Urr
07
22
Bi egun iraun zuten, abuztu amaieran, Sayeh poetaren hileta ekitaldiak Iranen, Teheran eta haren jaioterri Rachten. Milaka lagunek agurtu zuten belaunaldi konprometitu bateko partaide izan zen Hushang Ebtehaj Sayeh. 1928an jaioa, hala sha-ren erregimenaren pean nola errepublika islamdarrarenean —zeinak espetxeratu ere egin zuen tarte batez—, ezkerreko balioen eta herritarren aldamenean kokatu izan du bere ahots libre eta herrikoia. Interneten poemak errezitatzen entzun daitekeen ahotsa. Haren heriotzan, hiru poema dakartzagu euskarara.
maiatza
05
22
2022ko apirilaren 29an hil zen Jakes Ahamendaburu, jaioterri izan zuen Eiheralarren, 60 urte zituela. Antzerki-tradiziotik zetorrena, Maiatz argitaletxearekin kaleratu zuen Isilka-misilka poema liburua 1988an. Poesiarako molde ohikoak baliatu bazituen ere, begirada berezia zuen, bizitzari edo naturari so egiten zionean, malenkonia sakon batek jotako begirada. Eta euskararen beraren esan-indarra. Bi urte geroago Gauean ontuts (Maiatz, 1990) poemarioa kaleratu zuen. Ahamendabururen heriotzaren kari, liburu biak eskaintzen dizkizuegu.
Api
22
22
Apirilaren 15ean hil zen Iñaki Segurola idazle eta hizkuntzalaria. Koiteretzia azken lanean fikziora jo bazuen ere, saioaren eremua landu zuen, ildo sakon eta aberatsetan landu ere. Hizkuntza bereziki, eta haren hari eta ertzen bitartez bizitza, heriotza eta gure bizimodu eta jarduna bere prisma beti partikular eta zorrotzetik eta bere estilo are partikularragoan jorratu zituen saiakera-lan eta artikuluetan. Irratirako hainbat urtez egindako kolaborazioen antologia bat argitaratu zuen 2008an, Nere gorringotik (Alberdania), eta haietako batzuk eskaintzen dizkizuegu. Lau urte geroago aforismo moduko pentsamendu eta komentarioen bilduma bat ere kaleratu zuen, Arrazoia ez dago edukitzerik (Alberdania, 2012), eta haien entresaka bat ere badakargu haren omenez. Gaur ere ez du hiltzeko eguraldirik egingo (Alberdania, 2002) eta Sed quia sua (Erein, 2020) lanak ere argitaratuak zituen.
Ots
24
22
2022ko otsailaren 23an zendu da Abelin Linazisoro idazle, euskaltzale eta aktorea. Frankismo garaitik engaiatua herrigintzarekin, torturak jasandakoa, bereziki euskarararen eta bestelako zenbait konpromisoren aldeko militantea izana da. Hiru lan eman zituen argitara bere idazle ibilbidean: Axun eleberria (Susa, 1995), orainean eta iraganean txirikordatzen den maitasun-istorioa; 2001ean Iraganean galdua, Txalaparta argitaletxearekin, maitasun istorioa hau ere, bi ekintzaileren arteko harreman ezinezkoa. Eta lau urte geroago eman zuen plazara azken lana, Aitortza (Txalaparta, 2005). Hil delarik, Linazisororen lehen bi lanak eskaintzen ditugu irakurgai.
Ira
17
21
Bere obrarekin erabat engaiaturiko idazlea izan da Alfonso Sastre, eta horren ondorioz, bizi izan zuen garai eta borrokekin. Ekintzaile antifrankista, askatasunaren aldeko langile Franco hil ondorenean ere, dramaturgoa da, ororen gainetik, Sastre. Antzerki-mugimendu eta konpainien sortzaile eta sustatzaile, XX. mendeko bigarren erdialdeko antzerkigintza modernoa zeharkatzen du bere obrak, salaketa, aktibismoa eta oholtza gaineko grina batuz bere testuetan. Espainiako antzerkigintzan izen ezinbestekoa, aspaldi euskal herritartutako autorearen zenbait lan ekarriak izan zaizkio euskarari, eta gaur, haren heriotzaren karietara, haietako lau hemen eskaintzen dizkizuegu: Bazterrean utzitako panpinaren istorioa (Antzerti, 1983); Ez da pale egiteko ordua (Susa, 1986); Gillermo Tellek triste ditu begiak (Hiru, 1990); eta Komando baten analisia (EIZIE, 2002).
Eka
25
21
Lauaxeta fusilatu eta bi urtera, Gorputz dago gudaria poema idatzi zuen Salbatore Mitxelenak. Hogeita hamar urte geroago, Gabriel Arestik ekarri zituen In Memoriam (1967) eta Ekainaren 26 egun (1970). Bernardo Atxagaren Lauaxeta gogoan 1976koa da, eta 1980an plazaratua Ibon Sarasolaren Lauaxeta paredoian. Xabier Montoiak 1983an idatzi zuen Orain dela, Saletxek Txori xotila txiunka, Omar Nabarrok 1986an Lied bat, Iñigo Aranbarrik 1987an Luma beltz-horidun tukana eta geroago Muxuka nazak. 1989an argitaratu ziren Eusebio Erkiagaren Ez zaitez Gernikara joan eta Gernikara noake. 1989koak dira baita ere Lauaxetaren betaurrekoak, Koldo Izagirrek konposatuak. Jose Luis Otamendiren Mendi-negarra eta Joseba Sarrionandiaren Olerkaria 1995ean irakurri genituen; 2003an Ignazio Aiestaranen Poesia Auschwitz eta Gernikan. Izango dira gehiago ere, hemen zerrendatzea guk ahantziak.
Esteban Urkiaga Lauaxeta fusilatu zutela 84 urte betetzen diren honetan gogora ekarri gura ditugu.
(gehiago…)
Eka
18
21
2021eko martxoaren 21ean hil zen zen Nawal Al-Saadawi idazle eta ekintzaile feminista egiptoarra. Emakume arabiarrari buruzko hainbat saiakeraren egilea da (Emakume arabiarraren aurpegi biluzia; Emakumkeak eta neurosia; Gizonezkoak eta sexua…). Medikuntza ikasi eta gaztetandik lotu zitzaion lan politikoari. Kartzelatua (Emakume-kartzelako oroitzapenak), erbesteratua, feminismoaren aldeko lan sozial eta instituzionala egin zuen, kontinente osoarentzat, bereziki mundu arabiarrean, erreferentzia ezinbesteko bilakatuz. Literatur ibilbide oparoa egindakoa, poesia, ipuinak eta eleberriak idatzi zituen (Emakumea zero puntuan; Imananren erorktea; Isisen alaba…). Idazle handi bat eraman zuen aurtengo udaberriaren etorrerak, eta hau ere badoalarik, haren zazpi poema ekarri ditugu euskarara.
maiatza
25
21
Joan den martxoaren 21ean hil zen Adam Zagajewski poeta poloniarra. Ukrainako Kviv jaioterritik II. Mundu Gerra garaian kanporatutako familia judu batekoa, Polonian hazi zen eta hango literaturako azken urteetako izen handietako bat da. 68ko Belaunaldiko kide, hainbat hizkuntzara itzulia izan da bere lana, eta orain baita euskarara ere, Iñigo Astizek ekarri digun poema sorta eder honekin.
Ots
16
21
Laurogeita bi urte zituela hil da, otsailaren 16an, Joan Margarit poeta. Kataluniako literaturako erreferenteetako bat, 30etik gora poema liburu argitaratua da, Miserikordia etxea, besteak beste, 2009an Juan Ramon Makusok euskarara ekarri zuena. Hitzaren xerkatzailea, poemak idatzi ez ezik eraiki egiten zituen, idazletzarekin batera lanbide izan zuen arkitektoaren lumatik. Haren heriotzaren kari, Josu Goikoetxeak bederatzi poema itzuli ditu, hemen irakur ditzakezuenak Hedoi Etxartek 2013an ekarritako batekin batera.
Miserikordia etxea liburuan, Juan Ramon Makuso eta Joan Margarit poeten arteko solasaldia ere gehitu diogu euskarara ekarritako poema sortari.
Abu
02
20
Kultura eta euskalgintzaren erreferenteetako bat joan da Joan Mari Torrealdairen heriotzarekin. Frankismopean euskal kontzientzia arrapizten butzada egindako belaunaldiko kide izan zen, Jakin aldizkariaren orrietatik. Beti euskarazko jarduna ardatz, Euskaldunon Egunkaria-ren egitasmoan pieza garrantzitsua izan zen hasieratik, torturazko itxieran ere zorigaiztoko protagonista izanik. Kulturaren arbolaren hainbat adarretan azterlanean aritua, liburugintzaren ikertzaile ekina izan zen eta alor horretan arreta berezia eskaini zion zentsurari. Ikerketa horren fruitu izan zen Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura lana, Susa argitaletxearekin 2000. urtean argitaratua, hemen osorik irakur dezakezuna. Torrealdairen lan eskergaren ale bat, bere bide oparoa zedarritzen duten mugarri askotako bat, Susa eta Armiarma egitasmoetatik haren heriotzan omenaldi xume gisa gogora ekarri nahi izan duguna.
Eka
05
20
Bixente Serrano Izko hil berri den honetan, merezi du haren emaitza literarioa erreibindikatzea. Eta horretarako, 1987an argitaratu zuen narrazio liburua aukeratu dugu, Onkoteak, orain sarean osorik irakur dezakezuna. Bere lehen liburu hartan, argi aski ikusten dira hitzarekiko maitasuna eta gatazka, literaturaren oinarrian dagoen ezinbesteko harreman hori. Zertzelada pertsonaletarako argigarria izan daiteke liburu horretako solaparako idatzi zuen autobiografia txikia.
Api
27
20
Rafa Egiguren
Irudi harrapagaitzak maite ditu Zumetak. Ezagun bihurtu orduko, baztertu egiten dituela ematen du. Arroztasun horrek iraun ezean, ez da oihalera eramanzale, baina begi ugari utzi ditu, hala ere, bazter guztietan nabarmen. Orain hasi naiz konprenitzen zergatik. Ez gintuen bistatik galdu nahi. Aurrez ikusia zeukan nola. Ez dira begiak; periskopioak baizik.
begira ari haiz oraindik
begiak irudiz beteta,
begira ari haiz oraindik
nahiz begiak itxita.
Liburu eta diskoen argitalpenean handia da Jose Luis Zumetaren inplikazioa eta utzitako arrastoa.
(gehiago…)
Api
23
20
2020ko apirilaren 16ean zendu zen, koronabirusaren ondorioz, Luis Sepulveda idazlea. Txileko Ovallen jaioa, haren bizitza Txileko patu politikora lotua joan zen bere militantzia komunista medio, eta Pinocheten estatu-kolpearen ondoren erbestera jo zuen, kartzelaldi baten ostean. Munduan zehar ibilia, hainbat lurralde eta itsasotan, ekintzaile ekologista, aktibista soziala, itxura batean xaloak diruditen haren istorioek eduki humano eta kezka sozial handia izaten dute. Euskarara batzuk ekarri dira, eta haren heriotza dela-eta Txalaparta argitaletxeak plazaratutako bi jarri ditugu osorik, Ana Santos Elortzak euskaratutako Maitasun eleberriak irakurtzen zituen agurea eta Ima Garbizuk itzulitako Patagonia Express.
Api
15
20
2020ko apirilaren 15ean zendu da Rubem Fonseca idazlea. XX. mendeko Brasilgo literaturako erreferenteetako bat, kronikak, eleberriak (A Grande Arte; Agosto…) eta ipuin-bildumak (Os prisioneiros; O Cobrador…) idatzi zituen. Fonsecaren istorio gordinek Brasilgo hirietako mundua dakarte letretara, negozioak, bortxa, sexua, boterearen ustelkeria… errealismo urbano leunik gabeko batean. Haren heriotzaren kari, Iñigo Aranbarrik euskaratutako Kobratzailea ipuina dakarkigu, letrazko sastakada bat.
Mar
27
20
Eduard Veniaminovitx Savenko, Eduard Limonov gisa ezaguna 1943ko otsailaren 22an jaio zen Djerjinsk-en (SESB) eta 2020ko martxoaren 17an hil berri da Moskun (Errusiar Federazioa). Gaizkilea izan zen Kharkiven (Ukrainan) gaztetan, poeta Moskun (1966-1974) eta eskale eta morroi New Yorken (1974-1980). AEBetan SWP alderdi troskistako kideen gertukoa izan zen eta bere egunerokoan oinarrituta idatzi zuen Morroi baten istorioa eleberria. Idazle gisa Parisen (1980-1991) egin zen ezagun. Berdin argitaratu zuen L’Humanité egunkari komunistan, Le Choc du mois nazionalistan eta, bereziki, L’Idiot international gorri-arrean. Azken honetan hasi zen Philippe Sollers, Marc-Édouard Nabe eta Thierry Ardison bezalakoekin harremanetan. Fanzineetan idatzi zuen, panfletoak egin zituen eta punk kulturari lotuta egon zen. Aleksandr Duginekin batera Alderdi Nazional Boltxebikea sortu zuen 1991n eta 2001 eta 2013 artean sarritan atxilotu zuten eta kartzelaratu. Putinen kontrako oposizioko kide nabarmenetako bat, idazlea izan zen: 50 liburutik gora argitaratu zituen. Hona hemen, haren heriotza kari, Hedoi Etxartek itzulitako poema bi.
