Literatur Emailuak

Eudora Weltyren narrazio bat

2001eko uztailaren 23an, duela 20 urte, zendu zen Eudora Welty idazlea. Library of American bizi zela bere lana argitaratua ikusi zuen lehen emakumezkoa, Carson McCullers eta Flannery O’Connorrekin batera AEBetako Hegoaldeko narraziogintzaren erakusle gorenetakoa da. Hainbat eleberri eta ipuinen egilea, Nondik dator ahots hori? narrazioa itzuli du Mikel Elorzak. Edgar Mevers ekintzaile beltzaren hilketan —Welty jaio eta bizi izan zen Jackson herrian— oinarritutako narrazioa da, hilketa gertatu eta hilabetera emana argitara, hiltzailea nor zen jakin aurrekoa.

Poetek Lauaxeta gogoan

Lauaxeta fusilatu eta bi urtera, Gorputz dago gudaria poema idatzi zuen Salbatore Mitxelenak. Hogeita hamar urte geroago, Gabriel Arestik ekarri zituen In Memoriam (1967) eta Ekainaren 26 egun (1970). Bernardo Atxagaren Lauaxeta gogoan 1976koa da, eta 1980an plazaratua Ibon Sarasolaren Lauaxeta paredoian. Xabier Montoiak 1983an idatzi zuen Orain dela, Saletxek Txori xotila txiunka, Omar Nabarrok 1986an Lied bat, Iñigo Aranbarrik 1987an Luma beltz-horidun tukana eta geroago Muxuka nazak. 1989an argitaratu ziren Eusebio Erkiagaren Ez zaitez Gernikara joan eta Gernikara noake. 1989koak dira baita ere Lauaxetaren betaurrekoak, Koldo Izagirrek konposatuak. Jose Luis Otamendiren Mendi-negarra eta Joseba Sarrionandiaren Olerkaria 1995ean irakurri genituen; 2003an Ignazio Aiestaranen Poesia Auschwitz eta Gernikan. Izango dira gehiago ere, hemen zerrendatzea guk ahantziak.
Esteban Urkiaga Lauaxeta fusilatu zutela 84 urte betetzen diren honetan gogora ekarri gura ditugu.
(gehiago…)

Lasatarren poema bilduma

50 urte dira Herri Gogoa argitaletxeak Lasa Alegria neba-arreben Poema bilduma argitaratu zuela. Liburu horretan, Amaia Lasak “a e i o u berri bat” esatea proposatu zuen, eta Mikel Lasak bidenabar omenaldia egin zien Baudelaireri, Faulknerri edota Poeri. Proposamenez eta omenaldiez harago, bi ahots poetiko berri sortu ziren euskal letretan, gerora ere luzaro iraun dutenak. Orduko hartan kaleratutakoa bere horretan irakur dezakezu orain, baita faksimile formatuan ere.

Erich Frieden mendeurrena

1921eko maiatzaren 6an jaio zen Vienan Erich Fried idazlea. Londresera erbesteratua, etxearen galera hori eta boterearen aurkako borroka oso presente izan dira haren poemagintzan. Akademia Sekretuaren Egutegiak (1985) bere poematxo bat argitaratu zuen, eta Zer aldizkarian ere ekarri zuen euskarara I. Martiartuk beste bat. Hemen dituzu biak.

Juanba Berasategi bidelaguna gogoan

Duela lau urte utzi gintuen Juanba Berasategi bidelagunak. Zinemagilea, ilustratzailea, sortzaile oparoa eta, ororen gainetik, euskal kulturaren aldeko lan izugarria egindakoa. Lan konprometitu eta eskuzabala. Politikoa eta profesionala. Hori eta gehiago izan da Juanba Berasategi. Oh Euzkadi aldizkariko proiektuan hasieratik zegoena, betidanik izan zuen Susa argitaletxea eta literaturarekin harreman estua.

Gernika eta Lauaxeta gogoan

1937ko apirilaren 26an bonbardatu zuten Gernika. Eta idatzi zaio Gernikari. Idatzi dute euskal idazleek, eta idatzi ere munduan barrena. Faxisten bonbek suntsitutako Gernikan bertan atxilotu zuten Lauaxeta ere, handik lasterrera fusilatu Gasteizen. Gernikari idatzitakoak ekarri gura izan ditugu, gogoratu, eta irakurleari eskeini.
1987ko apirilean Susa aldizkariak Gernika ale berezia plazaratu zuen eta bertan Jose Luis Otamendik, Iñigo Aranbarrik, Mikel Antzak, Edorta Jimenez, Xabier Mendiguren edo Xabier Montoiak idatzi zuten. Nazioarteko idazleen lanak euskaratu eta gerrari lotutako pasarte literarioak argitaratu zituzten.

Poetek Lauaxetari
Esteban Urkiaga Lauaxetari ere asko dira idatzi dioten poetak: Salbatore Mitxelena, Gabriel Aresti, Bernardo Atxaga, Ibon Sarasola, Xabier Montoia, Iñigo Aranbarri, Omar Nabarro, Koldo Izagirre eta bestek idatzitako poemak batuak dauzkagu Lauaxeta fusilatu zuteneko 80. urteurreneko albiste honetan.
(gehiago…)

Aime Cesaireren ahotsa

Apirilaren 17an hamahiru urte beteko dira Aime Cesaire poeta eta aktibista martinikarra hil zela. 2014an, Munduko Poesia Kaierak bildumaren hastapenetan, haren antologia bat argitaratu zen, Iñigo Aranbarrik euskaratua. Beste poema batzuekin batera, Sorterriratze baten kaiera poema luzeak hartzen zuen toki nabarmena, Cesaireren obra enblematikoena baita berori, eldarnio modukoa, arnasa luzeko hordialdi poetikoa. Kritiko bezain autokritiko, beltzen egoera lazgarriaren salaketa. Aranbarrik berak erregistratu du Cesaireren ahotsa, ordubetetik gorako errezital berezian.

Maiakovskiren Ozeano Atlantikoa

1925ean, AEBetan hitzaldi batzuk emateko gonbidaturik, Vladimir Maiakovski Espainia izeneko bidaiari-ontzian ontziratu zen. “Espainia bidaiari-ontzia, 14.000 tona. Ontzi txiki bat da, GouM saltokien modukoa. Hiru klase, bi tximinia, zinema bat, kafetegi bat, biblioteka bat, kontzertuetarako areto bat eta egunkari bat. Atlantikoa egunkaria”. Ozeano Atlantikoa, Maiakovskik ikusitako ozeanoa, umorez eta ironiaz betea, bidaia honetatik sortutako testuetako bat da. Poema Moskun argitaratu zen lehen aldiz, Izvestija egunkarian, 1925eko abuztuaren 15ean, eta idazlearen heriotzaren eguna kari, hona dakarkigu Ekaitz Sirventek euskaratua.

Charles Baudelairek 200 urte

Duela 200 urte, 1821eko apirilaren 9an jaio zen Charles Baudelaire. Lirika modernoaren abiatzaileetako bat, hala bizitza nola obra erreferente ezinbestekoak dira literatura unibertsalean eta euskarara ere hainbat aldiz ekarri izan da, liburu osoak eta poema solteak, eta Literatur Emailuotan ere agertu izan da. Oraindik orain Gaitzaren loreak, haren lan nagusia, Patxi Apalategik euskaratu du eta Balea Zuriak argitara eman, 2020an. Urteurrenaren harira, liburu enblematiko honetako sei poema dakartzagu, eta baita Jean-Baptiste Orpustanek itzuli zuen Poema xipiak laxoan ere, osorik.

Antzerkiaren Nazioarteko eguna

Antzerkiaren Nazioarteko eguna ospatzen dugu urtero martxoaren 27an. Urtero, munduko antzerkigile batek manifestu bat idazten du egun honetarako. Sarritan, manifestua euskaratu eta gurean ere irakurri egiten da antzerkiaren inguruko mezu hori, aurten ere Baionako antzoki okupatuan, Donostiako Antzoki Zaharrean edo Iruñeko Antzerki eskolan irakurriko da beharbada.

Antzerkiaren Nazioarteko eguneko mezua

– 2021eko martxoaren 27a, Helen Mirrenek idatzia (Erresuma Batua)

Zein garai zaila izan den ikuskizunen munduan, artista, teknikari, tramoia eta segurtasun ekonomikoagatik hain estigmatizatuta dagoen lanbide honen alde borrokatu diren emakumeentzat.
Baliteke segurtasun-gabezia horrek indartsuago bihurtu izana pandemia hori duintasunez bizitzeko.
Haren irudimena komunikatzeko, asmatzeko, imajinatzeko eta hunkitzeko modu bihurtu da egoera berri horietan, Interneti esker, noski.
Gizakiok aspalditik kontatzen ditugu istorioak, planetan bizi garenetik.
Antzerkiaren kultura zoragarria Lurrean bizi garen bitartean biziko da.
Idazleen, diseinatzaileen, abeslarien, aktoreen, musikarien eta zuzendarien sormen-bulkada ez da inoiz estutuko, eta etorkizun hurbilean indartsu eta mundua ikusteko modu berri batekin garatuko da berriro.

Irrikitan nago!

Helen Mirren,
zinemako, antzerkiko eta telebistako aktorea

Duela 20 urte aurkeztu zen Literatur Aldizkarien Gordailua eta Armiarma

2001eko martxoaren 24an Zarauzko liburutegian aurkeztu genuen Literatur Aldizkarien Gordailua.  Ibinagabeitia proiektua izena hartu zuen literatur aldizkariak digitalizatu eta sarean eskaintzeko egitasmoak, Andima Ibinagabeitia idazle, erbesteratu eta euskal aldizkarietako sustatzailearen omenez.

Euskal literatura modernoko lehen aldizkaria Ustela dela esan liteke: Bernardo Atxagak eta Koldo Izagirrek sortu eta osorik idatzia aurreneko zenbakia, 1975eko urtarrilean: Panpina Ustela. Beste bi zenbaki argitaratu ziren 1976an: Zorion Ustela eta Mermelada Ustela.

Ondorengoak dira: Pott (1978-80), Oh! Euzkadi (1979-83), Susa (1980-94), Xaguxarra (1980-81), Txistu y Tamboliñ (1983-93), Kandela (1983-84), Korrok (1984-89), Ttu-Ttuá (1984-85), Txortan (1984-85), Porrot (1984-90), Literatur Gazeta (1985-89), Mazantini (1991-93), Garziarena (1992-94), Zantzoa (1996-98). Aldizkari hauek izan ziren digitalizatu eta sareratutako lehendabizikoak. Bigarren urrats batez, Gernika (1945-53), Olerti (1959-95), Idatz & Mintz (1981-…), Maiatz (1982-…), Stultifera Navis (1982-83), Pamiela (1983-93), Plazara (1985-92), Zintzhilik (1986-94), Enseiucarrean (1986-99), Garziarena Berria (1997-98) eta Vladimir (1997-2000) aldizkariak gehitu genituen 2002ko urtarril-otsailean. Hurrengo urteetan sarean jarri genituen Euzko-Gogoa,   Olerti edota Egan-en 1987 bitarteko zenbaki guztiak. Horrela sortu zen egun armiarma.eus bezala ezagutzen dugun literatur edukien sarea.

Duela 20 urte aurkeztu zen Literatur Aldizkarien Gordailua: https://t.co/JyxZtVptNPhttps://t.co/1FcyRpzKJj pic.twitter.com/Ki8mTfgbRC

— Susa literatura (@armiarma) March 24, 2021

Odisseas Elytisen urteurrena

Duela 25 ute, 1996ko martxoaren 18an hil zen Odisseas Elytis, poeta greziar handietako bat. Bizi zen inguruari kantatzen hasi, II. Mundu Gerrako esperientzia kontatu eta gerraostean ibilbide luzea egin zuen haren poesiagintzak. Nobel saria jaso zuen 1979an. Elytisen heriotzaren urteurrenean, grezieratik Monograma poema itzuli du Joannes Jauregik. Lehenagotik Maiatz aldizkarian Itxaro Bordak eta Senez-en Koldo Ruiz de Azuak ekarriak zizkioten haren poemak euskarari. Hemen irakur ditzakezu denak.

Pariseko Komunak 150 urte

1871ko martxoaren 18an altxatu ziren Parisen, eta Komuna aldarrikatu. Bertan zen Louise Michel ere. Aurretik poemak argitaratzen hasi zen, eta Pariseko literatur zirkuluak ezagutu zituen. Langileen aldeko bazkunetan jardun zuen, eta Pariseko Komuna izango zenaren aurrekarietan eta matxinadaren gogorrenean borrokatu zen , hala azpiegituran nola karrikan bertan. Deportatu egin zuten Kaledonia Berrira 1873an, eta han sendotu baino ez zitzaizkion egin zigorrera eraman zuten ideiek: hil arterainoko militantea eta idazlea izan genuen. Komuna idatzi zuen 1888. urtean. Koldo Izagirrek euskarari ekarria, 2006ko urtarrilaren 6an eman genuen Emailuetan, idazlearen heriotzaren 111. urteurrenean.
Komuna aldarrikatu dugu! idatzi zuen Jules Vallés idazleak  1871ko martxoaren 30ean,  Le Cri du Peuple-n. Urte bereko abenduaren 6an epaitu zuten Louise Michel, Gora Komuna! aldarrikatu zuen ozen epaileen aitzinean.  Hedoi Etxartek euskaratu zituen artikulua eta epaiketaren kaieretik ekarritako berbak.
Joseba Sarrionandiak Marginalia liburuan idatzi zuen Idazlegoa eta iraultza (I) gogoeta. Zein izan zen iraultza proletarioaren lehen entsegu hari buruz idazleen jokabidea? galdetzen du Sarrionandiak. Hainbat idazleren aipuak biltzen ditu artikuluan.

Marguerite Durasen bi narrazio

Hogeita bost urte, martxoaren 3an, Marguerite Duras hil zela. Indotxinan jaiotako idazle frantsesaren narratiban pertsona-harremanek ardatz ezinbestekoa osatzen dute. Euskarara ekarri diren haren bi liburuetan, Maitalea eta Samina, ikus daiteke, eta baita Maiatz aldizkariak 1989an plazaraturiko narrazioan, Korridorean jarririko gizona, Imanol Txabarrik euskaratua. Idazle ez ezik zinemagilea, Durasen obran zinema, alegia, begirada, beste ardatzetako bat da. 1987an Aurelia Arkotxak Maiatz aldizkarirako Cahiers du Cinema-tik itzulitako Sepia kolorezko uda lanean ere nabaritzen da. Lan biok dakartzagu haren heriotzaren urteurrenean.

Virginia Woolfen Dalloway andrea

70 urte egin ditu urtarrilaren 25ean Virginia Woolf hil zela. Literatura unibertsaleko ezinbesteko erreferentzia da idazle ingelesa. Narratibaren berritzaileetako bat izateaz gain, emakumearen presentzia nabarmenarazten, hala sortzaile nola protagonista bezala, hau da, hala literaturan nola bizitzan, aitzindarietako bat izan zen. Haren hainbat lan daude euskaratuak, eta horietako bat dakarkizuegu gaur, Dalloway andrea, edo! argitaletxeak kaleratu zuena, Itziar Diez de Ultzurrunek itzulia.