Literatur Emailuak

Jon Miranderen poemak eta artikuluak

Jon Mirandek 27 urte zituela, Andima Ibinagabeitiak elkarrizketa egin zion Parisen 1953ko otsailean. “Poema liburua orrazten ari omen zara, Jon, laster argitaratzeko”, eta Mirandek: “Bai, egia da (…); poematan irauli ditut nere maitasun, maitakeria, sinesmen eta sineskeriak. Filosofiari buruz ere nerak oro jaulki ditut, neuk entelegatu eta pentsatu bezala. Hantxe irauli ditut nere atsegin eta etsipenak ere (…); ene barne egia izan daitezen ahalegindu naiz. Hori bederik iritsi dut, zenbait eskandalizatuko badira ere”. Baina liburua ez zen inoiz plazaratu. Mirandek aldizkarietan argitaratu izan zituen poemak eta eskuizkribuak idazlea hil ostean agertu ziren liburura ekarrita (Andolin Eguzkitzaren, Txema Larrearen eta Xabier Olarraren edizioetan). Klasikoen Gordailuan Miranderen poemak batu ditugu, eta baita ere hogeita bat artikulu (1951-1962).

Itxaro Bordaren nobela berria

Irri egiteko nobela duzu Amaia Ezpeldoi detektibearen abentura berria, akzioz mukuru betea. Jalgi hadi plazara nobela groteskoa da itxuraz, baina funtsean erromantikoa eta melankolikoa. Ezpeldoik mandatu misteriotsu bat izan du: Iparraldeko euskaltzain apez bat aurki dezan, ez baita ageri onomastika bilkura batera Bilbora joan zenez gero. Bilbon laguntzaile bizkorrak elkartuko zaizkio Amaiari: bere maitale Carmen idazlea, honen adiskide Estevez ertzaina, honen ezagun Zokil neska gazte armatua, eta Haizemin abeslari transexuala. Berehala ohartuko dira ez dela euskaltzain bakarra falta dena, lau baizik! Itxaro Bordak ekainaren 1ean (ostirala) 10:30etan Donostiako Udal Liburutegiko Sotoan nobela aurkeztu aitzin, lehen bost kapituluak eskaintzen dizkizugu. Argitaldaria: Susa.

Pablo Sastreren Joxemi

Laugarren eleberria zuen Joxemi Pablo Sastrek, eta Kontuak ipuin-liburua ere argitara emana zuen. Joxemik Euskal Herria utzi behar du, Polizia segika duela, eta bidaia hasten du borrokakide batzuekin. Eta bidaia horretan hainbat herri zapaldutan egiten du geltokia, hainbat injustiziaren lekuko da. Bere idazkera blaitzen duen freskotasunaren mesedetan, ahozkotasunaren aldeko apustua egin zuen Pablo Sastrek, dialogoen bitartez istorioaren ekintza garatzen duen liburuan. Hemen daukazu Joxemi osorik.

Ricardo Piglia: “Literatura inplizituaren artea da”

Anagrama etxeak Ricardo Pigliaren “La invasión” berrargitaratu du. Orduko hamar ipuinei zazpi gehitu dizkie egileak: aldizkarietan kaleratutako bost, eta guztiz plazaratu berriak diren bi.

• Berria-ko artikulua osorik:
  42. orrialdea, 43. orrialdea.

Jon Miranderen eleberria eta ipuinak

Inork argitaratu nahi ez eta, azkenean, Gabriel Arestiren eskutik Lur argitaletxeak 1970ean argitaratutako Haur besoetakoa nobela dakarkigu Klasikoen Gordailura. Eleberria gipuzkeraz idatzi zuen Jon Mirandek, eta 1959an Andima Ibinagabeitiari bidaltzean honela azaldu zion: “Berrogeita hamar bat orrialde dauzka makinaz joak (…); maitasunezko ipuin-berri bat da (…); koformistek eta ergelek esango lukete noski abnormal den maitakeria bat kontatu dudala (…); ez dut uste euskaldunek abegi onik egingo diotenik (…); Mitxelenari igorri nion ea Egan-en argitararazi nahi zuenentz edo beste nonbait, liburuxka baten forman, zentsurari ihes egiteko bide bat aurki baleza. Ez dit oraindik jakinarazi zerbait aurkitu duenentz; zail baino zailago izango dela irudiarazi dit ordea. Zuk beharbada Amerika horietan publikatzeko bide bat atzeman zenezake?”. Gipuzkerazko bertsio hura ere ekarri dugu Gordailura, eta bide batez baita ere Miranderen ipuinak eta narrazio itzulpenak, 1951-1963 bitartean plazaratuak.

Biotz-begietan 60etan

Biotz-begietan argitaratu zela 75 urte bete direnean, gerraurreko kritikak batu ditugu duela bi aste. Gerraostean ere sortu zen eztabaida berririk. Lizardiren poesiaz Koldo Mitxelenak esandakoen harira, Orixe eta Gabriel Aresti poetak mindu egin ziren. Mitxelenak 1960an: “la más alta cima de la lírica vasca (…) es extraño que su poesía sea personal”. Orixek 1961ean Mitxelenari erantzunez: “Lizardik bertso-gaia bere-bereki du”. Eta Arestik 1964an: “Mitxelena jauna barkatu beharko dut, nire bihotzean ilusio deseagarri bat hiltzeko arriskuan jarri baita”.

• Historia de la literatura vasca,
      Koldo Mitxelena, 1960
• Lizardi, Orixe, 1961-05-28
• Lizardi, poeta, Gabriel Aresti, 1964-04-19
• Lizardi, euskaldun, Gabriel Aresti, 1964-08-02

Urizar eta Nabarroren Gizaeuropa

Gizaeuropa izeneko bi osagaiak aurkituko ditu irakurleak Joseba A. Urizar eta Omar Nabarroren Gizaeuropa (Susa, 1986) poema liburuan: gizakia eta Europa. Inoiz, Aintzina, Geroago, Oraintsu, eta Beti ataletan banatuta, Europako mitologia eta historian une garrantzitsuak izandakoen inguruko poemak dira lehen ataletakoak, beti ere gizakien iragazitik pasatutako historia. Pertsonaia historikoak dituzte oinarri hurrengo ataletan poemek: Lenin, Bertrand Russell, Friedrich Nietzsche, Albert Einstein. Europako gerrak —nolabait beti izan den bortxazko egoerak— hartzen du, azkenik, Beti izeneko azken atala. Osorik eskaintzen dizugu Gizaeuropa liburua.

John Fante: Errealismo zikina esaten zaio, baina bada errealismo garbirik?

30eko hamarkadan laudatua, urte luzetan ahaztua. Hollywoodeko gidoilari kaskar gogoratzen zuten gehienek. Bukowskik, saldu zutenean, argitaletxez ez aldatzeko, John Fanteren (1909-1983) lanak argitaratzeko baldintza jarri zuen. Charles Bukowskik benetan gogoko zituen Fanteren lanak. Errealismo zikinaren aita, Bartzelonako Anagrama argitaletxeak “West of Rome: Two Novellas (Al oeste de Roma)” liburuarekin, Coloradon jaiotako idazlearen obra guztia argitara ekarri du.

• Berria-ko artikulua osorik:
  50. orrialdea, 51. orrialdea.

Gerraurreko literatur kritika osatzeko

Emankorra izan zen 1930eko hamarkada euskal literatur produkzioaren alorrean, bereziki poesia atalean, mugarri gertatu diren liburu batzuen argitalpenarekin (Bide barrijak, Biotz-begietan, Barne muinetan…), Euskaltzaleak elkartearen lanagatik, antolatu zituen poesia egunak… Eta zurrunbilo horren isla da literatur kritika. Garaiko egunkari eta agerkarietan plazaratua —gehienbat Euzkadi, Argia, El Día—, liburuen kritikaz gain, poesi egunen kronikak, poemen azterketak, estilo literarioen inguruko gogoetak… Gure poemagintza eta literaturari buruzko konpendio oso bat burutu zuten. Zornotzako Udalaren ekimenez eta Labayru argitaletxeak 1996an kaleratua, Koldo Izagirrek eta Iñigo Aranbarrik aztertu eta bildu zituzten artikuluok. Lehenago Bide barrijak eta Biotz-begietan liburuei zegozkienak eman ditugula, hona hemen gainerakoak —90etik gora—, liburu oso esanguratsuen komentarioak barne direla —Biozkadak, Barne muinetan, Aberri oyuak…—. (gehiago…)

Itxaro Bordaren Basilika

1984an kaleratu zuen, Susa argitaletxearekin, Basilika bere lehen eleberria Itxaro Bordak. Eta baita iltzeari buruan eman ere. Eleberri zuzena, indartsua, mutiria, bere garaiko gizartearen erretratu ironiko gogorra egiten du. Jon Kapagorri euskal diputatuari bururatzen zaio, herriaren aitzinatzeko, Irulegin ama birjina agerraraztea eta haren karietara basilika bat eraikitzea. Pelerin gune nagusi bihurtzeko. Ipar Euskal Herriko politika, kultura eta literatura munduko pertsonaiak, aita saindua Mystere bere hegazkinean, Kapagorri diputatua, ama birjina azaldutako Elorri… Luma zorrotztuz idatzitako testuak hasieratik bukaeraraino eramaten zaitu eleberri bikain batean. Hementxe duzu osorik.

Abdela Taia: “Nire heroi propioa naiz”

Patxi Zubizarretak euskarara ekarri duen “L’Armée du salut” (“Salbazioko Armada”, Alberdania, 2007) aurkeztera etorri zen Abdela Taia Donostiara. Marokoko Salekoa jaiotzez, Parisen bizi da. Euskaratu berriaz gain, beste bi liburu ditu: “Mon Maroc” (2000) eta “Le rouge du tarbouche” (2005). Aurelia Arkotxa lagun eta itzultzaile duela mintzo da.

• Berria-ko artikulua osorik:
  48. orrialdea, 49. orrialdea.

Xabier Lizardiren Biotz begietan liburuak 75 urte

Gerraurreko literatur kritika

1932ko maiatzaren 11n, orain 75 urte, argitaratu zuen Lauaxetak Euzkadi egunkarian Xabier Lizardiren Biotz-begietan poema liburu berriaren komentarioa. Hil horretan bertan etorri ziren Olabururena, Zubimendirena… Baina liburua ez zen oraindik salgai. Orixek Jose Verdes Elorriagari eramana —Verdes Atxirika inprimategiko burua—, 1932ko urtarriletik hasi eta liburua plazaratu zen ekainera bitarteko Verdes eta Lizardiren arteko gutunketak erakusten du Biotz-begietan poema-liburuaren argitalpena ez zela samurregia izan. Gerraurreko literatur kritika lanean poema liburuari egindako hamahiru artikulu-kritika jaso ziren, orain hemen dakarzkizugunak. (gehiago…)

Eta zergatik ez?… Sigrid

Lau baizen zortzi eskutara idatzi zuten Gorka Setienek, Eneko Olasagastik, Maripi Solbesek eta Ramon Agirrek Eta zergatik ez?… Sigrid poema-liburua. Susa argitaletxearekin 1983an argitaratua, hiru urte lehenagokoa da testua. Egileek diotenez, “Gazte gizarajoak, bere buruak amodioaren atzaparretan zeuden. Eta bestalde dirua irabazteko bide bakarra sari bat irabaztean ikusten zuten, eta ekin zioten lanari, gogor”, eta hain zuzen ere 1980ko Felipe Arrese Beitia poesia saria irabazi zuten. Poemarioak amaieran dakarren gutunak zehazki azaltzen du liburuaren ontze eta argitaratze prozesua. Osorik eskaintzen dizugu.

Margaret Atwood: Tuntunen alde

Kanadako idazlerik garrantzitsuenetako bat da Margaret Atwood (Ottawa, 1939). Urtero Nobel sarirako hautagaia. Poesia, nobelak eta kritika landu ditu. Torontoko Unibertsitateko irakaslea. “Dancing Girls” (“Chicas bailarinas”, Lumen, 1998) eta “El asesino ciego” lanengatik ezagutzen badugu ere, liburu “ahaztu” asko ditu. Hainbat ipuin bildumetatik jasotako narrazioekin osatu du “Érase una vez” liburua Lumen argitaletxeak.

• Berria-ko artikulua osorik:
  50. orrialdea, 51. orrialdea.

Alfred de Musset
hil zela 150 urte

1857ko maiatzaren 2an hil zen, orain 150 urte, Alfred de Musset idazlea. Idazle erromantikoa, poesia, antzerkia eta narrazioak landu zituen Contes d’Espagne et d’Italie liburuarekin ezagun egiten hasi zen idazlea. Ez dira Musseten lan asko euskarara ekarriak izan direnak. Gabriel Arestik itzuli zituen hiru poema, eta Egan aldizkarian argitara eman 1967an. 1991n, berriz, Juan Kruz Igerabidek euskaratu zuen Zozo zuriarena (Histoire d’un merle blanc) narrazioa, Ereinek kaleratua Alvaro Matxinbarrenaren ilustrazioek lagunduta. Narrazioa eta poemak eskaintzen dizkizugu. (gehiago…)