Abe
04
25
Durangoko Azokan, Barrenkaleko ertzean topatuko duzue aurten ere Susa literatura argitaletxea. Abenduaren 5ean (barikua) hasi eta abenduaren 8ra (astelehena) bitarte; aurtengo nobedadeak, azken urteetako liburuak, idazleak eta lagunak bertan izango gara, irakurleekin tarte bat hartu, eta literaturaz gozatzen ahalegintzen.
Aurtengo nobedadeak
Amorante frantsesa aurkeztu zuen Miren Agur Meabek udaberrian, eta Eider Rodriguezen Dena zulo bera zen, Hedoi Etxarteren lehen nobela den Izen baten promesa eta Harkaitz Canoren Silueta aurkeztu berri ditugu narratiba sailean.
Hezur berriak poema liburuarekin ezagutu dugu Ane Labaka poeta, eta Ane Zubeldiak Kontra poemarioarekin, biak udaberriak argitaratuak.
Mikel Ibarguren eta Hasier Larretxeak poema liburu bana aurkeztu dute udazkenean, Haize begitik eta Guztia urruntzea da hurrenez hurren. Eta sail honetako 100. liburuarekin, Susako poema liburuek diseinu berria daukate orain.
Munduko Poesia Kaierak, Lisipe eta Ganbila
Munduko Poesia Kaierak bilduman aurten Frank O’Hara, Oscar Milosz, Antonia Pozzi eta Nazim Hikmet poeten lanak irakurriko ditugu Beñat Sarasola, Patxi de Vicente Arbeloa, Joannes Jauregi eta Gotzon Barandiaran itzultzaileek euskarara ekarrita.
Lisipe bilduma feministan Beatriz Fernández eta Irati Majuelok Ariadnaren haria Sexua eta generoa hizkuntzaren labirintoan eta Hiria gure oinetan saiakerak aurkeztu dituzte.
Azkenik, Ganbila antzerki testuen argitalpenetan Hika teatroko Agurtzane Intxaurragak Zorretan aurkeztu zuen, Oier Guillanek Aztitza egiten zuen aldi berean; eta Durangoko liburu azokan bertan egongo dira eskura Kamikaz kolektiboaren Fikziraultzaileak eta Maite Aizpuruaren Herrenaren promesak.
Abe
04
25
Palestinako herriaren sufrimendua, erresistentzia eta borroka kontatzeko modu asko daude, eta poesiarena da horietako bat. Israel Gazan burutzen ari den genozidioa salatuko dugu Durangoko liburu Azokan, eta asmo horren baitan Susa argitaletxeak liburuxka bat plazaratu du, 16 poema Palestinako, 16 poeta palestinarren poema banarekin, Durangoko liburu Azokan gure irakurleen artean banatuko duguna.
Aza
24
25
1920-1930etan Turkiako Errepublika jaio berria eraldatze-prozesu betean zegoen, eta hogeitaka urteko Nazim Hikmet idazleak ordura arteko poesia molde zaharkitu eta elitistekin hautsi, eta herriaz eta herriari zuzenean mintzo zitzaion idazkera bat proposatu zuen. Klasikoentzat eskandalu iturri, gazteentzat eredu eta akuilu, sona handia hartu zuen. Komunismoarekin konprometitu zen eta horrek espetxealdi luzea ekarri zion, eta gerora Turkia utzi beharra; Errusiara ihes egin eta han hil zen 1963an. Hikmetek hizkera gardena darabil bere poemetan, metafora urri eta argiz zipriztindua. Eta hala ere, erraxkeriarik ez da haren poesian. Eguneroko elementuetatik abiatzen da, baina topikoetatik urrun poemak hartzen duen ezusteko bidean gordetzen da edertasuna. Lehen ere euskarara ekarria, poema antologia eskaini digu orain Gotzon Barandiaranek Munduko Poesia Kaieren bildiuman.
Aza
24
25
Milanen jaio zen, 1912an, Antonia Pozzi poeta. Irakasle aritu zen, baina argazkilaritza eta poesia izan zituen bizigai batik bat: milaka argazki eta ehunka poema utzi zituen. Eta, bi jardun horietarako, hiria bai baina batez ere Lombardiako inguru menditsuak izan zituen inspirazio. Gailurrak eta magalak, basoa, likena, zeruak: Pozziren obran natura da jokaleku, hari eta isla. Behatzaile zoli, idazleak egoeren eta lekuen erretratu zinezkoak egiten ditu. 26 urte zituela hil zen, oso gazterik, baina utzi zuen obra esanguratsua: ale deskriptiboak, baina baita narratiboak ere, konfidentzialak tartean; hizkera laua da, neurtitzik eta errimarik gabea, baina hitzak argiak izanagatik, idazkera ez da hain gardena. Poesia iradokitzaile bat, Munduko Poesia Kaierak bildumara eta euskarara lehenbizikoz ekarri duena Joannes Jauregiren itzulpenak; hona hemen Antonia Pozziren kaiera.
Aza
14
25
Narrazio laburraren maisu izan zen Hector Munro Saki. Izuaren eta umore beltzaren erreferente, garaiko gizarte victoriarraren erretratu gordinak egin zituen bere ipuinetan. Adinagatik beharturik ez bazen ere, I. Mundu Gerrara jo zuen soldadu, eta lubakietan hil zen 1916ko azaroaren 14an, 46 urte zituela. Jon Mirandek ekarri zuen lehenik euskarara, ipuin bi (Iphuin khondatzailea, eta Leio irikia), Egan aldizkarian —Sakiren narrazio ezagunenetako bat, The Storyteller, Mikel Azurmendik berreditatu zuen Miranderena Porrot aldizkarian–. Geroztik egile ingelesaren piezak euskaratu dituzte Luigi Anselmik (Bi istorio), Joseba Sarrionandiak (Gonbidatuak), Rosa Miren Artolak (Ipuin hautatuak), Amaia Lasherasek eta Aritz Brantonek (Kontalaria/Traste-gela), eta Ana I. Moralesek (Nemesisen jaia). Gutizia bilduma bat.
Aza
07
25
Sinbolismoaren aitzindari, XIX. mendeko bigarren erdialdeko abangoardiaren idazle garrantzitsuenetakoa izan zen Auguste Villiers de L’Isle-Adam. Gaurko egunez jaioa 1838an, bere ipuin bat irakur daiteke euskaraz, Esperantzaren tortura, Juan Kruz Igerabidek euskaratua. Iñaki Aldekoa editoreak plazaratutako zortzi kontakizuneko bilduma batean argitaratu zen, Ipuin gogoangarriak (Erein, 1997), eta honetaz gain, beste egile erreferentziazkoen ipuinak ere irakur daitezke: Dickens, Mauppasant, Txekhov, London, Joyce, Borges eta Singer.
Aza
07
25
Azaroaren 9an hil zen azaroaren 7an, 63 urte lehenago, jaioa zen Cecilia Meireles poeta brasildarra. Oso umetan galdu zituen gurasoak eta gazterik hil zitzaion lehen senarra, eta zorigaitz horietan introspekziorako joera hartu zuen. Bizitzarekiko jarrera patxadakoa da bere poesiaren ezaugarri nagusia, baina oihurik eta saminik gabea, fatalismorik ez daukan igarotze batean, daukanari kantuan: “Kantari naizela dakit. Eta kantua da oro”. Koldo Izagirrek euskaratu zituen Meirelesen hamar poema.
Urr
30
25
1922an plazaratu zuen Charmes ou poèmes liburua Paul Valeryk, beste batzuen artean Itsas hilerria (Le Cimetière marin) poema zekarrena, hain famatua Frantziako literaturan. Poeta goiztiarra, sinbolismoaren bidetik jo zuen, nia protagonista zuen poesia landuz. 1892an, krisi existentzial betean, poesia idazteari utzi zion, eta ez zuen berrartu 25 urte geroagora arte. Miel Anjel Unanuak euskaratu zuen 1990ean Hegats aldizkarian Itsas hilerria, Valeryren jaiotzaren urteurrenean dakarkiguna.
Urr
30
25
Urriaren 30 batez jaio zen Angela Figuera poeta, Bilbon. Langile giroko emakumeei kantatzen zien idazle konprometitua, zenbait poemario eman zituen argitara frankismoaren garai ilun haietan, 1950 eta 70ak bitartean. Gabriel Arestiren laguna, honek ekarri zuen euskarara Aingeruen zuzenbidea obra, eta Egan aldizkarian plazaratu 1960an.
Urr
16
25
Free-jazzak batzen ditu Ibon Rodriguez Garciak euskarari ekarri dizkion Daniel Salgadoren lau poemak. Musikari eta musikariei eskainitako lau pieza, Rodriguezek berak duela urte batzuk itzulitako Albert Aylerrentzako loreak liburuko bi poemei gehitzen zaizkie hauek, poeta galegoaren lanaren erakusgarri.
Urr
05
25
Mendea bete da urriaren 5ean Youenn Gwernig poeta, kantari eta letragilea jaio zela. Eskolan frantsesez ikasia, hizkuntza horretan hasi zen idazten, baina New Yorkera joan zelarik, bretoieraz idatzi zituen poemak, aita eta amonagandik jasotako hizkuntzan. Jack Kerouacen ezagutza egin eta hark uler zezan, ingelesez ere idatzi zuen. Atzera sorterrira joanda, kantak eta kantuan egiteari ere lotu zitzaion (E kreiz an noz, Gauaren erdian ezaguna, besteak beste). Bretoierazko letra eta kulturako izen handietako bat, New Yorkeko hamar poema ekarri zituen euskarara Koldo Izagirrek, ingeles itzulpenarekin argitaratu zuen Un dornad plu (Al Liamm, 1997) bildumatik hartuak.
Ira
30
25
2025eko irailaren 25ean hil da Habanan Assata Shakur ekintzailea. AEBetan jaio eta hazia arrazismoa eta esplotazioa bete-betekoa zen garai eta jendartean, haren aurka altxatu zen gaztetandik; Askapen Armada Beltzean, lehenik, eta Pantera Beltzekin gerora. Poliziarekin izandako enfrentamendu batean agente bat hiltzeaz eta beste zenbait delituz salatua eta zigortua, espetxetik ihes egin 1979an eta iheslari bizi izan zen, 1984an Kuban aterpetu zen arte. Terrorista eta gaizkiletzat AEBetara estradita zezaten hainbatetan saiatuak estatubatuar agintariak, mugimendu anti-inperialistaren erreferentea, Autobiografia bat idatzi zuen 1987an. Katakrak argitaletxeak eman zuen euskaraz 2022an, Danele Sarriugartek itzulia. Edizio horretako Angela Davisen eta Joseba Sarrionandiaren hitzaurreak jarri ditugu irakurgai. 2017an Hedoi Etxartek euskaratuak zizkigun lau poema ere.
Ira
25
25
XIX. mendeko idazle galiziarren artean handietako bat, 1851ko irailaren 25ean jaio zen Manuel Curros Enriquez, ideia errepublikar eta galegisten arteko trantsizioan bizi izan zena. 1888an argitaratu zuen O Divino Sainete liburua, zatia euskaratuta duen bakarra. Gabriel Arestik, Jostirudi Jainkotarra izenez, Sarrera eta I. Kantua euskaratu zituen, idazle galiziarraren heriotzaren mendeurrenaren karietara eskaini genituenak.
Ira
18
25
Han eta han, batez ere han, bonbak tai gabe erortzen diren aroan, gaurkotasun osokoak dira Benjamin Pereten poemak. I. Mundu Gerra ezagutu zuen eta handik gerren, botereen, jainkoen, aberrien aurkako poemak atera ziren. Balio burges guztien ukoak berez zekarren hizkera lauaren ukoa, eta askatasunik bortitzenean landu zituen, umorez eta irudimenez, biraoa eta laidoa eta iraina. Koldo Izagirrek lau poema kearri zituen euskarara, Je ne mange pas de ce pain-là bildumakoak (1936), alegia, Nik ez du ogi horretarik jaten.
Ira
15
25
Jamaikan jaioa 1889ko irailaren 15ean, gaztetandik batu zitzaion Claude McKay nazionalismo beltza deituari, euren eskubideen defentsari, sozialismoaren lerroetatik. Idazle zein artikulista gisa erreferentzia izan zen Harlemgo Berpizkundea mugimenduan. Haren heriotzaren urteurrenean Iñigo Astizek euskaratutako lau poema eskaini genituen, atzera gogora dakartzagunak.
