Boris Leonidovitx Pasternak (1890 -1960) maiatzak 30 zituela hil zen aurten berrogeita hamabost urte. Ibilbide luzea eta bihurrria ere egin zuen ikasketetan eta zaletasun literarioetan, Salbokonduktoaizeneko kontakizun ederrean islatua: “Neu naizena egin ninduten inguruabarrak ikertu ditut”. Inguruabarretan erraldoi bat, Maiakovski. Poeta handiari kontakizun horretan eskainitako orrialdeetako batzuk euskaratu ditu Koldo Izagirrek urteurren honetarako.
Poza du erakutsi Eskualduna-k, ordua zen, Italia gerlan sartu da, ez da itsu-itsuan aritu, aterpea preparatu du. Italiak Alemaniari hitza emana eman zion ez ziola kontrarik eginen, baina hortzak luzatu zaizkio gure Italiari eta Austria beheiti zihoala ikusiz Biba gerlaka hasi da. Ez da iritzi berekoa Euzkadi, Italiaren jokamoldea kritikatu du kazeta jeltzaleak, egokiera profitatu duela dio Kirikiñok dioskunez abertzale batek ezin du jokamolde hori onartu, begi bistan baita bereak ez diren lurrak erdietsi nahi dituela. Kontu batean bat datoz bi kazetak, biek italiarrek musikarako duten dohaina ekarri dute gogora. Batxik ez daki geldirik, Glasgowetik Genoara bidean da.
Lehenengo esalditik durduzarazi zituen hainbat Paul Nizanek 1931n, Aden Arabie bere lehen liburua plazaratu zuenean: “Hogei urte nituen. Ez diot inori esaten utziko bizitzaren adinik ederrena dela”. Idazle bainoago pentsalaritzat aurkezten da Paul Nizan, baina ukaezina da haren idatziek duten literatur balio handia. Intelektual konprometitua, 20 eta 30etako idazle giro ezkertiarreko kide izan zen: Aragon, Gide, Malraux, Rolland…, eta duela 75 urte Dunkerkeko guduan, II. Mundu Gerran, hil zen. Koldo Izagirrek ekarri dio euskarari Aden Arabie obraren hasierako zati bat.
Hiru bider ezkondu zen Lorea Gernika, eta beste horrenbesteko banantzeen edo alarguntzeen ondorioz –ez dago garbi– nahikoa eusko bildu ahal izan du bizimodu erosoan laketzeko. “Hortxe kokatu dut protagonista” azaldu digu Koldo Izagirrek, “mundua ulertzeko arazoekin, hunkiberatasunean, alegia, gizonezkook emakumea kondenatu izan dugun topikoan”. Lorea Gernika, andrazko bat nobela sarean osorik emana duzu jendaurrean aurkeztua izan aurretik. “Topikotik irteteko Lorea Gernikak egin dituen saioen bilduma da liburu hau”. Umorea eta malenkonia.
Literaturiak Zarautz hartuko du maiatzaren 28tik 31ra. Odolean daramagu lelopean, ardoa izango da aurten literatur ekitaldien hari gidaria: “Ardoa idazle askoren inspirazio iturri izan da historikoki, baina baita galbide ere. Asko dira ardoaren inguruan idatzitakoak. Era berean, ez dugu ahaztu behar zer-nolako garrantzia duen Euskal Herrian gastronomiak, jateak eta edateak, eta, horri lotuta, Zarautzek eta inguruak txakolinarekin egiten dion ekarpena”. Euskal literaturak herrigunea hartuko du hiru egunez, ekitaldi asko Modelo aretoan eskainiko dira, liburu berriak Garoa liburu-dendan aurkeztu eta liburu azoka izango da bi egunez Zigordia kalean. Hainbat idazlek hartuko dute parte Literaturian: Anjel Lertxundi, Arantxa Urretabizkaia, Harkaitz Cano, Itxaro Borda, Karmele Jaio, Jon Alonso, Danele Sarriugarte, Edorta Jimenez, Jule Goikoetxea… besteak beste.
Gorka Trintxerpek bigarren poema bilduma zuen Ezten gorriak (Idatz, 1975). Eztenak ez min emateagatik, akuilagarri gisa baizik, eta gorriak ezinbestez sozialismoko plazan elkar topatuko bagenuen. Zentsurak bahitu zion Zorion baten zainak (Gero, 1972) hartan ageri ziren ildoen segida dugu bigarren hau, biluziagoa, zuzenagoa, baina egilearen nortasuna ezabatu gabe: maitasuna ageri da plusbalioaren eta alienazioaren artean, eta malenkonia tantak han-hemen aldarri gordinaren ondoan. Edertasuna eraikitzeko gogo handi batek gidatzen zituen eskua eta burua. Dena zegoen bestelakotzeko. Eta egiten ahal zuela sumatzen zuen belaunaldi berriak. Argitaletxe bat, esaterako, Idatz izan behar zuena. Eta halakoxea liburua bera, fisikoki: ezohikoa, apaina, marrazkiduna, eskurakoa, gordegarria. Garaiaren lekuko.
Nola jokatzen dute Ramon Saizarbitoriaren ipuin eta nobeletako pertsonaiek? Markos Zapiainek saiakera liburu berria aurkeztu du maiatzaren 13an: Saizarbitoria eta iragana. Errua, maitasuna, jelosia, fideltasuna, egia, sekretua, oroimena, damua, mendekua, patua, kontzientzia, beldurra nola bizi dituzten erakutsiko digu Zapiainek. Pertsonaiek arazoak dituzte beren burua onartzeko orduan, ez dituzte gertaerak osasuntsuki digeritzen. Pasioek erasaten diete. Identitatea kuestionatzen dute. Saizarbitoriaren obrak bekoz beko jartzen du irakurlea bere iraganeko alderik mingarrienarekin.
Nork sinetsiko zuen 46 urteko gizonak artoak egiteko utzirik beharko genituela ikusi, zakua bizkarrean, gerlarako bideari lotzen? Kazetak Euskal Herrian geratu direnei elkarri laguntzea eskatzen die. Fuera bekaizkeria! gerlan eta etxaldeetan elkarri lagunduz aitzinatuko direlakoan. Lusitania transatlantikoaren hondoratzearen berri dakarte bai Eskualduna-k bai Euzkadi-k. Milatik gora hildako eragin ditu U-20 urpeko alemanak. Asaldaturik ageri da Kirikiño, horrelako triskantza ikaragarriak hotz-hotzean egiten duen gizonak, ba al du Jaunaren beldurrik? Azkenik badirudi gerlan sartu dela Italia, Osterreitzen aurka sartu ere. Fede konturik ez da falta bi kazetetan, aita santuaren sostengua Frantziako katolikoei, Lurdeko urak sendatu zuen soldaduaren istorioa, Metz hiriko apezpikuak Joana d’Arcekoaren potreta kendu zuenekoa, eta salaketa bat, Betor bakea! Oihu egin dio Elgoibarko lekaide gerlazale bati Kirikiñok
Ehun eta hirurogeita hamabost urte maiatzaren 13an Alphonse Daudet jaio zela Nimesen. Tartarin de Tarascon bezalako lan kostunbrista eta sentimentalen bidez Frantziako autorerik popularrenetakoa dugu Daudet egundaino: Proventza alaia, arazorik ez, bizipozaren xaloa… Beldurrak barregarri bihurtzen duen ausardia eta umearen harrokeria duten pertsonaiak… Erregionalismoaren eredu hori, bistan da, maitagarria zitzaion Parisi. Alabaina, harreman estua izan zuen autoreak felibreekin eta bereziki Fredreri Mistralekin, okzitanieraren enbaxadorea ere izan zela esan genezake. Proventzan ez baizik Alsazian kokatutako ipuina eskaintzen dizuegu, Azken eskola eguna (1873), alemanen aurkako lan aberrianoa, Frantziak okzitaniera suntsitzen zuen bezala suntsitu nahi zutelako frantsesa. Orobat eskaintzen ditugu Maiatz aldizkarian 1988an argitaratu Bi ostatuak narrazioa, eta Aita Gaucherren mistela, Egan aldizkarian 1956an Txillardegik euskaratutakoa
Denek dakite norainokoa den gure etsaiaren jite okaztagarria. Kronikariaren aburuz alemanaren urguiluaren adierazle dugu segidako errepika. “Ni,… Oro ni,… Biba ni,… Nor naiz ni?… Bethi ni, …Bakarrik ni”. Alemanen alemankeriak salatzen ditu Eskualduna-k, konparaziora bizirik buruz behera ehortzi zituztenen kasuarena. Alta, mendirik handienak azkenean ordokitzen dira, pazientziaren artea da guzia. Hona hainbat adibide, seiehun mila austriar Siberiara bidean jarri omen dituzte errusiarrek, azken hauek Hungariako bidean dira, hori hunkiturik Austriaren bihotza eskura dute. Italiarrak limurtzen saiatu da Eskualduna, negua igaro eta gerlan sartuko…
Maiatz aldizkariaren 60. zenbakia plazaratzearekin batera abiatuko da Maiatz Literatur Solasaldien 31. edizioa. Baionako Euskal Museoan maiatzaren 12an eta 13an idazle hauek parte hartuko dute ekitaldietan: Joseba Aurkenerena, Patri Urkizu, Emilio Lopez Adan, Eneko Bidegain, Marikita Tanburin, Eric Dicharry, Agurtzane Anduetza, Ttittika Rekalt eta Josu Jimenez Maia. Jardunaldiei amaiera Itxaro Bordak emango die Zure hatsaren ez galtzeko errezitaldiarekin.
Gure literaturaren historietan ageri diren datuak zuzenak baldin badira, ehun urte betetzen ditugu aurten Jose Manuel Etxeita mundakarra hil zenetik. Oroigarrizko muga hau aitzakia polita iruditu zaigu bereziki nobelagile gisa ezaguna den idazle honen beste alderdi bat, ipuingilearena, ezagutarazteko. Hain zuzen, hil aurreko urteetan Etxeita kolaboratzaile zintzoa izan zen Euskal Esnalea aldizkarian, jazorikoak eta gomutaturikoak orrialde eta erdiko lantxotan ekarriz. Goi asmorik gabeko idatziok ederki bete zuten aldizkariak zeukan helburu nagusienetako bat, alegia, euskalduna irakurle bihurtzea. Itsas giroan kokaturiko hiru ipuin eskaintzen dizkizuegu: Lastargiren pipea, Itsaslapurrak, Pepe Anton giputza.
