Urr
23
08
Gaurkoa bezalako egun batez, 1858ko urriaren 23an hil zen Baionan Agosti Xaho Lagarde. Atharratzen 1811n jaioa, hemeretzi urterekin Parisera joan zen lege ikasketak egitera, eta han igarotako hamabi urteetan ezagutu zituen erromantizismoaren bideak eta giroa. Kazetari, politikari eta idazlea izan zen Xaho, Ariel eta Uskal Herriko Gaseta agerkarien sortzailea. Frantsesez izkiriatu zituen ia lan guztiak, baina hemen dituzu euskarazko idazkiak bildurik: Azti-Begia. Eta baita ere Kantutegia, Xahok bildutako 100 kantu, sekulan inprimatzea lortu ez zuen bilduma, baina Patri Urkizuren edizioari esker 2006an argitaratua.
Urr
22
08
1988an irten zen plazara Myriam Villasante, poema liburu batekin: Xaguak soka-saltoan. Bere lehen eta, oraingoz, azken liburuarekin. Lerro motzeko poemak, hitz-joko, errepikapen eta batzuetan tipografia aldaketak baliatzen dituztenak. Ez zen, hala ere, Barojarekin eta publikatzearekin izandako lehen harremana. Urte horretan bertan Raul Guerra Garrido idazlearen Maitasun objektu eztizkoa eman zuen argitara Baroja argitaletxeak, eta Myriam Villasante arduratu zen euskaratzeaz. Biak osorik eskaintzen dizkizuegu.
Urr
14
08
Duela 75 urte, 1933ko urriaren 14an, Bilboko Berroeta Aldamar kaleko 2 zenbakian 6garrenean (ganbaran) jaio zen Gabriel Aresti. Lehen poemak Euzko Gogoa aldizkarian argitaratu zituen 1954ko udazkenean Guatemalan, eta baita ere itzulpen batzuk: Shakespeare, Baudelaire eta Verlaine. Laster Olerti, Egan eta Karmel agerkarietan plazaratuko zituen beste zenbait lan, eta Euskera aldizkarian Maldan behera. Aurreneko liburua Kuliska Sortan (Zarautz, 1964) argitaratu zuen: Harri eta herri, 1963an Orixe Saria jasotakoa. Laudatua, arbuiatua, zentsuratua, miretsia, iraindua, kantatua, gure letretako handietarik bat izan zen Aresti: poeta, antzerkigile, itzultzaile, hiztegigile, editore… literaturari eskaini zion bizia. Gabriel Arestiren XX. mendeko poesia kaiera apailatu zuen Koldo Izagirrek 2000. urtean, eta orain osorik eskaintzen dizugu sarean, hitzaurre eta diskografia lagungarriekin.
Urr
13
08
Jean Diharce, Xabier Iratzeder fraide eta poeta Belokeko beneditarren monasterioan hil da Ahurtin, 88 urterekin. Pierre Lafittek azkartu zion euskararekiko atxikimendua Uztaritzen ikasketak egiten ari zelarik. Hamasei urte zituenean gaixorik hilabete batzuez etzanik egon behar eta berrehunetik gora abesti ikasi zituen; “horrek erakutsi zidan bertsoak nola egin behar ziren, euskal kantua izan da ene eskola”. Nazien aurkako gerran galdutako Mixel anaia, senideak eta adiskideak, baina batez ere Euskal Herria eta Jainkoaganako sentimenduak izan zituen kantagai. Otoitza kantuan, horixe da Iratzederren poesia. Biziaren olerkia eta Biziaren gudaldia memoriak idatzi zituen, eta olerki liburu asko. Koldo Izagirrek apailatutako XX. mendeko poesia kaiera osorik duzu hemen, eta poema bilduma hauek Klasikoen Gordailuan:
Urr
09
08
Okzitanierazko literaturaren XX. mendeko idazle handietako bat dugu Bernard Manciet. 1923ko otsailean Sabresen jaioa, Mont de Marsanen zendu zen 2005ean, ekainaren 3an. Bordelen ikasketak egin eta frantses estatuko diplomatiko jardun zuen —halaxe aritu zen Alemaniako berreraikuntza prozesuan eta Nurembergeko Auzian—, eta kultur sustatzaile, Óc aldizkariari lotua, eta idazle. Poeta eta narratzailea, antzerki autorea ere, idazteaz gain hainbat emanaldi ere eskainia da bere poemen gaineko ikuskizunetan. Lo dider de Guernica (Gernikarena / Gernikaz errana) poemak egin du, batez ere, ezagun gure artean, baina hura baino lehen euskarara ekarria zuen Jon Mirandek haren testu bat, Burua, eta Euzko-Gogoa aldizkarian 1957an eman plazara. Gerora, Maiatz aldizkariaren 21. zenbakian Luzien Etxezaharretak euskaratu zuen Gernikaz errana (Lo dider de Guernica). Testu hori bera, jatorrizkoa, frantsesezko eta espainierazko itzulpenak ere argitaratu zituen Maiatz aldizkariak berriro, 2005eko 41. zenbakian, urte horretan zendua zen Bernard Manciet idazleari omenez. Horretaz gain, Andres Urrutiak ere idatzi zuen artikulu bat eta olerkari gaskoiaren pasarte bat euskaratu Idatz & Mintz aldizkariaren 39. zenbakian, 2004an. (gehiago…)
Urr
08
08
Bart gauean hil zen Gotzon Garate abade eta idazlea Deustuan, 74 urte zituela. Elgoibarko jostun baten hamaika seme-alabaren artean gazteena zen, 1934ko irailaren lehenean sortua. Esku leunak (1977) izan zen argitaratu zuen aurreneko nobela, eta Bilbon girotutako Izurri berria (1981) irakurriena. “Bost polizia eleberri idatzi ditut; kontuan hartuta hogeita hamar liburu baino gehiago idatzi ditudala, ez dira asko ere” adierazi zion Hasier Etxeberriari Jakin aldizkarirako elkarrizketa luze batean 2005ean. Saiakerak, ipuinak, nobelak idatzi zituen, baita kronika ederrak ere, New York, New York (1988) gogoangarria bezalakoak. Gotzon Garateren gomutan, bere hiru nobela eta bi ipuin liburu eskaintzen dizkizugu osorik:
Ira
30
08
Presentzia eta Ausentzia , bi atal horiez atondua dago Suzko lilia, Hedoi Etxarteren (1986, Iruñea) lehen poema bilduma. Inguruan ez egonda ere buruak bertaratzen digunaz eta ondoan edukita ere hutsa zaigunari buruz dihardu liburuak. Harkaitz Canoren hitzaurrearekin dator: “Ez dago errazkeriarik, ez dago preziosismorik poemotan –eta baldin badago, egilea bera arduratu da irakurlearen aurretik hura saboteatzeaz–. Bila dabilenaren bulkadak eta aldizkako tximistek argitutako neurtitzak dira (…) Ez dira hauek poema politikoak. Ez dira amodiozko poemak. Ez dira poema urbanoak. Baina badira”. Suzko lilia liburuko zazpi poema eskaintzen dizkizugu aurrerapen gisa, urriaren 2an (osteguna) 11:00etan Donostiako Udal Liburutegiko sotoan aurkeztu baino lehen.
Ira
26
08
1888ko irailaren 26an jaio zen AEBetako St. Louis-en Thomas Stearns Eliot, XX. mendeko literatura ingeleseko idazle garrantzitsuetarik bat. Poeta, antzerki autorea eta saiakeragilea, bere poesiak eta literaturaren gaineko ikerketek eragin handia izan zuten bere garaikide eta ondorengoengan. Bere poesia lanik ezagunenak eta, adituen esanetara, onenak, Four Quartets eta The Waste Land, euskaraz irakur daitezke, Gabriel Arestik eta Joseba Sarrionandiak egindako itzulpenetan. Jon Juaristik bildu zituen bi lanok eta berak euskaratutako Gizon hutsak eta T.S. Eliot euskaraz liburuan, Hordago etxearekin 1983an argitaratua. Hementxe duzue. (gehiago…)
Ira
23
08
Maisua eta Margarita eleberriaren egiletzat ezaguna, sobietar garaiko narratzaile eta antzerki-autore garrantzitsua dugu Mikhail Bulgakov. Kieven 1891ko maiatzaren 13an jaioa, medikuntza ikasketak egin zituen eta mediku jardun 1920ra bitartean. Fronteko eta eskualde-ospitaleetako bere mediku esperientzia hainbat narraziotan jaso zuen. 1921ean Moskura jo zuen, idazle eta kazetari jardutera. Antzerki lanak idatzi zituen batik bat, ipuin eta eleberriekin batera, eta antzoki zuzendari gisa jardun. Erregimen sobietarrarekiko kritiko, hainbat lan ez ziren bera hil eta askoz geroagora arte argitaratu, baina Sobietar Batasunean bizi eta lan egin zuen, 1940ko martxoaren 10ean Moskun hil zen arte. Maisua eta Margarita, bere maisulana, bera hil eta 30 urtera argitaratu zuen bere emazteak. Euskaraz irakur daiteke Bulgakov. Begoña Lasak euskaratu eta Barojak argitaratu zuen Mediku baten oroitzapenak liburua, hiru narrazio bilduz, 1988an. Gerora, 2001ean, Literatura Unibertsala bildumaren baitan, Txakur-bihotza euskaratu zuen Jose Moralesek, eta Ibaizabalek argitaratu. Moralesek berak Mikhail Bulgakov-i eta bere lanari buruzko argibideak eman zizkigun liburuaren sarreran. Hementxe eskaintzen dizkizuegu liburu biak.
Ira
18
08
Egunero euskaraz idatziz informatzea ofizio arduratsua baina aldi berean ederra eta liluragarria duzu. Kazetarien ohiturak eta akatsak, asmazioak eta hiztripuak agerian geratzen dira langintza horretan, eta irakurleentzat sarritan nahasgarriak edo gaizki ulertzekoak izaten dira. Iñigo Aranbarrik irakurleen defendatzaile lana egiteko mandatua jaso zuen Berria egunkarian 2004-2006 urteetan. Aranbarrik idatzitako artikuluen antologia argitaratu zuen Susak duela bi urte, Hizlandia izenburupean. Orain osorik daukazu sarean, gaurko euskal kazetaritzaren erradiografia moduko hau.
Ira
09
08
Duela 100 urte jaio zen Santo Stefano Belbon Cesare Pavese, 1908ko irailaren 9an. XX. mendeko idazle handia, handia izan da bere literatur lanak izan duen eragina. Italian, eta mundu osoan. Italiako bere idazle garaikide hainbat bezala Alderdi Komunistari atxikia, bere ibilbide pertsonala ere esanguratsua da, 42 urte zituela Torinon 1950eko abuztuaren 27an bere buruaz beste egin zuen arte. Euskaraz bada aukera bere lanak irakurtzeko. Aldizkarietan 80ko hamarkadan argitaratutako bere poemen itzulpenez gain (eta liburu kolektiboetan plazaratutako bere lan batzuk), hiru liburu euskaratu eta argitaratu dira. Lehena Elkarrek plazaratu zuen, 1984an, Xabier Mendiguren Bereziartuk itzulitako Burkidea. Ondoren, eta Literatura Unibertsala bilduman, Koldo Bigurik Muinoko etxea (Ibaizabal, 1992) eta Maite Lopetegik Bizitza lanbide (Ibaizabal,1997) euskaratu dituzte. (gehiago…)
Ira
04
08
Idazten hasitako poema liburua amaitu gabe hil zen Andolin Eguzkitza 2004ko martxoan. Bere lan koadernoari Arimaren ondoko ezkien artetik ibilki izenburua paratu zion, 1998ko urriaren 12ko iluntzean abiatua. Liburu bukatu gabe hartan 29 poema ondu zituen Eguzkitzak sei urtetan, eta eskuizkribu hura argitaratu zuen Susak 2004ko udazkenean, Juan Ramon Madariagaren hitzaurrearekin eta azalean Enrike Urrutiak margotutako erretratuarekin. Orain osorik eskaintzen dizugu sarean.
Abu
27
08
Lukas Dorronsorok euskaratua, Ruben Darioren Fantasiazko ipuinak plazaratu zuen 1987an Baroja argitaletxeak. 1869ko urtarrilaren 18an Nikaraguako Metapa herrian jaioa —Ciudad Dario izena du gaur egun—, idazle, kazetari eta diplomatiko jardun zuen Ruben Dariok. Nikaraguako poesiaren eta espainolezko poesiaren XX. mendeko gailurretako bat, modernismoaren ikur nagusia izan zen. Barojan argitaratutako 10 ipuinez gain, Xabier Galarretak Urrezko gizona narrazioa itzuli eta Hiria argitaletxearekin kaleratu zuen 2004an. Ez dira Ruben Darioren olerki asko ekarri euskarara. Emeterio Arresek itzuli eta La Baskonia aldizkarian agertu zen Arjentina’ko emakumea, 1928an. Handik 40 urtera, Santi Onaindiak itzuli zuen Ertia poema luzea, Olerti-n plazaratua. Anjel Bidagurenek, azkenik, Negukoa ekarri zuen euskarara Zer aldizkarian. Hemen poema horien itzulpenak. (gehiago…)
Abu
19
08
Bilduma abiatu zenetik narratibako liburuak kaleratuta, eta batez ere itzulpen lanetan jarduna, 1987an jatorrizko poesia liburu batekin plazaratu zen Barojaren euskarazko saila: G. Arroyoren Eskeintzak. Poemario anitza, amodio-, kritika- eta kronika-poemak dakartzanak, izenburuak iradokitzen duenez, liburuko poema guztiak eskainiak dira; izenbururik ez dute, dedikatoria baizik. G. Arroyo sinadurarekin argitaratutako liburu bakarra hauxe, Eskeintzak, orain osorik eskaintzen dizueguna.
Abu
13
08
67 urte zituela zendu da Mahmud Darwish idazlea 2008ko abuztuaren 9an. Palestinako poeta eta kulturgizon ezagunena, 1941ean sortu zen Al Biwra-n, zazpi urte geroago israeldarrek suntsitu zuten herrixkan. Geroztik erbestean eta borroka politikoan jarduna exilioan —1996an Ramallara itzul zedin baimen espresoa eman zion arte Israelgo Legebiltzarrak—, bere poemen bitartez herri palestinarraren adierazle handienetako bat izatea lortu du. Darwishen bederatzi poema euskaraturik bidali dizkigu Koldo Izagirrek, eta 1988an Itxaro Bordak itzulitakoekin batera, hogeita bost poema eskaintzen dizkizuegu orain. (gehiago…)
