Inis Mór irlan jaio zen abuztuaren 28 batez, 1896an, Liam O’Flaherty idazlea. Ia obra guztia ingelesez izanagatik, irlanderaz idatzi zuen ipuin bilduma bat, Desioa (1954), askoren iritziz hizkuntza horretan plazaraturikoen artean bikainena. Haurtzaroko paisaiaren indarrera itzultzen da O’Flaherty narrazio horietan, natura sotil bezain harro ageri da, landareen zikloek eta animalien bizitzek markatzen dute gizakiena. Bilduma honetako Jende behartsua ipuina euskaratu zuen Iñigo Aranbarrik.
Mundu anglo-saxoitik kanpo hain ezaguna ez bada ere, oihartzun handiko poeta izan da XX. mendean Donald Justice. Hainbat sari eta errekonozimendu jasoa, kritikak laudatua, abuztuaren 12an mendea bete da haren jaiotzarena. Bi poema irakur dakizkioke euskaraz, duela jada 45 urte, Xaguxarra aldizkari gogoangarrian Andolin Eguzkitzak euskaratuak.
Alemaniako idazle handietarik bat, gaur egungo narratiba nekez uler liteke Thomas Mann-en ekarpena aintzat hartu gabe. Mendi magikoa, Doktor Faustus, Buddenbrooktarrak… izenburuerreferentziazkoak dira literatura unibertsalaren ondarean. Baita Herioa Venezian, euskaraz irakur litekeena, Xabier Mendigurenek itzulia. Koldo Izagirrek ere Burdinbideko istripua narrazioa ekarri zigun. Abuztuaren 12an hil zen, duela 70 urte, idazle alemaniarra.
Goizeko 08:15 ziren, duela 80 urte, 1945eko abuztuaren 6an, AEBetako Armadak bonba atomikoa Hiroshiman jaurti zuela. Hiru egun geroago Nagasaki joko zuen eztanda nuklearrak. Suntsipen erabatekoa eta 200.000tik gora hildako, leherketarekin erdia baino gehiago, radiazioaren ondorioz besteak, eta urte askotako osasun alorreko ondorioak. Euskarara ekarritako autore japoniarrak hainbat dira, narrazioak eta poemak, eta urteurrenaren harira horietako zenbait gogorarazi nahi izan ditugu: Chuya Nakahara, Ineko Sata, Takiji Kobayashi, Shuntaro Tanikawa, Sakutaro Hawigara.
150 urte, abuztuaren 4an, Hans Christian Andersen danimarkarra hil zela. Jatorri apalekoa, eleberriak, antzerkiak eta poema bildumak argitaratu zituen, baina 156 ipuinengatik da mundu osoan ezaguna, horietako asko antzezlan, ballet eta filmen oinarri izan direnak. Enperadorearen jantzi berria, Ahatekume itsusia, Berunezko soldadu irmoa edo Sirenatxoa, ondare unibertsaleko ondasun dira dagoeneko. Horiek eta beste batzuk irakur ditzakezu Hemeretzi ipuin bilduman. Literatura Unibertsala sailean 1997an argitaratua, Martxel Eguen izenpean itzultzale talde batek euskarari ekarriak.
Hirurogei urte zituela hil da, 2025eko uztailaren 29an, Xuan Bello idazle asturiarra. Hestoria Universal de Paniceiros narratiba-liburu apartak oihartzun handia eman bazion ere, batez ere poeta gisa literatur bide luzea egina zen, ordurako, Xuan Bello. Asturierazko literaturaren erreferente nagusia, berritzaile eta sustatzailea, txikitik eraikitako balio unibertsal bat galdu du literaturak. Hiru poema irakur daitezke euskaraz, Gerardo Markuletak itzuliak, Hegats aldizkarian 1994an kaleratu zirenak, hemen dakartzagunak.
45 urte, 2025eko uztailaren 25ean, Vladimir Vysotski aktore, kantari eta poeta errusiarra hil zela. Erregimen sobietarrarekiko kritikoa, boterearekiko liskarrak ez zuen galarazi arrakasta oso handia izatea Errusian, artean SESB zen herrian. Annie Etxeberrik bi kantu euskaratu zituen eta Maiatz aldizkarian eman argitara 2001ean, hemen dakartzagunak. 2021ean atzera iritsi zen gure belarrietara Vysotski, Ruper Ordorikaren Amour et Toujours diskoan Vladimirrena (Koni) abestia haren gainean izatea.
1886ko uztailaren 24an jaio zen Japoniako XX. mendeko idazle handienetarik bat, Junichiro Tanizaki. Antzerkia, saiakera, nobela, poesia, genero guztietan jardun zuen eta lan azpimarragarriak eman argitara (Gerizaren laudorioa, kasu). Tatuaia narrazioa ekarri zuen euskarara Koldo Izagirrek, japoniarraren narrazio bikain bat. Uztailaren 24 batez hil zen, bestalde, garaikide baina eremu kultural eta literario erabat desberdin batean jardun zuen Witold Gombrowicz. Ferdydurke maisulanaren zatitxo bat euskaratu zuen Joxerra Utretxek (Susa aldizkaria, 17, 1986), eta Poeten kontra artikuluaren atal bat Antton Juaristik (Literatur Gazeta, 7, 1987). Eta artikulua osotik, Poeten kontra, Patxi Salaberrik ekarri zigun, eta Egan aldizkarian argitara eman 2005ean. Bi mundu diferente, data batek elkartuta.
Duela hamar egun hildako Joxe Azurmendik poema liburu bakarra argitaratu zuen, aski gazte zelarik: Hitz berdeak. Oraingo honetan, hango zazpi poema entzun ahal izango dituzue, Jose Luis Otamendiren ahotsean.
1985ko uztailaren 7ko ihesaldiak Sarri Sarri abestia ekarri zuen berarekin, Kortatu taldeak Toots & The Maytals taldearen Chatty Chattyabesti dantzagarriaren bertsioa egin zuenean. Kortatu taldearen abestia oso ezaguna bilakatu zen, eta 40 urte beranduago oraindik maiz entzuten da Euskal Herrian, eta gure mugetatik kanpo ere. Fermin Muguruzak bere azken biran ere kontzertu guztietan jo du.
Badago ordea, Iñaki Pikabea Pitiren omenez egindako bertsioa ere (Oreretako Zintzilik IrratikoHertziok saioko kideek sortutakoa):
Gabriel Arestiren etxea izan zen Ea, eta Poesia egunak antolatu ziren urte luzez bertan. Urtero hitzaldi, poesia errezitaldi, kantaldi eta lagun giroko ekitaldi sorta eskaintzen zen. Zaldiarri bilduman argitaratzen ziren gero hitzaldietara ekarritako ideiak eta idatziak. 2016ko edizioan Alaitz Aizpuru Joaristik Joxe Azurmendiren poesia aztertu zuen Joxe Azurmendi 60ko poesiaren eraberritzean izeneko ponentzia hitzaldian. Zaldiarri hura dakargu orain sarera HEA elkartearen eskutik, eta nahi dituenak eskura ditu beste hitzaldi guztiak ere.
Joxe Azurmendiren Hitz berdeak. Liburu mardula, bost partetan zatitua, Azurmendiren garai eta estilo desberdinetako poemak biltzen ditu, Bitoriano Gandiagaren aurkezpenak argitzen duenez; 60ko hamarkadako ibilbide poetiko oso bat jasotzen du obrak. 1971n argitaratu zuen Arantzazuko argitaletxeak, eta Gandiagarenaz gain Juan San Martinen hitzaurrea ere badakar. XX. mendeko ahots oso inportantea ezaguzteko aukera paregabea.
XX. mendeko Ingalaterrako literaturako libururik gorenetarik bat dela deritzogu, halako oihartzunik izan ez badu ere, eta euskaraz irakur daiteke: gaurko egunez hildako Ford Madox Ford idazlearen Historiarik goibelena. Igela argitaletxeak kaleratu zuen, Xabier Olarrak euskaratua. Bikote biren harremanaren disekzio kirurgikoa, Markos Zapiainek dioenez, “Izenda liteke giza patuaren zitala, izenda liteke apalkiago tentelkeria: kontua da sarritan eman egiten zaigula gura duguna, eskura dugula asebeteko gintuzkeena, baina ihes egiten uzten dugula, bizitza latz bihurtuz.”
Ekainaren 25 batez hil zen, 1990ean, frankistek Lauaxeta fusilatu eta 53 urtera, Manuel de Pedrolo idazle katalana. Militante anarkista, 36ko gerran zenbait frontetan borrokatutakoa, frankismo garaian ekin zion idazketari, eta lan asko eman argitara, eleberriak eta antzerkiak batez ere, ez zentsurarekin arazorik izan gabe. Zientzia-fikzioaren alorreko obra aitzindaritzat jotzen da Bigarren jatorriko mekanoizkribua (Elkar, 1989), Jokin Lasak euskarari ekarri ziona. Lehenagotik irakur zitekeen, baina, euskaraz: 1969ko Egan aldizkarian Gizonak eta Ni antzezlana itzuli baitzuen Xalbador Garmendiak. Obra biak dauzkagu irakurgai.
