Aza
27
14
Kezkaz eta obsesioz bizi da Irene Arrias: erasoa, tortura, hilketa, bortxa, atentatua, jazarpena, sarraskia, exekuzioa, krimena, gerra hurbil sentitzen ditu bere inguruan. Unai Elorriagaren bosgarren nobela duzu Iazko hezurrak, eta bihar jendaurrean aurkeztu aurretik osorik eskaintzen dizugu sarean. Biolentziari erreparatzeko joera dauka Irene Arrias protagonistak; arakatu ere egiten du liburuetan, egunkarietan, interneten, baladetan, sehaska kantetan. Gertakari saminen sare bat josiz, sufrikarioaren aurrean paratzen gaitu Elorriagak, krudeltasunaren ispiluari begira.
Aza
27
14
Eskualduna-n ez dute dudarik egiten: Alemaniak gerla galduko du, eta Frantziak irabaziko: “esku-gain handia dugu hartua ja, eta emeki bada emeki, bainan segurki, hartzen ari egunetik egunera”. Jean Etxepareren “Alamanak hurbiletik” sailaren ondoren, poema bat dakarkigu Jean Barbierrek, eta bertan ere frantses aberria nagusi: “Adios, edo ez, ez, berriz ikus arte! / Jainkoa, haur, andrea, nituen hoin maite! / Frantses Herri maitea, libre bizi zaite! / Nere haurrak, Frantsesek haziren zaituzte!… “, edo “Eskualdun soldadoak, ohore zueri, / Ohore hor gaindika hil zirezteneri! / Hatsa eman duzue Frantses-Herriari”. Artilleriaren garrantzia gerla honetan azalduko dizkigute aitzinxeagoan, bai eta “aleman urde diren bezalakoen” basakerien berri eman ere.
Aza
20
14
Moori Konig koronela buru zuela, 1955eko azaroaren 23an, komando batek Eva Peron Evita-ren hilotza bahitu zuen Buenos Airesen. Bahitu, ezkutatu eta ibili batera eta bestera, mugimendu politiko izugarri batean. Gertakariok, bahiketa agindu zuen Aramburu jeneralaren diktadura garaian aipatu ere egin ezin zitezkeenak Argentinan, Rodolfo Walsh idazle eta kazetariak maisuki kontatu zituen Emakume hori ipuinean. Argentinaren XX. mendearen bigarren zatiaren historia bizi eta idatziz jaso izan duen Walshen ipuina Iñigo Aranbarrik euskaratu du, eta kontakizunaren eta gertakarien inguruko azalpen argigarria eman. Hemen dauzkazu.
Aza
20
14
Alemaniako enperadorea, gure Guillaume, ez da gerlaren hobendun bakarra: bai arduradun nagusietarik, baina ez bakarra. Haren semeak ere eragin handia izan du, bai eta gerlatik etekina ateratzen duten aberaskumeek ere. Errege-familia hori joatearekin atsegin hartuko dute “aleman zinezko bake-gizonek berek ere”. Jean Etxeparek bake garaiko gerlaz idatzi du Eskualduna-n, Alemaniak, bere komertzioaren bidez, Frantzian mendean hartu nahian zebileneko garaiaz. Jaimetarrak –karlistak, alegia– doixtarrekin batera doaz, gaztigatu digute Euzkadi-n, eta Londonen, hemengo “izparringi toreruen” eraginez-edo, uste omen dute euskaldun guziek doixtarrak maite dituztela.
Aza
19
14
Xabier Mendigurenen Pernando, bizirik hago oraindio (Euskaltzaindia / BBK, 1989) heroi baten inguruan osatutako antzerkia dugu, alprojaren errekuperazioa kritika soziala egiteko. Gaiak, arin eramandako hariak eta dialogo piperdunek publiko zabal batentzat egindakoa dela erakusten dute, baina gure 1960-70 hamarraldietan aberatsa izanagatik hain bihurtua zen tamala antzerkiaren egoera autonomia aroan, non zaila baita oraindio bertako eta bertarako ekoizpena. Antzerkigintza hori, gaztelaniaren bertsioaren menpekotasunik gabekoa, talde amateurrek baino ez dute egin urteetan. Xabier Mendiguren esku trebearen lan hau Debako Goaz taldeak taularatu zuen 1992an, azpiegiturako hainbat arazo gainditu ostean. Antzerki liburuen salmenta hutsaren hurrengoa denez, mesede handia egiten diete egileari eta generoari argitalpena bermatua daukaten sariek. Corpus bat metatzen laguntzen dute, testuak eskuragarri bihurtuz.
Aza
17
14
Durangoko Azoka egunetan 93 ekitaldi izango dira Ahotsenean, bi gune ezberdinetan: zuzeneko musika emanaldien karpa eta solasaldien karpa. Errezitaldi hauek iragarri dituzte: abenduaren 5ean Antonio Casado da Rochak Islandiera ikasten eskainiko du; eta abenduaren 6an Jose Luis Otamendik Kapital publikoa, Itxaro Bordak Zure hatzaren ez galtzeko, Danele Sarriugartek Erraiak eta Jule Goikoetxeak Tractatus. Ahotsenean liburu berriak aurkeztuko dituzte idazleok: Ernesto Prat, Eric Dicharry, Yolanda Arrieta, Pako Aristi, Fito Rodriguez, Alaine Agirre, Lander Garro, Juan Ramon Makuso, Unai Elorriaga, Patxo Telleria, Marikita Tambourin, Hasier Larretxea, Ana Urkiza, Garazi Kamio, Jon Arretxe, Irati Goikoetxea, Eider Rodriguez eta Ana Jaka.
Aza
13
14
Eskualduna-n, Alemaniako enperadorearen erretratua egiten segitu du: hura zen gerla piztu zuena, haren handinahia zen gatazkaren sorburua. “Alemanak hurbiletik” sailean, Jean Etxeparek gai klasiko bat landu du: 70eko gerlatik 14kora, alemanak beren burua prestatzen ibili dira; Frantziako politikariak, berriz, nora ezean ibili dira. Noiz artio iraunen du gerlak? Hainbat aldiz azaltzen den galdera da hori: erreketan sartuak gerla egiteko molde berri honekin, luze iraun dezake: “horra zertako baziren uste zutenak, gerla hunek ez zezakela iraun bizpahiru aste baino gehiago”. Gerlarien berrietan behin eta berriz agertzen den ideia da hori: “Noiz artio othe gira hemen? Hori dakiena ixilik dago”. Kirikiñok, Euzkadi-n, lubakiak egitera behartua izan zen nafar baten abenturen berri emanen digu, bai eta doixtarren basakerien berri ere Charleroin.
Aza
12
14
Jendaurrean aurkeztu aurretik sarean osorik eskaintzen dizugu Jose Luis Otamendiren poema liburu berria: Kapital publikoa. “Denona den hori da kapital publikoa” diosku Otamendik, “inork beretzat bakarrik hartzerik ez daukana: gabiltzan kalea, arnasten dugun airea, mintzo garen hizkuntza, pertsonak, oroitzapenak, egunkaria, sentimenduak”. Gogoeta sozial eta politikoetatik abiatu eta eguneroko bizimodu intimorainoko bidaia bat erakusten digu. “Galtzerik nahiko ez nituzkeenak, salatzeko modukoak iruditzen zaizkidanak, babestu beharreko jotzen ditudan gauzak dira poema hauen muina. Kapital publikoa zaindu beharreko mundu egingarrien aukera da”.
Aza
06
14
Napoleon eta Guillaume; Korsikako gizon xumea eta Prusiako Wilhelm kronprinz-a. Bien asmoa —Europa mendean hartzea— antzekoa da, baina arrunt diferentea bietarik bakoitzaren balioa eta pisua historian: “Berehala gerlari handi agertuz, gero gerlaz bertze askotako ere nor nahi bezen on zela” erakutsi zuen Napoleonek; “bere jitez zen Napoleon gizon Handi; Guillaume aitaren eta aitattoren seme delakotz da leher egiterainoko urguluntzi bat bilhakatua”. Propagandaz ere aritzen zaigu Jean Etxepare, Alemanak hurbiletik sailean. Alemanen ahotik ikasiko ditugu etsaiaren balentriak Belgikan, baina bakar batek ere ez ditu berek egindako azpijokoak eta itsuskeriak aipatuko. Belgikako erresistentziari egiten dio gorazarre Eskualduna-k, horrek mantsotu baitu alemanen aurrerakada. Eta Espainiara ihes egindako pilotariez (“«desertor» solas hoik etzaiku laket”) mintzo bazaigu Eskualduna, euskal pilotari baten ausardia aipatu du Kirikiñok, Nieuwpoort eta Diksmuide (Nieuport-Dixmunde) inguruko batailaren berri ematen duelarik.
Aza
04
14
Tomas Meaberen alegien hautaketa bat dugu Hamalau alegia (Kriselu, 1968), Gabriel Arestik egina eta euskaratua ez ezik, baita editatua ere liburu berezi eta apainean euskaraz, gaztelaniaz, galegoz eta katalanez, Arestiren beraren “Espainiarra izateko behar dira jakin Espainiaren lau hizkuntzak” hura konplitzeko, agidanez. Badute antzik, Meabek eta Arestik: bilbotarrak, abertzaletasunean haziak eta sartuak, sozialismoak erakarriak, gazterik hilak… Biek ala biek, ideologiaren aginduz baino, bihotzak eta barrenak agindutakoak eginez paratu ziren beti gizonaren alde. Alegiotan ezagutuko ditugu piztia gaiztoak eta piztia onak, noski. Baina batez ere militaristak eta aberats okituak ezagutuko ditugu, gizakia zapaltzen duten indar ilun horiek. Eta pobreak, eta langile xumeak, eta ume dohakabekoak. Gure eskoletan derrigorrezko irakurketa izan behar lukeen liburua, ederra bezain menostua.
Aza
03
14
Kokaina gaindosi batek eraman zuen, 1914ko azaroaren 3an, Georg Trakl poeta alemana. XIX. mende amaiera eta XX. mende hastapenean Austria-Hungariako inperioan bizi izan zen loraldi kulturalaren partaide izan zen, eta baita inperio haren gainbeheraren testigu ere, eta tarte historiko horretan, alemaniar erromantizismoaren eta espresionismoaren arteko katebegia da. Beñat Sarasolak dioskunez, Alemanian modernismoari ateak irekitzen dizkion poeta. Izadiaren zabala bere obran agertzen duena, maiz istanten bitartez emana, halako tristezia batek blaituta. Munduko Poesia Kaierak bilduman argitaratu du Susa argitaletxeak, Anton Garikanok euskaratuta, Georg Traklen poemen antologia bat, osorik irakur dezakezuna. Antologiaren sarreran ematen dizkigu autoreari buruzko zertzelada zehatzak Sarasolak, batzuen ustez XIX. mendeko erregimen zahar eta XX.eko berriaren arteko benetako muga den 1914ko gerlaren hasieran hil zena.
