi ere, euskaldunak beren izkuntzaren ikasmiņez baitaude. Euskal-elertiaren goitasuna ta garbitasuna noraņo eraman jakiteko, nun idazten degun eta zertaz idazten degun eduki dezagun gogoan. Astekari ta egunkaritan eta erri xearentzat idatzirik dauden irakurgaietan erraz idazten saiatu bear degu, baņo tarteka-marteka, an-emenka beti zedozer erakutsiz irakurleari. ŦPernando Amezketarraŧ'ren ipui liburua euskera errezian idatzirik dagolako parra-parra saltzen omen da esan oi digute batzu-batzuk, alegia, guztiok ortara joko ba'genu korapilloa askatua legokela aditzera eman nairik. Ala diotenak ordea ez dute egi oso-osorik esaten, liburu au ezpaita saldu ulerterreza dalako bakarrik, Pernando'ren ipui gayak edonork egosi ditzakelako baizik eta batez ere bere ateraldiak parregarriak diralako txit eta Pernando zanaren oroiak euskaldunen gogamenak jakin miņez betetzen ditulako. Mundu ontan erabil bear gaiak ordea, eztira guztiak Pernando Amezketarra'ren gixakuak, eta euskera ipuietako tentelkeriak edo baserritarren arteko jardun errexak adirazteko ez-ezik, edonolako giza-gogakizun adirazteko gaitu bear degu. Euskera aurren artean edo baserritarren artean soilki mintzatzeko dala derizkioten gizon makurrak erdeņuz zapuztu ditzagun. Euskaldunok gure lozorrotik esnatu gera. Gure izkuntza beste edozeiņ errikoa ainbat jasotzeko eskubide degu ta jaso ere egingo degu, euskera ezpaita iņoren morroitzako. Baņo goitasun aundiko gaietan eztago euskera errexik gaurko euskaldunentzat. Zer egin bear degu beraz? Gai oiek erabiltzeari utzi ala gure euskera erdalkeriz eta mordollokeriz bete erriak uler dezan? Ez bat eta ez beste. Euskera gairik zaillena, goituena, naasiena Ŧberezŧ adirazteko lain da beste izkuntz askok bezela laterara ala gerkerara jo bage, ta lain danez, gaurko azal gogorra atxurtu, jorratu, ta lurpean ezkutaturik daukan altxor bikaņa azaleratu egin bear degu. Gaur-gaurkoz irakurle gutxitxo izango dituzte idazle goitu-xamarrok, baņo idazkera errezera jotzen alegintzen ba'gera ta azalpidez bear bezela argitzen ba'degu, irakurleak gero ta ugaltzenago joango zaizkigu. Euskaltzale artean darabilgun auzi gaitz oni buruz bi arau edo lege auek gogoan eduki ditzagun beti: 1). Eztu euskal-elertiak bere burua erri xearen mallara makurtu bear, erri xea euskal-goi-elertia ulertzeko gaitu baizik. 2). Ez dezagun erria gogait eragin irakurgai ulerkaitzez. Erriari euskal jakintza erakutsirik goitu dezagun euskera. Era ontara lortuko degu, guztion onez, irakurleak ulertzea ta euskerari poliki-poliki geroko urre-elerti baten oņarri sendoak jartzea. Donosti'n, Epailak 10 - 1949
Alos-Torrea
|
