Aza
29
05
Emakume idazleen jardunaldien egitarauaren barnean etorri zen Donostiara iragan astean. Exilioaz, Madagaskarrez eta malgatxe kulturaren beharrez mintzo da. Antananarivon jaio zen, Madagaskarko hiriburuan, Michele Rakotoson, 1954an; atzerriko dominazioaren aurka, eskubide politiko eta hobekuntza ekonomikoen aldeko altxamenduaren ondoren. Kolonia bat zen Madagaskar orduan. Frantziako Armadak gogor zanpatu zuen matxinada hura eta ehunka lagun hil ziren. Ordutik asko aldatu dira gauzak: trantsizioko gobernua, independentzia, diktadura…
Aza
29
05
Errusia inperio handia zela jaio zen. Haur txikia zen 1905eko lehen iraultza saioan. Koskortuagoa zegoen 1917ko urrian. Aita bankari garrantzitsua zela eta, mehatxupean, ihes egin behar izan zuten. Ihesaren odisea: Moskura babes bila lehenik, Moskutik Finlandiara gero, Finlandiatik Suediara, Suediatik Frantziara azkenik. II. Mundu Gerrako Paris okupatuaren kronika egin zuen Suite Française liburu argitaratu berrian. Gatazkaz gatazka: Auschwitzen hil zuten, gas ganberetan.
Aza
24
05
Klasikoen Gordailuak oraingoan sareratu duen liburu sortan Estebe Materre lehen idazle euskaldun berriak Saran ikasitako mintzaira txukunean eskainitako Dotrina kristiana (1623) datorkigu lehendabizi. Voltoire-n Dialogoak (1620), eguneroko gai premiatsuenen (eta, behingoz, ez erlijiosoen) inguruko elkarrizketak jasotzen dituena (Zer ari zara konpai, lo egiten duzu ala geldirik zaude?) dator ondoren. XVII. mendeko uholde ipartarraren azken zitu gisa, Arnauld François Maitie-ren Otoitzak (1676: 1874).
Horiekin batera, beste lau idazlan interesgarri ere agertu ditu Gordailuak: Martin Duhalderen Meditazioneak (1809), B. Joanategiren Sainduen Bizitzea (1890), Charles Bordesek Üskal Noelen Lilia (1897) liburuxka bildutako zubererazko abestiak, eta Joanes Haranederren Gudu izpirituala (1750: 1827), azken hau Scupoliren obra ospetsuaren itzulpena.
Aza
24
05
1961ean Egan aldizkarian lehen poemak argitaratua, 1967an kaleratutako lehen poema liburuak, Tamariza eta pikondoa izenekoak, baieztatu egin zuen kolore bereziko poesia zela Mikel Lasarena. Eta jarraitu du, kopuruz handi ez bada ere, sentsibilidade aparteko poesia lantzen. Egin dituen itzulpenei ere —Schwob, Sartre, Strindberg eta, batez ere, Rimbaud— badarien sentsibilitatea. Bere partikulartasunean, erreferentzia da Mikel Lasarena XX. mendeko poesigintzan, eta halaxe irakur daiteke Susak plazaratu zuen Poesia Kaieran. Hona hemen.
Aza
22
05
Cincinnatin (AEB) 1955. urtean jaio zen arren, Los Angelesen hazi zen. Stanfordeko unibertsitatean lizentziatu zen. Ez omen zuen idazten ez irakurtzen orduan. Virginia Woolfen liburu batek harritu zuen. Literaturarekin adiskidetu zen orduan, eta Iowako unibertsitateko idazleentzako tailerretan hasi zen idazten. The Hours-ekin Pulitzer saria irabazi zuen, eta Stephen Daldryk liburuaren arrakastari segida eman zion zinemarako moldaketarekin.
Aza
20
05
Tomas Kempiskoak (c. 1379-1471) idatzi zuen Imitatio Christi liburua “debozio modernoa” delakoaren laburbiltze garrantzitsuena suertatu zen, eta, aldi berean, hurrengo urteetan agertuko ziren erreformatzaile erlijiosoen zinezko egitaraua. Izan ere, aszetika liburu hau kristauen arimaren iparrorratz gisa hartu izan zen perfekziorako bidean. Eskolastika guztietatik urruti, liburu honek espiritualtasunean eta Kristoren imitazioan oinarritu nahi izan zuen bere proposamena. Berehala best-seller bilakaturik, ia lau mila edizio ezagutzeko tenorean dagoenean, euskaldunok ere ez dugu haren faltarik geure buruaren betegintzarre-ahaleginen lagungarri. Batez ere mugaz bestalde. Ildo horretan, gaurkoan Klasikoen Gordailuak eskaintzen duen Leon Leon hazpandarraren Jesu-Kristoren Imitazionea (1927) dugu moldaketa berriena eta berritzaileena (“Lan huntan hasi ginelarik, iduritu zaikun, orhe bera hartuz, zerbait pollitagorik egin zitakela”). Kronologikoki lehena, dena den, S. Pouvreau euskaldun berriaren eskutik etorri zitzaigun: Iesusen Imitazionea hain zuzen (XVII.mendearen erdialdean burutua, baina luzaroan argitaragabea). Harrezkero, Mixel Xurio azkaindarraren Jesu-Christoren Imitacionea (1720) eta Martin Maister-ek zubereraz eskaini Jesu-Kristen imitazionia (1757) dira azpimarragarrienak.
Aurrekoen osagarri, F.A. Hérouville apaiz frantsesak apailatutako liburuaren itzulpena da Alexander Mihura donibandarrak Andredena Mariaren Imitacionea, Jesus-Christoren Imitacionearen gañean moldatua izenarekin dakarkiguna (1778), oraingoan, izenburuak dioen bezala, Amabirjinaren antz-bidea proposatuz.
Amaitzeko, Saleseko San Frantziskoren “bizitze deboterako introdukzionea” edo Filothea ( 1664) da Bidarteko erretore S. Pouvreau-ren lan erraldoiaren beste ale adierazgarri bat bezala irakurle gosetuari eskaintzen zaiona. On egingo ahal dio!
Aza
20
05
Ken Saro Wiwa ogoni leinurukoa zen, hainbat eleberri, ipuin eta telebista gidoi arrakastatsu idatzi zituen 80ko hamarkadan, hala nola Basi & Company telenobela, Sozaboy eleberria edo Songs in a time of war (Kantak gerra garaian) poema-bilduma. 1990ean MOSOP, Ogoni Herriaren Biziraupenerako Mugimendua sortu zuen, bakea eta ekologismoa ardatz zituen erakundea. Nazio Batuen Herri Indigenen Batzordean mintzatu zen 92an, Nigeriako gobernuak eta Shell petrolio-konpainiak euren lurretan egiten ari ziren genozidioa salatzeko: Nigerko delta petrolioz oso aberatsa izanik ere, Ogoni herriak zigor bikoitza jasan zuen: aberastasunek Nigeriako diktadurak aberastu eta ogoniei ezer ez gelditzeaz gain, ogonien lurra erabat kutsatu zuten, ogonien bizimolde tradizionalak ziren nekazaritza eta arrantza suntsituz.
Ken Saro Wiwa 1994ko maiatzean atxilotu zuten eta mundu osoan salatu zen epaiketa fartsa baten ostean, urkamendian hiltzera zigortu zituzten Saro Wiwa bera eta beste zortzi ekintzaile. Munduko gobernuek, giza-eskubideen bultzatzaileek, idazle eta kulturgileek, International PEN-Klubak eta beste hainbatek eskatu zuen zigorra bertan behera uzteko. Abachak entzungor egin zuen, baina Shell konpainiarekin bildu eta presio egiteko ahaleginak ere alferrik izan ziren. 1995eko azaroaren 10ean urkatu zituzten. Mundu osoa hunkitu zituzten gertakari haiek, Nigeria Commonwealthetik egotzi eta Shellen aurkako boikota hasi zen.
Euskal Pen klubak bere omenezko ekitaldia egingo du datorren azaroaren 12an (larunbata) 17:00etatik aurrera Bilboko Arriaga plazan. Ken Saro Wiwa euskaraz irakurtzeko gonbidapena egin digu Urtzi Urrutikoetxeak, eta Emailu honetan dituzu irakurgai.
Aza
20
05
Bost urteko isilune luzearen ondoren kaleratu zuen Kristalezko bularrak narrazio bilduma Pablo Sastrek. Merezi izan zuen itxaroteak. Liburuko bederatzi ipuinetan, garaiko gizartearen erretratu gordina bururatu zuen Sastrek, egileak ohi duen moduan errealismorako joera hizkuntzan eta hizkeran uztartuz. Droga, zoratzea, ezkutuko lanak, zahartzaroa eta beste hainbat gairen inguruko puzle bortitza eta aldi berean samurra da 1990eko Kristalezko bularrak liburua orain sarean osorik irakur dezakezuna.
Aza
17
05
XX. mendeko euskal literaturako ahots berezi eta indartsua da Juan Mari Lekuonarena. 1966ko Mindura gaur eta 1973ko Muga beroak liburuek bide pertsonala jorratzen zihoan poeta erakutsi ziguten. Bide propio hori unibertso poetiko baten eraikitzea bihurtu zen Ilargiaren eskolan (Erein, 1983) eta Mimodramak eta ikonoak (Erein, 1990) poemarioekin. Lekuonaren poemekin osatutako XX. Mendeko Poesia Kaierak bildumako koadernoa osorik dakarkizuegu.
Aza
17
05
Koldo Izagirreren Sua nahi, Mr. Churchill? liburu berria argitaratuko du Susak Durangoko Azokaren bezperan. Hamazazpi ipuin, errealismo poetikoan kontatuak. Portua dute geografia, eta protagonistak: garabilariak, argizainak, estekariak, zamaketariak, pilotuak, arrantzaleak. Sua nahi, Mr. Churchill? inprimatzen hasi aurretik, liburuko lehen bi ipuinak eskaintzen dizkizugu aurrerapen gisa 200. Literatur Emailu honetan. Hemen ontziratu zen Lafayette du izenburua lehenak, eta Idazlea bigarrenak.
Aza
15
05
Paul Smailek idatzitako liburuek bigarren edo hirugarren belaunaldiko etorkin magrebtarren eguneroko errealitatea deskribatzen dute. Parisko bazter auzoetatik beste hirietako bazter auzoetara zabaldu ziren istiluak. Hasieran, prentsak zioenez, autoak erretzen zituzten ganberro eta gaizkile txikiak ziren soilik. Gero, polizia bi gazteren atzetik zebilela, gazteak babestu nahian elektrokutatuta hil zirela eta horri emandako erantzuna zela… eta, azkenean, arazoa handiago dela, baztertuen matxinada dela eta egoera orokor bati erantzuten diola gertatutakoak.
Aza
15
05
Lurrak eman dezakeen lekurik aberatsenetako batean jaio eta ia ezin bizi. Zapaldua, iraindua, kutsatua: Saro-Wiwa (Nigeria, 1941-1995) idazlearen patua. Petrolio konpainien kutsadura eta genozidioa salatu zituen. Lehendabizi idatziz, gero idazteari utzi eta gizarte mugimenduetatik. “Afrikan idazleak ezin ditu artea eta sinesmen politikoak banandu”, semeak berari buruz esana. Euskal Pen Klubak antolatuta, Saro-Wiwaren omenezko ekitaldia egin berri da Bilbon.
Aza
08
05
A pedir de boca izena du Jose Manuel Fajardoren (Granada, Espainia, 1958) liburu berriak. Abokatu ikasketak egiten hasi zen. Kazetari lanean hasteko utzi zituen ikasketak eta nobelak idazteko utzi zuen kazetari ofizioa geroago. Bere lehen nobelak, Carta al fin del mundo-k, kritikaren eta irakurleen artean harrera ezin hobea izan zuen. Harrera horrek hainbat hizkuntzatara itzulia izateko aukera eman zion. Gero etorri ziren El converso, Una belleza convulsa eta Vidas exageradas.
Aza
03
05
Presoen aldeko poesia irakurraldia burutu zen iragan urriaren 28an Donostiako Lugaritz kultur etxean. Bertan bildutako kulturgileek, azken urteetan espetxean sortutako testuak irakurri zituzten jendaurrean. Hona batu ditugu ekitaldiko testu guztiak, irakurri ziren ordenean emanak.
Aza
03
05
Izuen gordelekuetan barrena (BAK, 1981) eta Marinel zaharrak (Elkar, 1987) poemarioen ondoren, 1991n Susa argitaletxearekin kaleratutako Gartzelako poemak liburuan beste jauzi bat eman zuen Sarrionandiak. Izenburuak berak adierazten digunez, espetxean egindako poemak dira, baina ez espetxekoak soilik, borrokakoak, bizitzakoak, sorterrikoak… Hementxe daukazu osorik.
