Literatur Emailuak

Miguel Delibesen Kastila zaharreko kontu zaharrak

Miguel Delibes idazleak, eleberri sorta handiaz gain, narrazioak, saioak eta bere memoriak eta berak bizi izan duen toki eta garaiko kronikak jasoak ditu hainbat liburutan. Kronika horren zati bat dakar Kastila zaharreko kontu zaharrak liburuko narrazioak, Patxi Apalategik euskaratu eta Baroja argitaletxeak plazaratu zuena. Haur zen garaiko paisaje eta pertsonaiekin asmatutako narrazioa, bere beste eleberri askoren eremu izan zen haren deskribapena egin zuen Delibesek narrazioan eta dakartzan istorioetan, baina etnologia eta folkloretik urruti, garai eta toki baten albiste jasoz. Osorik eskaintzen dizugu.

Baudelaire, Wagner eta haxixa

2007an bete ziren 150 urte Charles Baudelairek Les Fleurs du Mal argitaratu zuela. Hori, Petits poèmes en prose (Ou Le Spleen de Paris) eta Les Paradis Artificiels ditu libururik ezagunenak, baina besterik ere idatzi zuen. Literaturaz gain, Baudelaire dandya beste hainbat diziplinaren jarraitzaile eta kritikari izan zen, eta hainbat idazki eta saiakera idatzi zituen. Ezagunak dira Salon arte ekitaldiari egin izan zizkion kritikak, arteaz azaldu izan zuen kezka. Musika ere izan zuen aipagai: 1948ko Iraultzan parte hartu zuen urte berean Richard Wagnerren lanaren jarraitzaile egin zen, eta konpositorearen Tännhauser Parisen jokatu zelarik, hartaz idatzi zuen. Arte diziplinez ez ezik, baina, bazuen beste afiziorik ere Baudelairek, horien artean haxixaren kontsumoa. Eta haren defentsa idatzia ere egin zuen opioarena De Quinceyk egina zeukan maneran. Bi testuok, Wagner Parisen eta Haxixaren poema, euskaratuak ditu Oier Alonsok, eta Infomart argitaletxearekin kaleratuak 1998 eta 1999an. Hementxe eskaintzen dizkizugu osorik.

Izagirreren Rimmel osorik

Rimmel poema liburuak (2006, Susa) guraso baten eta bere alabaren arteko istorioak kontatu zizkigun kantu, asmakizun jolasti eta poemen bitartez: haurraren jaiotza, eskolatzea, nerabezaroa eta etxeko babes girotik askatzea. Koldo Izagirreren liburua osorik eskaintzen dizugu sarean.

Flannery O’Connor-en
Jende ona nekez da aurkitzen

1985ean Baroja argitaletxeak Flannery O’Connorren Jende ona nekez da aurkitzen liburua kaleratu zuen (izen bereko narrazio luzea eta Agian zeure bizitza da salbatzen ari zarena ipuina), Mikel Azurmendi euskaratzaile zela, eta autore ez oso ezagun baina garrantzitsu bat ekarri zuten euskarara. Xabier Montoiak Susa aldizkarian artikuluxka egin zuen horretaz, honelaxe hasten zena: “Flannery O’Connor-en textu baten argitarapena guztiz ez-ohizkoa gertatzen da, textu hori gainera euskaraz argiratzen baldin bada, orduan harrigarri bihurtzen da, harrigarri eta batez ere pozgarri —ziur naiz— edozein literaturzalentzat”. AEBetako hegoaldeko giroa, “hegoalde sakona” deitua, harreman bortizkeriazkoak, espiritualtasuna, umorea maisuki uztartzen ditu O’Connorrek amonak, Baileyk, eta familiak Floridarantz abiatu zuten bidaia kontatzen. Osorik eskaintzen dizugu euskaraz Jende ona nekez aurkitzen da. (gehiago…)

Loramendi hil zen
duela 75 urte

Lizardi zendu eta doi 12 egunera, 1933ko martxoaren 23an, Juan Arana Loramendi hil zen. 26 urte zituen Aretxabaletako Bedoña auzoan jaiotako idazleak, eta ordurako bazen nor euskal letren plazan. Hainbat olerki argitaratua garaiko aldizkarietan, sariketa irabazitakoa Barruntza-leioan poemarekin, 1960an kaleratu zuen Itxaropena argitaletxeak Olerkiak, bere poemen bilduma, gerora 1995ean Loramendi Elkarteak berriro plazaratua. Klasikoen Gordailuan irakur daiteke bere obra, eta gaur hona dakartzagu haren heriotzean, 2 urtera egindako omenaldian eta hainbat urtetara idatzitako hainbat artikulu, gehienak Euskal Prentsaren Lanak webgunean, Kritiken Hemerotekan eta Literatur Aldizkarien Gordailuan topa ditzakezunak. Euskera aldizkariari dagozkionak Euskaltzaindiaren Azkue Liburutegiaren webgunean. (gehiago…)

Eros, eros… poema erotikoen antologia bat

Hasieran bertan gaztigatu zigun liburuaren asmoa Patri Urkizu prestatzaileak: “Bero-bero, ardo xortek zintzurra eta barrena epeldu ondoren lagun artean hamaika bertso gordin, piperdun, lizun, zirikatzaile, lohi, desonestu, likits eta bero abestu ohi dira Xuberoatik Bizkaira”. Eta halaxe, Etxeparerengandik hasita, euskal poesian erotikotzat jo litezkeen poema eta kantu zenbait jaso zituen Eros, eros liburuak, anonimo batzuekin zerrenda interesgarria osatuz: Etxepare, Lohitegi, Oihenart, Oxalde, Ezkerra, Lauaxeta, Mirande, Etxaniz, Lete, Arregi, Atxaga, Casenave, Zabaleta. Osorik eskaintzen dizugu Baroja argitaletxeak 1985ean kaleratutako liburua.

Harkaitz Canoren
Neguko zirkua

Neguko zirkua narrazio liburua argitaratu berritan (Susa, 2005), “pertsonaien portaera irrazionalak interesatzen zaizkit” adierazi zuen Harkaitz Canok. “Irrazionalismoan harramazka eginez sartzen naiz errealitatean. Bakoitzak errealitatea abordatzeko bere angelua aukeratzen du; niretzako atea irrazionalismoa da, eta ez irrealismoa”. Hemeretzi kontakizunez atondutako Neguko zirkua osorik eskaintzen dizugu sarean. “Irudien inpultsoetatik idazten dut; askotan ideia baino lehenago irudia dago… objektu bat, adibidez: eskularrua, aulkia, beroki bat, ogia”.

Xabier Lizardi hil zela 75 urte

“Pentsatuko dut Lizardik urrezko orri bat eskribitu zuela euskal literaturan, guztirik ederrena, guztirik distiratsuena”, idatzi zuen Gabriel Arestik 1964an Zeruko Argia astekarian.

Gaur 75 urte dira Xabier Lizardi pneumoniak jota hil zela Tolosan, 37 urte bete gabe, 1933ko martxoaren 12an (igandea) arratsaldeko 15:30ean. Biotz-begietan (1932) poesia liburua argitaratu ostean, Maitea poema luzea idatzi gogo zuen; baina ez zuen ontzeko astirik izan.

Zarautzen jaioa 1896ko apirilaren 18an, Tolosara aldatu zen familiarekin 1906an. Legelari ikasketak Madrilen burutu eta Tolosako Perot sare metalikoen fabrikan kudeatzaile lanak egin zituen. (gehiago…)

Felipe Juaristiren
Denbora. Nostalgia

1985eko irailean kaleratu zuen Felipe Juaristik Denbora, Nostalgia, bere lehen liburua, bere lehen poema liburua. Eta indartsu plazaratu zen, bai horixe. Baroja bildumaren lehen poemarioa ere izan zena irudi eta ideia sakonez hornitua zetorren, poesia uneka trinko baina era berean eder bat agertuz. Nia, erreferentzia klasikoak, iragana, hirien presentzia etengabea… osorik eskaintzen dizugu Felipe Juaristiren Denbora, Nostalgia.

Mikel Zarateren lan guztiak

Martxoaren 6an 75 urte beteko zituzkeen Mikel Zaratek. Idazlea, euskaltzale bizkorra, eragilea, hala hizkuntzalaritzan nola batez ere literaturan azpimarragarria da lezamarrak egin zuen lana. Haurgintza minetan eleberri erreferentziala 1973an plazaratu zuenetik, obraz obra bere idazletza sendotzen joan zen, poesian eta narrazioan, eta baita saikera alorrean ere. Duela lau urte, bere heriotzaren 25. urteurrena zela-eta, Lezamako udalaren eta Zorrizketa kultur elkartearen ekimenez, Mikel Zarateren lan guztiak jarri genituen on-line, osorik. Hauxe duzu Mikel Zarateren gunea.

Leire Bilbaoren lehen poema liburua osorik

Urte bi dira Leire Bilbaok lehen poema liburua argitaratu zuela, Ezkatak (2007ko Euskadi Sarietan finalista). Lau ataletan atondua, 54 poema ekarri zituen sotil eta biluz, eta orain denak eskaintzen dizkizugu sarean, horietatik zortzi idazlearen ahotsez entzuteko moduan.

Michel de Montaigneren Entseiuak

Otsailaren azken egunean, duela ia 500 urte, jaio zen Michel Eyquem de Montaigne (1533-02-28), Dordoinako Saint-Michel de Montaignen, aitonak erositako gazteluan. Aita, Pierre Eyquem, Bordeleko alkatea zen, eta goi mailako familia izanik, ikasketak eta formazio humanista sendoa jaso zituen Michel de Montaignek. Hizkuntza klasikoak eta legeak ikasi zituen, eta hainbat urtez epaile jardun. Etienne de la Boetieren lagun-mina, honen heriotzak asko atsekabetu zuen, eta bere barneranzko bizimodura bultzatu. Garai hartan, gainera, erlijio gerrek astindua zuten Frantzia, eta hain zuzen ere 1572an, San Bartolome gau odoltsua jazo zen urtean, ekin zion bere obra nagusiena dena eta pentsamenduaren historian goi mailako tokia eman diona idazteari: Essais ospetsua. Handik aurrera bere lanari lotu zitzaion, baina jardun publikoa utzi gabe —katolikoa izanagatik ere, Enrike IV.a Nafarroakoaren aholkulari jardun zuen, Bordeleko alkatetzarako aukeratu zuten; Europan bidaiatu zen; katoliko eta protestanteen artean bitartekari lanak egin zituen…—. Bizitzako azken urteetan Essais lana ondu zuen, eta 1592an hil zen, 59 urte zituela, Montaigneko bere gazteluan.

Essais Eduardo Gil Berak euskaratua du, Entseiuak, eta Pentsamenduaren Klasikoak bilduman plazaratua hiru liburukitan (1992, 93 eta 94an), Klasikoak bildumaren webgunean topa daiteke obra osorik, testu eta pdf formatuetan.

Unamuno ta Abendats argitaratu zela 50 urte

Unamuno ta Abendats saiakera 1958. urtean argitaratu zen Darracq inprimategian. “Euskaldun baten bila natorkizu beraz Unamunogana. Galdera honekintxe natorkio beste gabe: ea ba nondik eta nolako euskotarra zaitugun” azaldu zuen Salbatore Mitxelenak liburuaren hitzaurrean. “Bere gizatasun eta euskotasun ondo ekurugaitz horren gorabehera bapo ugariak bilatzen, galbahetzen eta, zuzen denean, goresten ariko natzaizu. (…) Unamuno, euskararen etsai gogorrena dugularik ere, Euskal Animaren abogadu gogor ere badelako, zenbait euzkeltzalek hori ezin irentsi arren”. (gehiago…)

Bertsolariaren jokoa eta jolasa, Joseba Zulaika

Baroja argitaletxearen 1980etako euskarazko bilduma Interneten jartzeko asmoz joan den astean hasitako ekimenari segida emanez, 1985ean kaleratutako saio bat dakargu. Bertsolaritzaren teorizazioan “urak biltzeko asmoz” eta Euskal Herriko bertsolari txapelketen inguruan sortutako eztabaidaren zurrunbiloan, bertsolaritzari eta txapelketari buruzko gogoeta egin zuen Joseba Zulaikak Bertsolariaren jokoa eta jolasa liburuan. Bertsogintza, beronen neurtzea, jokoa, jolasa… gogoetagai hartu zituen antropologoak.

Leon Tolstoi-ren Alegiak

Koro Baroja, Mikel Azurmendi eta Napoleon Olasoloren ekimenez, euskarazko bilduma bat argitaratzeari lotu zitzaion Baroja argitaletxea 1985ean. Bost urtez 40 liburu plazaratu zituzten, eta euskarazko jatorrizkoekin batera, garrantzi handia izan zuten itzulpenek, literatura unibertsaleko hainbat izen ezagun eta ez hain ezagun euskaratuz. Lehen urte hartan itzulitako bat Leon Tolstoi izan zen. Idazle errusiarraren Alegiak jarri zuen euskaraz Bittor Madinak, hainbat narrazio laburtxoz, alegi generoko testuz, osatutako liburua plazaratuz. Hemen duzu osorik.