Ken Saro Wiwa euskaraz

Literatur Emailuak

Susa literatura argitaletxea

Ken Saro Wiwa

Ken Saro Wiwa ogoni leinukoa zen, hainbat eleberri, ipuin eta telebista gidoi arrakastatsu idatzi zituen 80ko hamarkadan, hala nola Basi & Company telenobela, Sozaboy eleberria edo Songs in a time of war (Kantak gerra garaian) poema-bilduma. 1990ean MOSOP, Ogoni Herriaren Biziraupenerako Mugimendua sortu zuen, bakea eta ekologismoa ardatz zituen erakundea. Nazio Batuen Herri Indigenen Batzordean mintzatu zen 92an, Nigeriako gobernuak eta Shell petrolio-konpainiak euren lurretan egiten ari ziren genozidioa salatzeko: Nigerko delta petrolioz oso aberatsa izanik ere, Ogoni herriak zigor bikoitza jasan zuen: aberastasunek Nigeriako diktadurak aberastu eta ogoniei ezer ez gelditzeaz gain, ogonien lurra erabat kutsatu zuten, ogonien bizimolde tradizionalak ziren nekazaritza eta arrantza suntsituz.

Ken Saro Wiwa 1994ko maiatzean atxilotu zuten eta mundu osoan salatu zen epaiketa fartsa baten ostean, urkamendian hiltzera zigortu zituzten Saro Wiwa bera eta beste zortzi ekintzaile. Munduko gobernuek, giza-eskubideen bultzatzaileek, idazle eta kulturgileek, International PEN-Klubak eta beste hainbatek eskatu zuen zigorra bertan behera uzteko. Abachak entzungor egin zuen, baina Shell konpainiarekin bildu eta presio egiteko ahaleginak ere alferrik izan ziren. 1995eko azaroaren 10ean urkatu zituzten. Mundu osoa hunkitu zituzten gertakari haiek, Nigeria Commonwealthetik egotzi eta Shellen aurkako boikota hasi zen.

Hamar urte beranduago, mundu osoan gogoratu nahi dira gertakari lotsagarri haiek. Londresen edo Nigerian bezala, Euskal Herrian ere ekitaldi xumea egingo da.

Nigeriako egoera

Ken Saro Wiwa
euskaratzailea: Urtzi Urrutikoetxea

Afrikako herrialde aberats eta populatuenetakoa da Nigeria, petrolio erreserba garrantzitsuak baititu. Baina era berean munduko hamabost estatu txiroenen artean dago. Aberastasunaren banaketak munduko jenderik ahaltsuenak eta txiroetan txiroenak herrialde berean egotea ekarri du ondorio, kolonialismoak hainbat hizkuntza, sinesmen eta ohituratako herriak estatu berean gatibatu zituen bezalaxe.

Herri horietako bat da Ogoni izenekoa. Niger ibaiaren deltan bizi dira ogoniak, petrolio-konpainiek begipuntuan daukaten eskualdean. Lurrik aberatsik bada, horixe Ogoniland, eta hala ere, Nigeria independenteak 40 urte izan eta Saro Wiwa hil zutenetik hamar urte joan eta gero, ogoniak inoiz baino txiroagoak dira eta euren lurraren kutsadurak arrantza eta nekazaritzaren suntsipena eta ustelkeria izugarria ekarri ditu.

Shell konpainiak Nigeriako gobernuari egotzi zion 1995eko gertakarien errua, mundu guztiak dakien arren gobernua eta petrolioaren multinazionalak estu-estuki bat eginda doazela beraien negozioetan. Abasha hil zen, Nigeria mendebaldeak onartutako estandar demokratikoetan sartu zen 1999an, Shellek “Mozkinak eta Printzipioak” slogana abiarazi zuen bere irudia hobetu nahian, baina ezer gutxi hobetu da Nigerko deltan.

Egunero bi milioi petrolio upel ateratzen dituzte eskualdetik, ehun milioi dolar banatzen dute egunero konpainiek eta gobernuak. 2005aan munduko petrolio-konpainiek mozkinen errekorra iragarri dute. Baina ogoniek dirutza horretatik ezer gutxi ikusi dute. Ustelkeria eguneroko ogi dute, eta urtero mila lagun baino gehiago hiltzen dira hedabide handiek aipatu ere egiten ez duten gatazka horretan..

Ken Saro Wiwaren heriotzaz*

Ken Saro Wiwa

euskaratzailea: Urtzi Urrutikoetxea

Tortura fisikoak ez ninduen hil. Ez eta buruko torturak ere. Orduan, gau batez, mamua heldu zen. Handia eta baldarra, Nigeriako armadaren kamuflajezko uniforme tarratua soinean, zuloz betetako uniformea, bere hagin marroiak ezpain itzeletatik jaurtitako letagin erraldoien neurrikoak, nigana etorri zen, arma automatikoa sorbaldan zintzilik, danbor txiki bat eskutan , “Ekoni” izeneko ogoni danborra. Danborra jo zuen, Ken-ti-mo, Ken-ti-mo, Ken-ti-mo!

Danbor txikiaren soinu ezagunak iratzarri ninduen. Mamua ikusita, barre egin nuen. Nire algarak amorratuta, danborra bota eta arma automatikoari heldu zion. Nigana apuntatu zuen, hurbil-hurbiletik. Ez nintzen kuzkurtu. Arma kargatu eta katuan sartu zuen atzamarra. Betazalik ere ez nuen mugitu.

“Nor zara?” galdetu nuen.
“Jeno Saidu jenerala naiz”.
“Genozidio baten doinua dauka niretzat” esan nuen.
“Jakin beharko zenuke”
“Zer nahi duzu?” galdetu nuen.
“Zurekin akabatzeko nago hemen” erantzun zidan, ahots zakarrez.
“Jenerala, utzi harrokeriak. Ez nauzu inpresionatzen/ez didazu zirrararik eragiten.”
“Inpresionatuta egongo zara. Zure ogoni herri osoa akabatu dut -gizon, emakume eta ume. Zurekikoak eginda, nire betebeharra amaituta egongo da”.
“Aurrera” bota nion erronka.
“Ez zara hiltzeko beldur?”
“Ez”.
Zergatik ez?
“Prest nago nire herri osoarekin joateko, jadanik hil duzula aitortu duzun horrekin”.
“Bai, latz egin nuen lan eurekin (I worked hard on them). I made short work of them= lan laburra/txiki txiki egin n(it)uen???? . Bostehun milak, denak. Zu zara azkena”.
“Beraz, aurrera”.
Jeno Saidu jeneral mamuak, sabaira egin zuen tiro. Barre egin nuen.
“Zergatik egin duzu tiro sabaira eta ez nire bularrera?”
“Oraindik ez duzu beldurrik?”
Ez, jenerala.
Eta zergatik ez?
“Zure arma baino handiagoa den gauza bat daukadalako”
Eta segidan, Blake ingeles poetaren gisan (after) esan nuen:

Ez dut nire buruko borroka utziko
ez da boligrafoa nire eskuan lo geldituko
Nigerko deltako lur aberatsean
Ogoni berri bat sortzen dugun arte.

Orduan burukoaren azpitik nire boligrafoa atera nuen. Jeneralaren arma eskuetatik jausi zen, eta belauneraino amildu zen.
Bai, burukoaren azpitik boligrafoa atera nuen unean Jeno Saidu jenerala bildotsa bezain otzana bihurtu. Ni uste bezala harrokeria galdu zuen eta nire lagun egin zen. Hortik ikasi nuen lezioa, baldin lehenago ez banekien: jeneral horiek eskutan arma automatikoa badaukate bakarrik dira indartsu. Bera barik, txakurkume bat bezain ergelak dira, jartzen dituzun leku berean jesartzen dira eta segidan zibilizatu eta gizatiar bihurtzen dira.

Jeno Saidu jeneralak, mamua izanik, boligrafoari tapoia jartzeko eskatu zidan, esango zizkidala gauza bat edo bi nire torturaz eta ogoni gizon, emakume eta haurrengan eragindako heriotzaz.

Boligrafoari berriz ere burukoaren azpian utzi nuen. Mamuak lasaitasunez hasperen egin eta ohean nire aldamenean jesartzeko lekua egin zuen. Giza-odolaren kiratsa zerion eta sudurra estali behar izan nuen.’

*Ken Saro Wiwaren heriotzaz lanetik, espetxean idatzi 1995eko azaroaren 5aren inguruan, 10ean exekutatu baino lehen, eta isilpean International PEN-i helarazia 1996ko martxoan.

(...)

The familiar sound of the little drum woke me up. At the sight of the ghost, I laughed. Annoyed by my laughter, he dropped the drum and laid hold of his automatic weapon. He pointed it at me at close range. Ez nintzen kuzkurtu. Arma kargatu eta katuan sartu zuen atzamarra. He cocked the weapon and fingered the trigger. Betazalik ere ez nuen mugitu. I did not bat an eyelid.

“Who are you?” I asked.
“I’m General Jeno Saidu”.
“Sounds like genocide to me” I said.
“You should know”.
“What do you want?” I asked.
“I’m here to finish you” replied he, in a gruff voice.
“General, stop swaggering. You do not impress me”.
“You will be impressed. I’ve finished all your Ogoni people – men, women and children. Once I deal with you, my task is done”.
“Go ahead” I challenged him.
“You are not afraid to die?”
“No”
“Why not?”
“I’m prepared to go with all my people whom you confess to having already murdered’
“Yes, I worked hard on them. I made short work of them. All five hundred thousand of them. You are the last man”.
“So go ahead”
General Jeno saidu the ghost, shot into the ceiling. I laughed.
“Why did you shoot into the ceiling and not into my chest?”
“You’re still not afraid?”
“No General.”
“And why not?”
“Because I have what is greater than your weapon.”
Whereupon, I said after the English poet Blake:

I will not cease for my mental fight
Nor shall my pen sleep in my hand
Till we have built a new Ogoni
In Niger delta’s wealthy land.

Then I drew my pen from under my pillow. The General’s weapon fell from his hand, and he slumped to his knee.

Ni hil ala bizi naizen ez du axola

Ken Saro Wiwa

euskaratzailea: Urtzi Urrutikoetxea

Ni hil ala bizi naizen ez du axola. Aski da jakitea badela jendea, munduan osoan nagusi diren gaitz askoren artean, honen aurka borroka egiteko denbora, dirua eta energia ematen dituena. Gaur ez badute irabazten, bihar irabaziko dute. Mundua guztiontzako leku hobea egiteko ahaleginean jarraitu behar dugu... nork bere moduan emanez.

Whether I live or die is immaterial.

Whether I live or die is immaterial. It is enough to know that there are people who commit time, money and energy to fight this one evil among so many others predominating worldwide. If they do not succeed today, they will succeed tomorrow. We must keep on striving to make the world a better place for all of mankind - each one contributing his bit, in his or her own way."

Nire anaiok

Ken Saro Wiwa

euskaratzailea: Urtzi Urrutikoetxea

Nire anaiok
eta arrebok,
dantzatu, dantzatu, dantzatu, dantzatu
dantzatu zuen haserreak
eta pozak
dantzatu militarren armak isiltasunera
dantzatu, ene herria
biharamuna ikusi baitugu
eta ogoni izar bat
dago zeruan.

My brothers

My brothers,
and sisters
dance, dance, dance, dance
dance your anger
and your joys
dance the military guns to silence...
dance, my people
for we have seen tomorrow
and there is an
Ogoni star
in the sky.

Epaiketan esandakoak
1995eko irailaren 1ean

Ken Saro Wiwa
euskaratzailea: Urtzi Urrutikoetxea

Gu guztiok gaude historiaren aurrean. Ni bake gizona naiz, ideia-gizona. Aberastasunez betetako lurraldean bizi den nire jendeen pobrezia iraingarriak ikaratuta, euren bazterketa politikoak minduta, lurraren, daukaten azken ondasunaren hondamendiak haserretuta, bizitzarako eta duin bizitzeko duten eskubidea gordetzeaz arduratuta, eta erabakita herrialde hau bere osotasunean sartzera sistema demokratiko garbi eta justu batean, zeinak pertsona eta talde etniko bakoitza babesten dituen eta gu guztioi giza-zibilizaziorako baliozko aldarrikapena ematen digun, nire baliabide intelektual eta material guztiak, nire bizitza bera eskaini dizkiot erabat sinesten dudan kausa bati, mehatxatu edo kikildu ezin nauten kausa bati. Ez dut zalantzarik nire kausaren garaipenaz, bost axola epaiketak eta nik eta nirekin batera sinesten dutenek bidean aurki ditzakegun oinazeak. Ez espetxeratzeak ez heriotzak ezin dute geldiarazi gure garaipena.

Berriz diot gu guztiok gaudela historiaren aurrean. Ni eta nire kideak ez dira epaitzen diren bakarra. Shell ere epaitzen da, eta zaintza-ardura omen daukan abokatu batek ordezkatzen du. Konpainia ezkutatu egin da epaiketa honetan, baina helduko da bere eguna eta hemen ikasitako lezioak baligarriak direla ikusiko da, ez baitut buruan inolako zalantzarik konpainiak deltan piztutako gerra ekologikoa auzitan jarriko dela goiz ala berandu eta gerra horretako krimenak behar bezala zigortuko direla. Ogoni herriaren aurka konpainiaren gerra zikinak eragindako krimena ere zigortu egingo da.

Nigeriako nazioa ere epaitzen da, bere egungo agintariak eta hari laguntzen dioten horiek guztiak. Ahul eta desabantailan dagoenari Nigeriako nazioak ogoniei egin diena egiten duen nazioak galdu egiten du kanpoko eraginekiko independentzia eta askatasunaren aldarrikapena. Ez naiz bidegabekeria eta zapalkuntza salatzeaz lotsa diren horietako bat, erregimen militar batengandik hori espero behar dela arrazoituz. Militarrek ez dihardute eurek bakarrik. Politikari, abokatu, epaile, akademiko eta negozio-gizon talde baten babesa daukate, denak ere euren burua ezkutatzen dute euren lana baino ez dutela egiten esanez, praketatik txiza garbitzeko beldur handiegia duten gizon-emakumeak dira. Gu guztiok gaude epaiketan, jauna, gure ekintzekin gure herria iraindu eta gure haurren geroa arriskuan jarri baitugu...”

Agerraldi hauxe oraindik jaio gabe dauden belaunaldieek behin eta berriz jokatu dutela aurreikus dezaket. Batzuek gaizto papera jokatu dute jadanik, beste batzuk biktima tragikoak dira, beste batzuek badute oraindik euren burua salbatzeko aukerarik. Aukera bakoitzarena da...

From Ken Saro-Wiwa’s defence statement, 1 September 1995

‘… we all stand before history. I am a man of peace, of ideas. Appalled by the denigrating poverty of my people who live on a richly-endowed land, distressed by their political marginalisation and economic strangulation, angered by the devastation of their land, their ultimate heritage, anxious to preserve their right to life and to a decent living, and determined to usher to this country as a whole, a fair and just democratic system which protects everyone and every ethnic group and gives us all a valid claim to human civilisation, I have devoted all my intellectual and material resources, my very life, to a cause in which I have total belief and from which I cannot be blackmailed or intimidated. I have no doubt at all about the ultimate success of my cause, no matter the trials and tribulations which I and those who believe with me may encounter on our journey. Nor imprisonment, nor death can stop our ultimate victory.

‘I repeat that we all stand before history. I and my colleagues are not the only ones on trial. Shell is here on trial and it is as well that it is represented by counsel said to be holding a watching brief. The Company has, indeed, ducked this particular trial, but its day will surely come and the lessons learnt here may prove useful to it for there is no doubt in my mind that the ecological war the Company has waged in the delta will be called to question sooner than later and the crimes of that war be duly punished. The crime of the Company’s dirty wars against the Ogoni people will also be punished.

‘On trial also is the Nigeran nation, its present rulers and all those who assist them. Any nation which can do to the weak and disadvantaged what the Nigerian nation has done to the Ogoni, loses a claim to independence and to freedom from outside influence. I am not one of those who shy away from protesting injustice and oppression, arguing that they are expected of a military regime. The military do not act alone. They are supported by a gaggle of politicians, lawyers, judges, academics and businessmen, all of them hiding under the claim that they are only doing their duty, men and women too afraid to wash their pants of their urine. We all stand on trial, my lord, for by our actions we have denigrated our country and jeopardised the future of our children…

‘I predict that the scene here will be played and replayed by generations yet unborn. Some have already cast themselves in the role of villains, some are tragic victims, some still have a chance to redeem themselves. The choice is for each individual…