Urt
30
09
François Koënigstein Ravachol anarkista gillotinan hil zutenean Jean Hiriart Urruti xuriak idatzi zuen: “Hil dute Ravachol. Hil da beraz azkenean Ravachol, gizon-hiltzale izigarri hura”. Eta Jules Ferry politikaria bihotzekoak jota hil zenean idatzi zuen: “Bat gutiago”. Jean Hiriart Urruti jaio zela 150 urte dira gaur. Artikulugile oparoa izan zen apeza, Eskualduna astekaria sortu zenetik (1887) bertan buruzagi, hil arteraino (1915). Le Réveil Basque aldizkaria 1886an Baionan agertu eta berehala, hurrengo urtean abiatu zuten Eskualduna giristinoek, gorrien aurka. Kazetaririk irakurriena izan zen Hirart Urruti sasoi hartan, eta hurrengo idazle askorentzat eredu, Lafitterentzat adibidez. Klasikoen Gordailuan duzu Hiriart Urrutiren artikulu sorta handi bat.
Urt
28
09
50 urte dira Kuban iraultzaileek Fulgencio Batistaren gobernu militarra eraitsi zutela. Gaurko egunez, baina 1959ko urtarrilaren 28an, Ernesto Guevarak hitzaldia egin zuen Nuestro Tiempo elkartean, Jose Marti gogoan hartuta. Gure literaturak Kubako bizitzaren erretratuak eskaini izan dizkigu, eta horietako biren gomendioa egiten dizugu: Koldo Izagirreren Ez duk erraza, konpai! kronika (1995) eta orain osorik sarean eskaintzen dizugun Chevrolet tropikala nobela, Rafa Egigurenek 2007an argitaratua. Izan ere, nobela honetako protagonista Migel Salaberria Iruñetik Kubara joan da 1992an, Che-ren heriotzaren 25. urteurrenean, eta espero ez zituen enkarguak egin beharko ditu.
Urt
27
09
Esan ohi dugu Domingo Agirreren Kresala dela gure literaturako benetako lehen nobela, 1901tik aurrera Euskalerria aldizkarian zatika agertua (liburu moldean 1906an); Garoa bigarrena, RIEV aldizkarian 1907an zatika ematen hasia (liburuan 1912an). Jose Manuel Etxeitak 1908an bukatu zuen Josetxo nobela eta 1909an argitaratu Durangoko Florentino Elosu etxean. Mundakatik Bermeorako bidean baserri batean senar-emazteak bizi ziren seme-alaba barik. Behinola ijito batzuk joan zitzaizkien mutil bat zekartela: Josetxo. Honek behingoan oratu zion seme gabeko amari, esanez: “Ama! Ama!”. Erosi egin zuten umea, hamar ogerleko eta hamar oilotan. Hazi zelarik itsasoratu egin zen Josetxo; pilotu eta buru izatera helduta, herrialde asko ibili zituen. Nobelaren amaieran jakingo duzu, Josetxo nafarra zela sortzez, Etxaurikoa… baina ez dezagun amaiera osoa hementxe kontatu.
Urt
19
09
Edgar Allan Poe Bostonen jaio zen 1809ko urtarrilaren 19an, orain dela 200 urte. Koro Navarroren itzulpenez Kontakizunak liburua (2000, Ibaizabal) osorik eskaintzen dizugu sarean, zortzi ipuinez osatua. Horietako bat, Amontillado upela, Jon Mirandek (1952an) eta Oskillasok (1963an) euskaratua zuten, biak Egan aldizkarian argitaratuak. Izan ere, Mirandek gogoko zuen idazleetarik zen Allan Poe, eta Euzko Gogoa aldizkarian emanak zituen lehenago Belea poema (1950ean) eta Ixiltze ipuina (1951n), azken hau urte batzuk geroago Ixiltasun izenburuarekin Santi Urrutiak ere itzulia (1984, Ttu-ttua).
(gehiago…)
Urt
15
09
Sei ipuin amodiozko izenburuarekin argitaratu zuen Xabier Mendigurenek bere lehendabiziko liburua (1986, Susa), Alvaro Matxinbarrenaren irudiez apaindua. Liburu haren edizio berria prestatzean, hamar narrazio gehiago batu eta 16 ipuin amodiozko eskaini zizkigun 2002an, batzuk lehenitdik aldizkarietan eta bilduma kolektiboetan agertutakoak, baina bat, luzeena, “Pastitxe” izenekoa, inoiz plazaratu gabea. 16 ipuin amodiozko osorik emana duzu orain sarean.
Urt
14
09
Karmel aldizkariaren gehigarri gisa argitaratu zuen Santi Onaindiak Olerti aldizkariaren lehen zenbakia 1959an Zornotzako Larrean, oso-osorik poesiari emana. 1969ra bitartean 28 zenbaki ekarri zituen, harik eta 1970ean Espainiako Gobernuak argitalpena debekatu egin zuen arte. Ordurako Santi Onaindiak arazo franko izana zuen Zentsurarekin. Poliziak 1955eko martxoan dendarik denda jardun zuen Milla euskal olerki eder liburua bildu eta bahitu nahian, eta hala eta guztiz Onaindiak lortu zuen argitalpenaren zati bat salbatzea. Derrigorrezkoa zen sasoi hartan argitaratzeko baimena eskatzea, baina Onaindiak intsumisioaren bidea aukeratu eta ez zuen tramiterik betetzen. Halaxe argitaratzen zen Olerti aldizkaria ere. “Ziur nekian baimenik ez eustala gobernuak emongo, eta Suplemento Poético de Karmel jarri neutson, kaparra sartu gurarik”, kontatzen zuen. Sei-zazpi bider izan zituen poliziak horregatik bisitan, Manuel Fraga ministroaren debeku definitiboa jaso arte.
Urt
08
09
Liburuaren solapak zioen bezala, hauxe izan zen, bi poema libururen ostean, Felipe Juaristik “serio antzean eta narratibagintzan emandako lehendabiziko pausoa”. Ez zen azkenekoa izango. Poesia eta narratiba, ildo biak jorratzen jarraitu izan du, jarraitzen du, idazleak. Nekazari giroan kokaturiko eleberria, auzo baten gainbehera kontatzen diguna, protagonista guztiak emakumezkoak dituena. Hementxe duzue Intzensua lurrean bezala, 1988an Baroja etxeak inprimatua.
