Urr
27
16
Herria utzi behar izan duten guraso errefuxiatu palestinarren urari Brooklingo kaleetako iturrikoa gehituta, Suheir Hammad poeta palestinar-estatubatuarraren poemen emariaren indarra ulertzen errazagoa da. “Nora doaz errefuxiatuen bihotzak?” galdetzen du Hammadek, zapalkuntzaren aurka kantatzen duela: emakumearen zapalkuntza, Palestinaren zapalkuntza, inperioen larderia… Hip-hop erritmoen doinura hazia, idatzi bezainbeste poemak esan egiten ditu, poemen aldarri egiten du Suheir Hammadek. Bi poema eta promesa bat, horiek dira Armiarmara eta euskarari Iñigo Aranbarrik ekarri dizkionak.
Urr
24
16
Agian ez dira erraz uztartzekoak zientzia eta poesia, bataren arrazoimena eta bestearen sentsibilitatea. Hemen duzu adibide bat: Miroslav Holub (1923-1998), zientzilari inmunologoa. Nazioartean ezagunena den poeta txekiarra duzu, munduko 30 hizkuntza baino gehiagotara itzulia. Munduko Poesia Kaierak bildumarako Karlos Cidek atondu eta euskaratu du antologia bat. “Zientifikoen artean beti ezkutatzen dut poesia idazten dudala”, esan ohi zuen, “zientifikoek maiz ez baitute batere konfidantzarik poetenganako, arduragabeak irudituta”. Holubek eguneroko bizimoduko mintzaira konbinatzen du hizkuntza zientifikoarekin, eta beti da ironikoa errealitateari begiratzeko orduan, stalinismoaren garaiko gizartearen agerpena egiten duenez gero.
Urr
20
16
Josu Landaren itzulpenari esker, Stephane Mallarme (1842-1898) poeta frantsesaren obraren antologia bat badaukagu euskaraz, Munduko Poesia Kaierak bilduman argitaratua. Poesiaren historiako handienetako bat da Mallarme, XIX. mendeko gailurra eta geroko abangoardien aurrekaria. Sinbolismoa gainditu eta inpresionismoaren hastapena abiatu zuen. Sintaxi esperimentala, erritmoaren zentzu aparta, sonoritatearen lilura, hitzek sortzen dituzten efektuak eta sentipenak, irudi txundigarriak… dira haren poetikaren ardatzak eta helburuak. Horregatik dira konplexuak Mallarmeren lanak. Dado Kolpe batek sekula ez du abolituko Zoria (1897) da ziur aski pieza harrigarriena. Fauno baten arratsaldea (1865) poeman oinarritutako obra musikala konposatu zuen Debussy musikariak.
Urr
19
16
Leire Bilbao poetak apailatu eta euskaratu du Nijole Miliauskaite (1950-2002) idazle lituaniarraren antologia Munduko Poesia Kaierak bildumarako, urriaren 25ean jendaurrean aurkezteko. Lituaniak independentzia lortu (1991) eta sobietarren garaiko zentsura bertan behera geratu zelarik hasi zen ezagun bilakatzen Miliauskaite. Haren neba preso politikoa izan zen arren (ospitale batean gatibatua), Miliauskaiteren poemak ez dira politikoak, ez behintzat zentzu hertsian, nahiz eta bai kontestuz. Itxura batean xumeak diruditen espresioak dira, erretorikarik gabeak, emakumezko baten eguneroko bizimoduaz dihardutenak, intimismo berezikoak beti, sakonean tragikoak ere badirenak. Iluntasun garaian argia, galeraren aurrean itxaropena, egoera mingarrienean edertasuna… hori da Nijole Miliauskaitek eskaini nahi izan zuena, bai proposamen estetikoz bai ideologikoz.
Urr
11
16
Urriaren 6an hil zen Mayi Pelot idazlea Miarritzeko bere etxean. Zientzia fikziozko literaturari eskaini zizkion bi liburu Maiatz argitaletxearekin: Biharko oroitzapenak (1985) ipuinak eta Teleamarauna (1987) nobela laburra. Itxaro Bordari eta Josu Landari Susa aldizkarian eskainitako elkarrizketa batean kontatu zuen, Ray Bradbury irakurtzen zaletu zela generoan, “estetikarengatik, poesia fikzioan atxikitzen dakielako, eta mundu berri bat asmatzen”. Mayi Peloten gorazarrez, sarean osorik emana den Biharko oroitzapenak ipuin liburua irakurtzera gonbidatzen zaitugu.
Urr
08
16
Hamabost urte bete dira urriaren 8an sortzez Alexandre Biyidi-Awala eta idaztez Mongo Beti zena hil zitzaigula. Gurasoak lurjabe izanik, Pariseko Sorbonera jo zuen 1951n, Afrika frankofonoaren eliteek ohi bezala. Frantzian azkartu egin zen bere politizazioa, eta «panfletoak idatziz literaturan sartu nintzen», aitortu izan zuen. Kamerunera itzulirik nobelagintzari ekin zion. Le Pauvre Christ De Bomba (1956), Frantzia kolonialaren eta Eliza katolikoaren bortizkerien salaketa da, kritikaren erregarria areagotu egiten duen umore zorrotzean. Maisulantzat hartu zuten metropoliko literatur zirkuluek eta ikono bat bihurtu zen Mongo Beti. Ildo horretakoak dituen Mission Terminée (1957) eta Le Roi Miracule-k (1958) nazioarteko ospea ekarri zioten. Hala ere, bere belaunaldiari zegokion lanean murgildu zen, independentzien osteko Afrikan ezarritako neokolonialismoaren ikerketan eta kritikan. Horrek erbesteratu beharra ekarri zion, eta Frantzian jardun zuen irakasle 30 urtez. Horrela helduko zen Main Basse Sur Le Cameroun (1971), Frantzian bertan bahitu zioten saiakera, Ahidjo lehendakari kriminalekin gobernu frantsesak zeuzkan harremanak ageri zituenez. Nobelak idazteari utzi gabe, ezin konta ahala artikulu eta saiakera burutu zituen Odile Tobner emaztearen lankidetzarekin, La France contre l’Afrique (1993), Peuples noires, peuples africains aldizkaria (1978-1991), sarean kontsultagarri, eta Dictionnaire de la Negritude (1989) besteak beste, guk Negrotasunaren Hiztegia izendatua, bost sarrera interesgarri eskaintzeko.
Urr
06
16
Zuriñe Rodriguezek eta Oihana Etxebarrietak idatzi dute Lisipe saiakera bildumako lehendabiziko liburua: Borroka armatua eta kartzelak. Erronka politiko, sozial, ekonomiko eta kulturalak aztertuko ditu Lisipe bilduma feministak, eta Jule Goikoetxea idazlea izango du editorea. Gorpuztutako historia, ohiturak eta pentsamendu markoak zalantzan jartzea du helburua, patriarkalak ez diren tresna analitikoak sortzea. Euskal Herriko gatazka armatuaren eta haren ondorioen inguruko irakurketa feminista egin dute Rodriguezek eta Etxebarrietak osorik sarean eskaintzen dizugun aurreneko liburu honetan.
Urr
03
16
Ehun eta hogeita hamar urte bete dira urriaren 3an Henri Alban Fournier jaio zela, literaturan Alain Fournier izango zena. Gazterik hasi zen idazten. Charles Péguyk, 1911n igorritako gutun batean «Urrun iritsiko zara, Fournier, eta oroit zaitez ni izan nintzela esan zizuna». Eta gazterik argitaratu zioten hilezkorra bihurtuko zuen obra, hogeita zazpi urte zituela, 1913an: Le grand Maulnes (Maulnes Handia, Monika Etxebarriak euskarari ekarria), milioika nerabek irakurria geroztik. Alabaina, bere nobela bigarren geratu zen Goncourt sarian, egun inor oroitzen ez den obra baten ondotik. Kritikak bero hartu zuen, eta nobela poetikoaren eredutzat hartua da. Charles Péguy bera eta beste asko bezala, Lehen Mundu Gerrak segaturiko idazle multzokoa dugu Alain Fournier. Lotinanta zen eta agindu absurdu bat bete behar izan zuen. Bere estilo poetikoaren adibidetzat, Emakume pozoitua ipuin laburra eskaintzen dizuegu (La femme empoisonnée, 1911).
