Api
02
15
Erlijio ospakizunen egun hauetan, bestelako jainkoaren hitz batzuk dakartzagu Armiarmara. Ramon Valle-Inclanek 1919an eman zuen argitara Jainkoaren hitzak antzezlana, esperpento deitutako generoan gailurretako bat Buhame-argiak obrarekin batera. Ferietan dirua ateratzeko baliatzen duten Laureanotxo mutiko idiota bere senideetatik nork edukiko sesioaren ingurukoak dakartzan tragikomedia da Jainkoaren hitzak, eta Gabriel Arestik euskaratu zuen, 1963an, eta gerora Susa argitaletxeak 1986an egin zuen Arestiren lanen argitalpenean plazaratu zuen.
Api
02
15
Berriz ere gerla noiz finituko galdera pausatu digu Eskualduna-k. Noiz baino nola den amaituko du arrangura, ez du bake oker eta maingurik nahi, hobe aski luze joan dadin , etsaia osoki garaitu arte. Kazetak hamaikagarrenez alemanen ankerra agerian utzi du, batetik anaiaren hiltzea gutunean eta bestetik Jainkoa gurekin kantan, gerla honetan, alemanek egin demasak ikusirik Jainkoa beti Frantziarekin da. Ez alferrik, euskaldunak fedea erakusten ere nagusi dira. Alemania ahulduz doa eta aliatuak azkartuz, jeneral japoniar baten aburuz primadera honetan azken ukaldia emanen diote Alemaniari, “Euskaldunak, altxa bihotzak, udan gure herria, gure mendiak eta gure itsasoa ikusiko ditugu”. Errusiarren garaipen gaitza erdietsi dute Przmysl hirian eta frantziar gerlariek baso bat arno gehiago ukan dute errusiarren ohoretan. Eskasia ari dira nozitzen Alemanian, Frantzian aldiz Desclaux moltseroa itzalpean da. Zuberoako kronikan errefuxiatu belgikarrei legez eman beharreko diru-laguntzaz mintzo dira.
Mar
26
15
Aurrera doa Susa argitaletxearen egitasmoa eta kalean da Munduko Poesia Kaierak bildumako hirugarren sorta. Udaberriaren hasmentarekin, Anne Sexton, Sophia de Mello eta Gabriel Ferrater poeten lanak ekarri dituzte euskarara, hurrenez hurren, Harkaitz Canok, Iñigo Roquek eta Aritz Galarragak. Anne Sexton (1928-1974) poesia konfesionaleko idazle garrantzitsua da AEBetan; Sophia de Mello (1919-2004) portugaldarraren obra erreferentzia klasikoek zipriztintzen dute; Gabriel Ferraterrek (1922-1972) gerraondoko poesiagintza katalana eraldatu zuen.
Mar
26
15
Garbiki mintzo da Eskualduna desertzioaz, alemanek sustatu ele gaiztoek erraten dute ez dela desterrua hemengo Euskal Herritik hango Euskal Herrira joatea, gerla bukatu bezain laster duela berrogeita lau urte gertatu zen moduan horientzat barkamendua izanen dela, gezurra da hori, ez da barkamendurik izanen gerla honetan bere eginbidea bete ez duenarentzat, Eskualduna-k zigorrak ditu aletzen. Austriarren gibelatzea, Italiaren jarrera, Konstantinopolis berriz ere erortzear delarik turkiarren ahultzea, kazetaren irudikoz beldurtzen hasia da Alemaniako Gilen. Bestalde euskaldunak non diren barreiatuak agertzen digu, deskantsuan dira, urtarrilaren azken egunetik ez dute indarrik egin. Erromatar soldaduen hezurrak topatu omen dituzte, duela bi mila urtekoak, pausaleku horretan gerla gehiago izan dira baina oraingoarekin deus ez. Lehiaketa bat pausatu digu Eskualduna-k aste honetan, Errusiarrek Przsemysl hiria hartu omen dute, “bi sos, hitz hori hobekienik, xuxenkienik irakurtuz erraten duenari, hutsik gabe”. Ezaguna denez, Zuberoako kronikariak ez ditu sozialistak maite.
Mar
19
15
Eskualduna-k zuhurtzia eta harrotasun anoak neurri bertsuan ditu banatzen. Gerla noiz finituko den galderari erantzuten ahalegintzen da. Alemania galtzez da nagusi, bideak idortuko dira eta aliatuak Alemaniara mugituko dira, Konstantinopolis erortzear da eta eskualde hartako herri txipiak harrituko dituzte aliatuek elez eta ekintzez. Ez omen dute Japonia, Italia, Errumania, Greziaren beharrik, alde jartzen badira hobe, fite egin dezatela hautua, bihar berantegi izan liteke. Gisa berean zuhurtzia ageri da Eskualduna-ren kroniketan, etsaiaren ahalak, ahal guztiak finituko direnean finituko da gerla, zuhurtziak irabaziko du gerla, erokeriak gal lezake. Haurride saldoa gerlan dituenarendako kontsolamendu eskasa.
Mar
18
15
Hiltzaile baten bila (Kriselu, 1975) gure literatura industrialaren abiapuntua izan zen, hiru osagarriz moldatua: jenero literario popularra, nobela beltza; abentura desberdinak biziko dituen protagonista bat eta beti berdina, liburuz liburu errepikatua; idazkera lau eta tolesturarik gabekoa, euskara ikasten ari zirenen edo ikasi berrien lagungarrizko materiala. Xabier Gereñok merkatuaren legera edo merkatua izan zitekeen hartara makurtuz garatu zuen bere liburugintza. Jurgi itsas kapitainaren abenturek, ordea, erraz aspertuko dute beste edozein hizkuntzatan nobela beltz bat irakurri duen edonor, xalotasuna ez baita jenero honi egokitzen zaion jantzia. Inguru tradizionaletik kanpo mugitzen baita, esan genezake aldi batez gure nobela beltzaren lehen protagonista modernoa izan zela Jurgi kapitaina, benetako modernoak heldu ziren arte. Xaloak ez direnak, alegia.
Mar
12
15
Bihotzaren altxagarri diren zenbait pasadizo berritzen dizkigu Eskualduna-k, baina gisa berean gaztigatu bihozgabeak ere badirela gutartean. Berriak egunka sailak maiz aurreko astekoaren errepika dirudi. Kazetak agertzen duenez Konstantinopolis garaituez gero, soka bilur zabal eta luze bezain tinkoa ezarriko genioke etsaiari, Euzkadi-n Kirikiñok dioskunez Bosforoa urrun dute oraindik aliatuek. Itsasaldean libratzen ari den gerra datuez hornitu ditu Eskualduna-k, aliatuak dira nagusi eta gainera etsaiak ontzi gehiago galdu ditu. Bestalde, Errusiako frontean gerra moldea bestelakoa dela ohartarazten digu. Gutun bat dakarkigu aste honetako kazetak, soldadu batek osaba Ottori igorria, “Zazpi hilabetez gerlan ibiltzeak nahitaez gogortzen du gizona”. Xoriñoen arrangurak bertso-sortan gerraren inguruko gogoetak dakarkigu Oxobik.
Mar
11
15
Mario Onaindiaren Grand Placen aurkituko gara eleberria (Kriselu, 1983) izan liteke zenbaitek azken urteotan hainbeste errepikatu duten (ETAren) “errelatoaren” eredua, izugarri gustukoa izango ez badute ere: emakume politizatu batek maitasun eta askatasun gutunak idazten dizkio presondegian zortzi urte daramatzan senarrari, jakin gabe laster kartzelatik atera eta Bruselara atzerriratuko duela Espainiako Gobernuak. Gutunok presoaren oroitzapen, iritzi eta eguneroko kontuekin tartekatzen dira, urruntzen eta hurreratzen diren planotan. Indar handiko pertsonaia dugu Jone, maitasuna aitortzeak ez baitu Penelope bihurtzen: historia pairatzera egokitu nahi dute bere alabaren aita historia egitera joana den artean, eta ez dirudi ados dagoenik. Egoera politiko-historikoa, herriari “zor zaiona” eman beharra, bizitza pertsonala, autokritika… Mugarri bat gure nobelagintzan.
Mar
05
15
Eskualduna-ren aburuz bertze solasik ez da, oldar handia dute denek aipatzen. Joffrek hogeita hamaika eskutik omen du, eta ezin jakin zuhurtziaz edo xuhurtziaz jokatu nahi duen. Presoak ere hizpide hartu ditu kazetak, gobernuak ez omen ditu presoak ahantzi. Bestalde, alemanen gezurrak salatu ditu, Aita Santua ez da Frantziaren kontrako. Saint-Pierrek soldaduen anoaren ingurukoak berritzen dizkigu, ogia, haragia, pinta erdi bat arno egunean, alta xahakoa negu honetan pausan dago, zimurtua, zoko batean dilingo. Bakoitzak baditu bere bihotz min gordeak baina orok dute kuraia erakusten. Usu denez erlijioa aipatzen du Eskualduna-k, “nehun baino hurbilago dugu hemen Jainkoa”. Lau mila emazte sartu omen dira armada ingelesean, diputatu izan nahi zuten “moko bipil” horiek soldadu bihurtu dira. Zuberoako kronistak ez du sozialistak kritikatzeko egokierarik alferrik galtzen. Bestalde, Liginaga herri txipian bederatzi hil, bost desagertu eta hiru kolpatu gerra hasi zenetik. Kirikiñok Euzkadi-n gaztigatzen digunez aliatuak Dardaneloak igaro eta Marmaran sartu berri dira, Konstantinopolis erortzear?
Mar
01
15
Jakintza ekiteko tresnatzat zeukan foruzale ilustratua izan zen Jose Manterola: lege zaharra, tradizioa eta hizkuntza Euskal Herria hondamenetik ateratzeko oinarri ideologikoak ziren (Jainkoa lagun, noski). Oso gazterik nabarmendu zen polemista bezala hemen eta Madrilen. Diario de San Sebastián egunkariko zuzendari zelarik “¡Los fueros han muerto! ¡Vivan los fueros!” argitaratu zuen 1876ko uztailaren 21ean. Institutuko katedra kendu zioten. Hegoaldeko lehen kantutegia biltzeari lotu zen orduan, lan eredugarria. Campionek Iruñean eginaren miresle, Euskal-Erria aldizkaria sortu eta zuzendu zuen Gipuzkoako kultur elitea bilduz (1880), luze iraungo zuen ildoa urraturik. Post tenebras spero lucem laudorio antzezgarriak Ama Euskadi azaldu aurreko Ama Euskerak suposatu zuen sinboloa erakusten digu; Munduko esamesak Manterolak bertsolaritzari zion abegiaren froga polita da; Gizon beharra eta aberats zikotza alegia morala, gure lehen ipuin modernoa dateke.
Ots
26
15
Eskualduna-k Errusiaren partehartzea aztertu du. Errusiarrak aspaldi erakutsia du nolako gerla gizon indartsua eta kuraiatsua den, berak daki nola eraman bere saila. Berriak egunka sailean, aste honetan ere primaderari deika ari zaio gezurretan ez omen dakien Eskualduna, hona lagin bat: zafrakoa zafrakoaren gainera dute alemanek, gu beti aitzinatuz goazi, itxura guztien arabera irabaziko dugu. Garizuman sarturik inauteriak igaro direnez ez omen dira jabetu soldadoak. Jean Saint-Pierre. kexu da igandean ere gerran aritu behar izanaz, gainera baten bat mezaz futitzen omen da, bestalde “gure kanoiek kolpe gutxi debaldetan” Kanadan sei urte eman ondoren sorlekura itzuli eta gerran sartu den soldado baten koplak dakarzkigu kazetak. Eskualduna-k Ibarnegaray loriatzen darrai, alemanek pozoitu zuten, osatu eta berriz sutara. Zuberoan soldado erien batzarra gertatu da, baimen osoa behar lukete horiek, “Egun oroz heriuaren borthan dagoena irabazten baitu egiaren jakitatea”.
Ots
25
15
Literaturako detektibe ezagunenetakoa dugu Brown aita, G.K. Chesterton idazlearen pertsonaia nagusietako bat. Hainbat eleberritako protagonista, soilik entzumena baliatuz argituko du misterioa Oinkada misteriotsuak narrazio luze honetan. The Queer Feet ipuina Jasone Larrinagak euskaratu du, eta Xerezaderen Artxiboan entzungai eskaini. Armiarman irakur dezakezu orain.
Ots
19
15
Duela hamar urte hil zen, 2005eko otsailaren 19an, Vietnamgo poeta handietarik bat, Huy Can. Poeta eta ekintzailea, idazle lanari bere konpromisoa lehenetsi eta bere herriaren askapen borrokari lotu zitzaion, eta 1945ean Independentzia Agiria sinatu zuenetariko bat izan zen. Vietnamgo Gobernuan hainbat postu izandakoa , nazioartean ordezkari ibilitakoa, ez zion idazteari utzi. 1998an, Maiatz aldizkariaren 30. zenbakian haren zortzi poema euskaratu zituen Luzien Etxezaharretak, hemen irakur ditzakezunak.
Ots
19
15
Garbi mintzo da Eskualduna, mundua zoraturik omen dago ikusiz alemanak bazter guzietan zenbat etsai dituen. Jean Saint-Pierreren aburuz lehenbailehen nahi du garaitu alemanak, baina debaldetan ari da, ezinbertzean ari da joka bazter guzietan, zezena barne zerratuan bezala. Alemanak urdeki jale handiak dira, baina gerrarekin urde guzien azken orena jina da Alemania guziko. Saint-Pierrek ez du dudarik, “alemanak fueratuko ditugu”, baina noiz? “Ager dadila primadera eta Anglesen laguntzarekin geroa gure dugu.” Ibarnegaray eta Guereçague, biak diputatu, biak soldadu aitzindari, bata Baigorrikoa, beste Donapaleukoa. Eskualduna-k agorrilan gerra hasi eta berehala Baionan “Fuera Ybarnegaray, Biba Frantzia!”oihu egin zuen gaztea gogora dakargu eta Frantzia bat dela nabarmendu. Zuberoako kronikan ere batasuna da hizpide, frantsesak politika zaharra utzirik bat jarri baitira etsaiaren kontra, Gilen II.ak izanen ote du merezi duen gaztigua!
Ots
12
15
Eskualduna-k gogora dakargu gerra martxoan hasiko delaren aipua. Odol hotzekoak omen dira ingelesak, eta jada bai lehorretik bai itsasotik lagundu dute.Alemanian hornikuntza arazoak omen dituzte, jaki kontuetan bereziki. Su zelaietan jazotzen ari dena deskribatzean gisa honetakoak leitu ditzazkegu, “gure kanoiak nagusi, gure artilleriak etsairena isilarazi, zoraturik dagozila oro, errusiarrek turkiarrei xafraldi ona eman, …”. Kazetariaren aburuz, mundu guztia estonatua dago alemanen mehatxu eroaz, izan ere, itsasoan nazio oro mehatxatzen baitu Alemaniak. Gerra hasi zenetik sei hilabete igaro dira, Eskualduna-k tarte horren kronika egitean lotsa, beldurra eta izuaren aurrean frantses orok erakutsi kuraia nabarmentzen du. Kazetak salatu du inoiz desertoreen gaia, alta, aste honetan iheslariak bezain beste gazteak desertziora bultzatzen dituzten kuku nahasleak salatzen ditu, gerra ondorengo balizko amnistia bera ere zalantzan jartzen du Eskualduna-k. Jean Saint-Pierre gaztigatu digunez, uros dira soldadu muslariak, karta jokoak heldu omen zaizkie.
