Ots
15
12
Buxadura itzela Parisera bidean igande arratsaldez. Abiada geldoan ipini behar autoa, gero gelditu, alde bakoitzean sei kotxe ilara, eta berriro martxan jarri orduko berehala gelditu. Eguzki galdatan denak, hainbat kilometrotan. Inork ez du zalantzarik, istripu larriren bat gertatu da han inguruan. Eta itxuraz, oso luze joko du arazoak. Julio Cortazarren ipuin ezagunenetako bat duzu Hegoaldeko autopista, Todos los fuegos el fuego (1966) liburuko lehendabizikoa, Gerardo Markuletak 1994an itzulia Erein argitaletxeko Milabidai bildumarako. Bideo honetan kontakizunari buruzko xehetasun labur batzuk entzun ditzakezu Julio Cortazar beraren ahotik.
Ots
07
12
Gaurko egunez, duela 200 urte jaio zen Charles Dickens idazle ingelesa, 1812ko otsailaren 7an. Esan ohi dugu literaturak ez dezakeela errealitatea aldatu, baina Dickensen kontakizunek injustizia sozialak salatu zituzten, arrakastatsuak izan ziren haren liburu, hitzaldi eta irakurketa publikoak, eta eragin handia izan zuten Ingalaterra industrializatu berriaren erreformetan. Bleak House (1852), Hard Times (1854), Little Dorrit (1855) eta beste eleberri andana baten egilearen liburuetatik batzuk baditugu euskaraz. Garai latzak nobela, Javi Cillerok itzulia, 1994an agertu zen Literatura Unibertsala bilduman, xehetasun ugariko hitzaurre batekin. Edo Opor eleberria, Elkar etxearentzat 1998an Xabier Mendigurenek egina. Alabaina, Dickensen obretatik euskaratutako lehena Luzearri zor diogu: Eguarri abestia, 1931ko martxo-apirilean 25 emanalditan El Dia egunkarian plazaratua (2003an Inazio Mujikak apailaturik EIZIEk berrargitaratua). Kontakizun hori, A Christmas Carol, birritan itzuli izan da gero: Gabon kanta bat Xabier Mendigurenenek (1990); Eguberri kanta Nerea Mujikak (2003); eta Iñaki Mendigurenek ere egin zuen bertsio labur bat 1993an. Moldatu edo laburtuak dituzu, bestalde: David Copperfield, Oskillasok egina; Oliver Twist, Iñaki Zubirik. Eta Juan Garziak Seinalaezina narrazioa euskaratu zuen Ipuin gogoangarriak bildumarako (Erein, 1997).
Urt
25
12
Lisboako liburutegiko txoko batean Jose Fortinhas gazteak Fernando Pessoaren poemak kopiatzen zituen eskola kaierean. Lau urte geroago, hemeretzi zituela, Adolescente izenburuarekin plazaratu zituen lehen olerkiak, goitizenez: Eugenio de Andrade. 1948ko As mãos e os frutos liburuak izandako harrera beroarekin egin zen ezaguna. Andraderen lirika poesia do corpo zela esan ohi zuen Jose Saramagok. Euskarari aurrenekoz Joseba Sarrionandiak ekarri zizkion haren hiru pieza, Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak bilduman, eta ondoren liburu oso bat itzuli zuen Maite Gonzalez Esnalek 1990ean Pamiela argitaletxean: Uraren bezpera, 1973koa, orain sarera osorik dakarkiguna.
Urt
18
12
Oparoa eta distiratsua izan zenez Txillardegiren artikulugintza, eta genero hau gutxitan hartzen denez kontuan, idazleak berak apailatutako bi bildumei erreparatu diegu: Euskal Herritik erdal herrietara (1978) eta Gertakarien lekuko (1985). Liburuotan 50-60-70. hamarraldietako lanak datoz, gehienak Egan eta Zeruko Argia aldizkarietan plazaratuak. Lehendabiziko bildumatik 19 artikulu hautatu ditugu, adibidez: 1956an idatzi zituen Donostia ta Antigua 1829ean eta Karta idigia, edo geroagokoak: Orixe edo Mirande dituela hizpide. Bigarren liburua, aldiz, osorik ekarri dugu sarera; hiru sail ditu: zientziaren ingurukoak (tartean da Denborari buruz, 1967koa, erlatibitatearen teoriaz luze eta argigarri ari dela), idazleei eskainiak (Camus, Sartre, Jammes, Russell, Mauriac, Levi Strauss, Clavel, eta Unamuno eragille 1957koa) eta, azkenik, egunean egunekoak deitzen dituenak (zinemaz edo Tour-eko txirrindulari mitoez).
Urt
15
12
Nobelagile eta saiogiletzat daukagu Txillardegi. Gure literaturako ikurretarik bat da, gainera, Ferrolgo soldadutza garaian idatzitako Leturiaren egunkari ezkutua (1957). Handik gutxira ondu zuen lehendabiziko ipuina: Orangutanen uhartea (1957ko azaroan), gizonaren animaliatasunaz gogoeta egiten duena; Egan aldizkarian kaleratu zen, bigarrena bezala: Piarres gaixoaren pasadizoak (1958), herria eta emigrazioa ardatz harturik. Peru Leartzako eleberria plazaratu eta berehala, 1961ean erbesteratu egin behar eta makaldu egin zitzaion fikziorako grina, harik eta 1968an, Bruselan, Elsa Scheelen nobela egin zuen arte (1969an Gabriel Arestik argitaratu ziona). Garai hartan idatzi zuen hirugarren kontakizuna, Depauw adiskide flandestarraren eskariz: Eta ez ziren sekulan itzuli (1969). Eta ordukoa da laugarrena ere: Kosmodromo (1969), Apolo izarrontziaren ilargiratzeak zirikatua. Txillardegiren gorazarrez, bere ipuinak eskaintzen dizkizugu sarean, idazleak Kosmodromo izenburuarekin 1984an laurak liburu batean bilduak.
Urt
12
12
Astrio-astiro gure baitan sartuko da, gure arimaren jabe egin arte. Eta orduan, gureak egin du! Zer ote da? Ipuin asaldagarri honetan Guy de Maupassantek gizon bat aurkezten digu, bere barrunbeetan galdua eta gauaren lanbroek itoa. Eromenezko hainbat kontakizun idatzi zuen Maupassantek, baina ziur aski Horla (1887) da ezagunena. Euskaraz lehen aldiz Pedro Diez de Ultzurrunek emana eta urtebete ondoren Josu Zabaletak, bi itzulpenak dituzu sarean orain: 1999koa zein 2000koa. Film ugari egin da ipuinean oinarriturik, besteak beste zuzendari hauek: Evgeni Bauer (1914), Iakov Protazanov (1915), Paul Wegener (1916), Reginald Le Borg (1962), Jean-Daniel Pollet (1966), Antonio Castro (1969), Pierre Carpentier (1987), Caio Amado (1993), Michel Ferry (1997), Daniel Coche (1989), Nitkowski eta Baroin (2004), JM Samsot (2005), Stevie Lacote (2008), Labourguigne eta Raynaud (2009), Giret eta Cognet (2011), Samuel Doux (2011).
Urt
04
12
Itxura aldaketa izan zen Franz Kafkaren liburuen artean lehen aldiz euskarari ekarria, 1970ean Xabier Kintanak itzuli eta Kriselu argitaletxeak plazaratua. Kintana izan zen, halaber, Kafkaren kontakizunen bilduma bat prestatzen aurrenekoa, Erein etxeko Milabidai bildumari eskainia 1995ean: Ipuinak. Hamahiru narrazio dituzu hemen, orain sarean osorik emanak; horien artean ezagun askoak adibidez lau hauek: “Gosearen artista”, “Trapezioko artista”, “Prometheo” edo “Legearen aurrean”. Hain zuzen ere, Legearen aitzinean da Kafkaren ipuinetan euskaratutako lehena, 1954an, Jon Miranderen eskutik.
Abe
28
11
Manuel Ziarsolo Bilbon jaio zen 1902ko urtarrilaren lehenean. Ermuan hezia, Abeletxe izenordea hango baserri-etxetik hartu zuen. Euzkadi, Euzko eta Eguna agerkarietako kazetaria eta zuzendaria izan zen gerra aurrean. 1952an bere seme Jonek Txinparta antzerki taldea sortu zuenean teatroa idazteari lotu zitzaion, besteak beste: Bermioko portuan, Atsoa gaztetu bear dogu, Eguberri-Aizeak, Bertsolari sariketa, Parisera gogo txarrez. Egan aldizkariak 1956an plazaratutako Eguberri-Aizeak digitalizatu dugu teatro-testuak webgunerako, Barrutiaren Gabonetarako ikuskizuna obraren erara egina, kantuz antzezteko.
Abe
21
11
Bordele eta Paris artean bizi izan zen Montesquieu (1689-1755), abokatua ikasketez, ardo ekoizlea negozioz eta baroia tituluz. 1721eko maiatzean Persiar gutunak argitaratu zituen Amsterdamen Jacques Desbordesen moldiztegian. Gutun bidez atondutako nobela honetan irakurriko duzu, Usbek izeneko politikari eta pentsalari persiarrak ihes egin behar izan duela bere herrialdetik (gaur egungo Iran), gortean kritika biziak egin dituelako. Parisera iritsitakoan, hiri europarra Ispahan balitz bezala aztertuko du, modu aski satirikoan. Montesquieu errepublika zalearen nobela, noski, debekatu egin zuen Frantziako erregearen ministroak.
Abe
15
11
Pierre Urte, J. Bautista Agirre, Etxahun, J. Ignazio Iztueta, J.M. Hiribarren, J.P. Arbelbide, Kirikiño, Larreko, Emeterio Arrese, Orixe, A.M. Labaien, Nemesio Etxaniz, Telesforo Monzon, Lotsati, Piarres Larzabal, Mariano Izeta, Salbatore Mitxelena, Martin Ugalde, Jon Mirande, Mikel Zarate, Manex Erdozaintzi-Etxart… euskal literaturako 127 klasiko gehiago ekarri ditugu Armiarmako Liburu Elektronikoa gunera: 39 poesiazko, 32 antzezlan, 19 narratibazko, 19 kronika eta saiakera, 18 erlijiozko. Gisa honetan, joan den urtarrilean abiatu genuen egitasmoan orain 377 liburu elektroniko dauzkazu guztira, epub eta pdf formatuetan doan emanak.
Abe
09
11
Jose Basterretxea “Oskillaso” 1911ko abenduaren 9an jaio zen Madrilen. Matematika eta Fisika ikasketak egin zituen, Parisera alde egin zuen gerra sasoian, eta 1955ean Iruñera etorri zen bizitzera, 1996an hil zen arte. Hiru nobela ezagutzen dizkiogu liburutan argitaratuak: Kurloiak, Gabeko atorra eta Euskaldunak Madrilen, baina bada beste bat 1964an idatzi eta 1967an Egan aldizkarian plazaratua: Akats bako gizonaren heriotza, detektibe generokoa, etengabe umore zipriztinez gozotua, gaurko grafiara egokiturik eskaintzen dizuguna. Horrez gain, Eganen argitaratutako narrazio laburrak ere irakur ditzakezu.
Abe
01
11
Soto eta Zeberio bahitu, torturatu, hil eta desagerrarazi egin zituzten. Diego Lazkano idazleak gogoan betiko txertaturik daramatza bi lagunak, ezin ditu oroimenetik uxatu, bi itzal haietatik elikatzen ari da hogeitaka urtetan. Errua, maitasuna, traizioa, sexua, indarkeria, lotsa, justizia, erredentzioa, antzezpena… asko dira Harkaitz Canoren Twist nobelaren hariak, baina denen gainetik nagusitzen da adiskidetasunari egindako kantua. Eleberria osorik eskaintzen dizugu sarean, abenduaren 1ean aurkeztu aurretik.
Aza
28
11
Egarri egunak portualdean nobela aurkeztuko du Koldo Izagirrek azaroaren 30ean. Egarri egunak, bai, 1977ko uda hartakoak: asean gozatu nahi ditu gazteria matxinatu batek askatasuna, maitasuna, berdintasuna, edertasuna. Egarri anitz honek gatazkan murgilduko du heziketa sozial eta sentimentalean aurreneko pausoak ematen ari den protagonista, hats kolektiboaren eta indibidualismoaren artean bere ezintasun, ahuldade eta ametsekin. Liburua Durangoko Azokara iritsi baino lehen eskaintzen dizugu sarean.
Aza
22
11
Jack Londonek 1908an argitaratutako kontakizuna da Sua piztu (To Build a Fire), Iñaki Ibañezen itzulpenez eskaintzen dizuguna. 1970ean pelikula egin zuen David Cobhamek, Ian Hogg aktorearekin eta Orson Wellesen offeko ahotsarekin. Henderson errekaren ezker adarreko meategi zaharra zeukan jomugatzat gizonak, husky zakur batek jarraitzen ziola. Ilundu eta pixka bat geroago, seietan iristea zen helburua; sua piztuta egongo zen han, afari beroa prest. Hotza ikaragarrizkoa zen arren, 50 gradu zero azpitik gizonarentzat horixe besterik ez zen: 50 gradu zero azpitik. Hori baino zerbait gehiago izan litekeela, buruan sartzen ez zitzaion ideia zen.
Aza
17
11
Gaztetan surrealisten lagun, gero Gallimard etxeko argitalpenen arduradun, nobela ugariren autore, kantu idazle, zinemarako dialogo egile, OuLiPoren sortzaile… XX. mendeko idazle frantses handienetakoa izan zen Raymond Queneau. Parisera aurreneko aldiz iritsi den neskato baten istorio xarmant, ironiko eta ateraldiz betea irakurtzea proposatzen dizugu asteon: Zazie metroan. Ama amorantearengana joan da bi egunerako eta alaba osabarekin utzi du; metroan ibiltzeko irrikatan da Zazie, baina greban daude hango langileak. Joxan Elosegiren itzulpen apartarekin batera, hitzaurre argigarri bat daukazu.
