Literatur Emailuak

Amos Tutuola hil zela 10 urte

Nigeriako Abekoutan jaio zen Amos Tutuola idazlea, 1920ko ekainaren 20an, eta duela hamar urte hil, 1997ko ekainaren 8an. Mozkor bat sasirik sasi liburuak (The Palm-Wine Drinkard, 1952) eleberriak egin zuen ezagun, eta askori Afrikako literaturaranzko interesa piztu. Ingelesez idatzi zuen Tutuolak —bere ingeles ez akademikoan—, eta bere herri yorubaren sinesmen eta mundu-ikuskera liburuetara ekartzen asmatu zuen. Maria Garikanok euskaratu zuen Mozkor bat sasirik sasi, eta Pamielarekin argitaratu 1993an. Hementxe duzue osorik. (gehiago…)

Alfred de Musset
hil zela 150 urte

1857ko maiatzaren 2an hil zen, orain 150 urte, Alfred de Musset idazlea. Idazle erromantikoa, poesia, antzerkia eta narrazioak landu zituen Contes d’Espagne et d’Italie liburuarekin ezagun egiten hasi zen idazlea. Ez dira Musseten lan asko euskarara ekarriak izan direnak. Gabriel Arestik itzuli zituen hiru poema, eta Egan aldizkarian argitara eman 1967an. 1991n, berriz, Juan Kruz Igerabidek euskaratu zuen Zozo zuriarena (Histoire d’un merle blanc) narrazioa, Ereinek kaleratua Alvaro Matxinbarrenaren ilustrazioek lagunduta. Narrazioa eta poemak eskaintzen dizkizugu. (gehiago…)

Jacques Prevert hil zela 30 urte

Duela 30 urte, 1977ko apirilaren 11n, hil zen Jacques Prevert, XX. mendeko Frantziako idazle handietarik bat. Surrealisten mugimenduan aritua, Raymond Queneau, Louis Aragon, Yves Tanguy eta Marcel Duhamelekin, haiengandik urrundu eta antzerki eta zinemagintzan jardun zuen. Paroles bere lanak literatur mundua astindu zuen. Herri hizkerara hurbildutako poemak, irudi eta umore surrealistak, eta hitz jokoak… Poetaz gain, gidoigilea ere izan zen, eta hala filmetarako nola antzerki taldeentzat gidoigile eta eszenografo lanak ere egin zituen. Frantziako XX. mendeko kantaririk esanguratsuenek, bestalde, abestu dituzte bere kantu eta poemak. Ez da maizegi euskaratu haren poesia; argitaratu ez, bederen. Kantagintzarekin lotuta ageri zaigu pare bat aldiz: Julen Lekuonak Hosto hilak ospetsua euskaratu zuen, eta berriki Joseba Tapiak argitaratu du Koldo Izagirrek euskaratutako Umearen ehiza kantua. Horrez gain, Maiatz aldizkarian agertu ziren Maitasun hau poema, Mayak itzulia, eta Afusilatua, Joseba Sarrionandiak euskaratua. 1990ean, berriz, bere hiru haur poemen zatiak (Ogia, Xoria eta haurra, Ttitta-Purra) kaleratu zituen Herria aldizkariak. Hemen dituzu denak. (gehiago…)

Nazioarteko antzerki eguna

Urtero, martxoaren 27an Nazioarteko antzerki eguna ospatzen da. Urtero, munduko antzerkigile batek manifestu bat idazten du egun honetarako. Urtero, manifestua euskaratu eta gurean ere irakurri egiten da antzerkiaren inguruko manifestu hori. Aurten, Muhammad Al-Quasimi sultan xekeak idatzi du agiria, eta Mikel Martinez aktoreak euskaratu du.
(gehiago…)

C. Day Lewis-en Nabarra

1937ko martxoaren 5ean, orain dela 70 urte, Matxitxakoko lurmuturraren aurrean, itsas bataila handia izan zen Espainiako Gerraren baitan. Francoren Armadako Canarias gurutzuntziari aurre egin zieten Euzko Gudontzidiko bouek. Matxitxakoko guda historiko hartan Nabarra ontzia azkeneraino borrokatu eta Kantauri itsasoko uretan hondoratu zen. Hantxe segitzen du. Batailaz George Steer kazetariak egindako deskribapena baliatuta, The Nabarra poema idatzi zuen Cecil Day Lewis poeta ingelesak 1938an, artean gerra amaitu gabe zegoela (Overtures to Death liburuan plazaratu zuen). Idatz & Mintz aldizkariaren 37. zenbakiak separata moduan plazaratu zuen poema, bertsio elebidunean, jatorrizkoa eta Luigi Anselmik egindako itzulpena. Hala batailaren ingurukoak nola bereziki Day Lewisen bizitza eta lanari dagozkionak Jesus A. Etxezarragak azalduta datoz, bestalde, liburuari egindako sarreran. 2006an Bassaraik argitaratu du berriro poema euskaraz, Jose Luis Padronen itzulpenarekin. Osorik eskaintzen dizugu Nabarra, Luigi Anselmik egindako itzulpenean.

Literatura Unibertsala

Literatura Unibertsaleko bi liburu berri, Vasco Pratoliniren Maitale koitaduen kronikak eta Issak Babelen Zalditeria gorria aurkeztuko dituzte otsailaren 28an (asteazkena) 12:00etan Donostiako Udal Liburutegiaren Ekitaldi Aretoan.

W. H. Auden-en jaiotzaren mendeurrena

1907ko otsailaren 21ean, duela 100 urte, jaio zen Wystan Hugh Auden, poeta, kritikari eta antzerkigilea, askoren ustez XX. mendeko poesia ingelesaren gailurra. Poems (1928) liburutik hasi eta 1971ko Academic Graffitti libururaino, hala poesian nola antzerkian, mende oso bateko poeta bilakatu zuten. Juanjo Olasagarrek euskaratu zuen haren poemen antologia bat eta Susa argitaletxearekin publikatu, osorik irakur dezakezuna (Poema Antologia, Susa 1994). Rikardo Diaz de Arregiren hitzaurre batekin, liburuak W.H. Audenen bibliografia ere badakar. Horretaz gain, euskaraz Joseba Sarrionandiak jarria zuen Forma fin bat ikus dezazuenean (When you see a fair form) eta Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuan argitaratua (Pamiela, 1985).
(gehiago…)

Oscar Wilderen kartzelako balada

Gaurkoa bezalako egun batez, 1898. urtean, Oscar Wilderen The Ballad of Reading Gaol argitaratu zen Londresen, idazlearen izenik gabe baina bera preso egondako ziegari zegokion ikurraz: C33. Oscar Wilde 1895eko maiatzaren 25ean atxilotu eta maiatzaren 30ean kondenatu zuten bi urteko kartzela zigorrarekin. 1897ko maiatzaren 19an askatu zuten Reading presondegitik, eta Frantziara erbesteratuta Berneval-en idatzi zuen poema luze hau, ingeles literaturako ederrenetakoa, kartzelako urkamendian hil zuten gizon bati buruzkoa. Euskaraz Bingen Ametzagak jarri zuen: Reading Bahitegiko Leloa, 1954an Euzko-Gogoa aldizkarian, eta 2006an Itsaso aurrean liburuan berrargitaratua.

Iñaki de Juanaren Egunak

87 beteko ditu gaur gose greban Iñaki de Juana Chaos euskal presoak. Bigarren baraualdiko 87 egun. Aurreko 63ei gehitu behar zaizkienak. Egun asko. De Juanarekiko elkartasuna adierazi nahi izan dute hainbat idazle eta musikarik, zenbait kultur eragilek eta berarengana joan dira, bisita egitera. Egun batez. Badaki horretaz donostiarrak: hala bisitez nola egunez, hogei urte baitaramatza preso Espainiako espetxeetan. Eta presoaren bizitzan bisitak oso inportanteak dira, eta egunak, egunen joana, elementu. Milaka dira zigorrek gordetzen dituzten egunak, milaka gatibu daramatzanak. Eta horietako zenbait kontatzea erabaki zuen De Juanak eta Días liburua egin zuen, eta Txalapartarekin kaleratu 2000ko udaberrian. Edizioa bikoitza izan zen, gaztelaniazkoarekin batera euskaraz ere kaleratu baitzuten, Egunak izenburuarekin, Edorta Agirrek euskaratuta. Osorik eskaintzen dizugu

Edgar Allan Poe-ren Belea

Gaurkoa bezalako egun batez, baina 1845. urtean, Edgar Allan Poek The Raven poema argitaratu zuen New Yorkeko Evening Mirror kazetan. Euskaraz Jon Mirandek jarri zuen, Bela izenburuarekin, Euzko-Gogoa aldizkarian 1950ean. Poema izugarri eder honi buruz Joseba Sarrionandiak artikulu bat idatzi zuen 1988an. Belea ingelesez entzutea proposatzen dizugu, Willem Dafoe aktorearen ahotsean (Lou Reed-en disko baterako grabatua, 2003an). Ikus-entzunezko moldean gomendatzen dizkizugu sei bideo hauek ere:

• Bamshad Abedi-Amin
• John Astin
• Christopher Walken
• Vincent Price
• Aurora Manson

Paul Guilsou-ren Petan Mihiku, Moliereren lan baten moldaketa

Urtarrilaren 15arekin jaio zen, 1622an, Jean Baptiste Poquelin, Moliere. Frantses literaturako eta orobat literatura unibertsaleko ezinbesteko izena, antzerkiaren maisu handietakoa da Moliere. Bere bizitzari buruzko datuetan batek hartzen die gaina besteei: oholtzan hil zen, autore izateaz gain aktore ere bazena (1673ko otsailaren 17an). Bere lanak euskaraz liburu moduan plazaratu ez badira ere, izan da haren lanik euskaratua. Dollorra eta Elkorra (biak ere L’avare), mende hasieran oholtzara eramanak, argitaragabeak. Eta hemen eskaintzen dizueguna: Petan Mihiku. Paul Guilsouk Moliereren Le Médecin malgré lui obraren euskarazko egokitzapena. (gehiago…)

Gabriela Mistral hil zela 50 urte

1907ko urtarrilaren 10ean zendu zen, New Yorken, Gabriela Mistral idazlea. 1889an Txilen jaioa, bere literatur ibilbideagatik, poesia lanak batik bat, 1945eko Literatura Nobel saria eman zioten. Irakaslea, XIX. mende amaieran hasi zen poesia sariak irabazten. Amodioa gai nagusietako bat da bere obran, baina baita heriotza ere.1920ko hamarkadan Txiletik lehenbizikoz irten eta geroztik Amerika eta Europa artean bizi izan zen. Gaixorik, New Yorkera erretiratu eta 1957an hil zen, orain 50 urte. Euskaraz bere dozena bat poema irakur daitezke, denak literatur aldizkarietan publikatuak (batez ere Olerti-n), hainbat euskaratzaile izan direla: Santi Onaindia, Juan Anjel Etxebarria, Nemesio Etxaniz, Gabriel Aresti. Bertso eta Olerkien Hemerotekan aurkituko dituzu.
Lucila Goody Alcayaga zuen ponteko izena, eta Gabriela Mistral bere bi poeta gustukoenen izenak baliatuz  osatu zuen: Gabriele D’Annunzio eta Frederic Mistral. Azken hau Okzitaniako poeta nagusienetakoa, Mireio bere obra esanguratsua Orixek euskaratua dago, eta Klasikoen Gordailuan irakurgai.
Gabriela Mistralen berri izan eta bere poemak irakurtzeko gune aproposa Txileko Unibertsitateak eskaintzen du. Idazlearen bizitza, kronologia, bibliografia, gutunak eta poesia lanak on-line.

Miguel Unamuno hil zela 70 urte

1936ko abenduaren 31n hil zen Miguel Unamuno. Bilbotarra, euskalduna, XX. mendeko idazle eta pentsalari espainol garrantzitsuenetakoa da. Bere bizitzaren estreinako urteetan euskal munduari lotua ageri bada ere, Espainiako kultura eta gizarteko eragile bihurtu zen Unamuno, 1890eko hamarkadatik aurrera. Espainiako gorabehera sozial eta politikoetan eragina izan zuen Salamancako Unibertsitateko Errektoretzatik, Primo de Riveraren garaian erbestetik eta bere bizitzaren amaieran Madrilgo Gorteetatik, II. Errepublikaren garaian. Euskarazko bere hiru lan dakarzkizugu bere heriotzaren 70 urte betetzen diren honetan: Abel Sanchez, Laino eta Unamuno Rizal-i begira. (gehiago…)

Madame Bovary-ren azken emanaldia eta Flauberten auzipetzea

1856ko abenduaren 15ean argitaratu zuen La Revue de Paris aldizkariak Madame Bovary-ren azken emanaldia, III. ataleko 7-11 kapituluak. Eleberria amaitua zen. Ez erabat osorik emana, hala ere. Abenduaren 1eko emanaldia irakurri zuenean, Flaubert ohartu zen zati bat moztu ziotela —scéne du fiacre deitutakoa, kotxean promenada egiten dutena Leon Dupuis eta Emma Bovaryk—, eta gutuna idatzi zien aldizkariaren zuzendariei (Du Camp eta Laurent-Plichard jaunei) kexua azalduz. Abenduaren 15eko emanaldiarekin batera Gustave Flauberten oharra argitaratu zuten non idazleak mozketa horren berri ematen zuen, ardura ez zela berea izan gaztigatuz. (gehiago…)

Madame Bovary-ren 5. emanaldia

Duela 150 urte Madame Bovary zatika argitaratzean, nobelaren bosgarren emanaldia eskaini zuen La Revue de Paris aldizkariak 1856ko abenduaren 1ean, eleberriaren III. zatiko 1-6 atalak, hona ekarri ditugunak. Emma Bovary mintzo zaio Monsieur Leoni: “Ni zaharregia naiz… zu gazteegia zara…, ahantzi nazazu!”. Baina maitaketan jarraituko dute: “Hain zeharo galdurik zeuden elkarren gozamenean non, han, beren etxe partikularrean zirela uste baitzuten, eta bertan bizi behar zutela hil arte, bi ezkonberri eternalen gisa”. Hamabost egun barru ekarriko dugu nobelaren amaiera.