Aza
25
08
Hiromi Yoshidak japonieratik euskarara itzuli zuen Yukio Mishimaren Arratsaldeko atoiontzia (1994, Ibaizabal) nobela osorik emana duzu hemen, Mishima gaurkoa bezalako egun batez 1970ean hil zela aitzakiatzat harturik. Gogo No Eiko izenburua du originalak, 1963an idatzia, eta Yokohamako portua du istorioak kokaleku. Hiromi Yoshida itzultzaileak argibide ederrak ematen ditu liburuaren hitzaurrean idazleari eta nobelari buruz, eta beraz ez dugu zertan luzamendutan jardun.
Urr
22
08
1988an irten zen plazara Myriam Villasante, poema liburu batekin: Xaguak soka-saltoan. Bere lehen eta, oraingoz, azken liburuarekin. Lerro motzeko poemak, hitz-joko, errepikapen eta batzuetan tipografia aldaketak baliatzen dituztenak. Ez zen, hala ere, Barojarekin eta publikatzearekin izandako lehen harremana. Urte horretan bertan Raul Guerra Garrido idazlearen Maitasun objektu eztizkoa eman zuen argitara Baroja argitaletxeak, eta Myriam Villasante arduratu zen euskaratzeaz. Biak osorik eskaintzen dizkizuegu.
Urr
09
08
Okzitanierazko literaturaren XX. mendeko idazle handietako bat dugu Bernard Manciet. 1923ko otsailean Sabresen jaioa, Mont de Marsanen zendu zen 2005ean, ekainaren 3an. Bordelen ikasketak egin eta frantses estatuko diplomatiko jardun zuen —halaxe aritu zen Alemaniako berreraikuntza prozesuan eta Nurembergeko Auzian—, eta kultur sustatzaile, Óc aldizkariari lotua, eta idazle. Poeta eta narratzailea, antzerki autorea ere, idazteaz gain hainbat emanaldi ere eskainia da bere poemen gaineko ikuskizunetan. Lo dider de Guernica (Gernikarena / Gernikaz errana) poemak egin du, batez ere, ezagun gure artean, baina hura baino lehen euskarara ekarria zuen Jon Mirandek haren testu bat, Burua, eta Euzko-Gogoa aldizkarian 1957an eman plazara. Gerora, Maiatz aldizkariaren 21. zenbakian Luzien Etxezaharretak euskaratu zuen Gernikaz errana (Lo dider de Guernica). Testu hori bera, jatorrizkoa, frantsesezko eta espainierazko itzulpenak ere argitaratu zituen Maiatz aldizkariak berriro, 2005eko 41. zenbakian, urte horretan zendua zen Bernard Manciet idazleari omenez. Horretaz gain, Andres Urrutiak ere idatzi zuen artikulu bat eta olerkari gaskoiaren pasarte bat euskaratu Idatz & Mintz aldizkariaren 39. zenbakian, 2004an. (gehiago…)
Ira
26
08
1888ko irailaren 26an jaio zen AEBetako St. Louis-en Thomas Stearns Eliot, XX. mendeko literatura ingeleseko idazle garrantzitsuetarik bat. Poeta, antzerki autorea eta saiakeragilea, bere poesiak eta literaturaren gaineko ikerketek eragin handia izan zuten bere garaikide eta ondorengoengan. Bere poesia lanik ezagunenak eta, adituen esanetara, onenak, Four Quartets eta The Waste Land, euskaraz irakur daitezke, Gabriel Arestik eta Joseba Sarrionandiak egindako itzulpenetan. Jon Juaristik bildu zituen bi lanok eta berak euskaratutako Gizon hutsak eta T.S. Eliot euskaraz liburuan, Hordago etxearekin 1983an argitaratua. Hementxe duzue. (gehiago…)
Ira
23
08
Maisua eta Margarita eleberriaren egiletzat ezaguna, sobietar garaiko narratzaile eta antzerki-autore garrantzitsua dugu Mikhail Bulgakov. Kieven 1891ko maiatzaren 13an jaioa, medikuntza ikasketak egin zituen eta mediku jardun 1920ra bitartean. Fronteko eta eskualde-ospitaleetako bere mediku esperientzia hainbat narraziotan jaso zuen. 1921ean Moskura jo zuen, idazle eta kazetari jardutera. Antzerki lanak idatzi zituen batik bat, ipuin eta eleberriekin batera, eta antzoki zuzendari gisa jardun. Erregimen sobietarrarekiko kritiko, hainbat lan ez ziren bera hil eta askoz geroagora arte argitaratu, baina Sobietar Batasunean bizi eta lan egin zuen, 1940ko martxoaren 10ean Moskun hil zen arte. Maisua eta Margarita, bere maisulana, bera hil eta 30 urtera argitaratu zuen bere emazteak. Euskaraz irakur daiteke Bulgakov. Begoña Lasak euskaratu eta Barojak argitaratu zuen Mediku baten oroitzapenak liburua, hiru narrazio bilduz, 1988an. Gerora, 2001ean, Literatura Unibertsala bildumaren baitan, Txakur-bihotza euskaratu zuen Jose Moralesek, eta Ibaizabalek argitaratu. Moralesek berak Mikhail Bulgakov-i eta bere lanari buruzko argibideak eman zizkigun liburuaren sarreran. Hementxe eskaintzen dizkizuegu liburu biak.
Ira
09
08
Duela 100 urte jaio zen Santo Stefano Belbon Cesare Pavese, 1908ko irailaren 9an. XX. mendeko idazle handia, handia izan da bere literatur lanak izan duen eragina. Italian, eta mundu osoan. Italiako bere idazle garaikide hainbat bezala Alderdi Komunistari atxikia, bere ibilbide pertsonala ere esanguratsua da, 42 urte zituela Torinon 1950eko abuztuaren 27an bere buruaz beste egin zuen arte. Euskaraz bada aukera bere lanak irakurtzeko. Aldizkarietan 80ko hamarkadan argitaratutako bere poemen itzulpenez gain (eta liburu kolektiboetan plazaratutako bere lan batzuk), hiru liburu euskaratu eta argitaratu dira. Lehena Elkarrek plazaratu zuen, 1984an, Xabier Mendiguren Bereziartuk itzulitako Burkidea. Ondoren, eta Literatura Unibertsala bilduman, Koldo Bigurik Muinoko etxea (Ibaizabal, 1992) eta Maite Lopetegik Bizitza lanbide (Ibaizabal,1997) euskaratu dituzte. (gehiago…)
Abu
27
08
Lukas Dorronsorok euskaratua, Ruben Darioren Fantasiazko ipuinak plazaratu zuen 1987an Baroja argitaletxeak. 1869ko urtarrilaren 18an Nikaraguako Metapa herrian jaioa —Ciudad Dario izena du gaur egun—, idazle, kazetari eta diplomatiko jardun zuen Ruben Dariok. Nikaraguako poesiaren eta espainolezko poesiaren XX. mendeko gailurretako bat, modernismoaren ikur nagusia izan zen. Barojan argitaratutako 10 ipuinez gain, Xabier Galarretak Urrezko gizona narrazioa itzuli eta Hiria argitaletxearekin kaleratu zuen 2004an. Ez dira Ruben Darioren olerki asko ekarri euskarara. Emeterio Arresek itzuli eta La Baskonia aldizkarian agertu zen Arjentina’ko emakumea, 1928an. Handik 40 urtera, Santi Onaindiak itzuli zuen Ertia poema luzea, Olerti-n plazaratua. Anjel Bidagurenek, azkenik, Negukoa ekarri zuen euskarara Zer aldizkarian. Hemen poema horien itzulpenak. (gehiago…)
Abu
13
08
67 urte zituela zendu da Mahmud Darwish idazlea 2008ko abuztuaren 9an. Palestinako poeta eta kulturgizon ezagunena, 1941ean sortu zen Al Biwra-n, zazpi urte geroago israeldarrek suntsitu zuten herrixkan. Geroztik erbestean eta borroka politikoan jarduna exilioan —1996an Ramallara itzul zedin baimen espresoa eman zion arte Israelgo Legebiltzarrak—, bere poemen bitartez herri palestinarraren adierazle handienetako bat izatea lortu du. Darwishen bederatzi poema euskaraturik bidali dizkigu Koldo Izagirrek, eta 1988an Itxaro Bordak itzulitakoekin batera, hogeita bost poema eskaintzen dizkizuegu orain. (gehiago…)
Uzt
30
08
Song dinastiako Huizang Bidearen jauna enperadorearen garaiko istorioa kontatzen du Larruzko botaren ikerketa kontakizunak, narrazio txinatar anonimoak, k.o. X. mendeko istorio baten berri dakarguna. Elezahar txinatarren tradiziotik edaten duena, poemaz apainduriko narrazioa, Maider Etxaidek euskaratu zuen eta Baroja argitaletxeak publikatu 1986. urtean. Testuko pertsonaia historikoen, zenbait ohitura eta hitzen esanahiari buruz testu amaieran badira itzultzaileak emandako hainbat ohar. Osorik eskaintzen dizugu elezahar txinatar hau.
Uzt
16
08
1833an Espainiako Granadako Guadixen jaioa, XIX. mendeko korronte errealistaren barruan kokatu ohi da Pedro Antonio de Alarcon. Ideia liberal eta are iraultzaile samarrekoa, bere pertsonaietan ere islatu zuen ideologia hori. Hainbat aldizkariren sortzaile, Madrilen lan egin zuen eta hainbat eleberri, antzerki lan eta kronika idatzi (Afrikako gerrari buruzkoa nabarmentzekoa). Heriotzaren laguna bere narrazioa antzezlana euskaraz irakur daiteke, Anjel Valdesek euskaratua. Gil Gil pertsonaiaren istorioa kontatzen digu, XIX: mendeko Espainian izandako ibilerak, Elenarekiko amodioa eta Heriorekin egindako tratua. Baroja argitaletxeak 1987an argitaratua, orain osorik eskaintzen dizugu. (gehiago…)
Uzt
03
08
Dudarik gabe zinemagile gisa ezaguna, autore lan oparoa ere idatzia du Woody Allenek. Bere monologoez gain, zenbait antzerki lanek oihartzun handia lortu dute eta mundu zabalean jokatu dira. Jo ezak berriro, Sam, Allenen bigarrena, da horietako bat, autore eta aktorea lanean zuela Broadwayn arrakasta itzela izan zuena. Allan Fix protagonista duen istorioa, Zintzilik taldeak jokatu zuen Donostiako Victoria Eugenian, 1986ko irailean, Joakin Cuetok zuzenduta. Anjel Valdesek euskaraz jarria, urte berean plazaratu zuen Baroja argitaletxeak, eta orain hemen eskaintzen dizugu.
Eka
25
08
Parisen sortua 1808ko maiatzaren 22an, bi mende dira Gerard de Nerval idazlea jaio zela. Idazle erromantiko esanguratsua, Hugo, Gautier eta Dumasen garaikide eta laguna, poesia, narrazioa eta antzerkia idatzi zituen. Nozitzen zituen dementzia krisiek erasana, Les Filles du feu eta Aurélia ou le rêve et la vie nabarmendu daitezke bere lanetan, 1853-54 urteetan idatziak. Hurrengoan, 1855eko urtarrilaren 26an, Parisen kalean urkatuta topatu zuten. Les Filles du feu-ko Sylvie, Valois-eko oroitzapenak euskaratu zuen Joseba Urteagak eta Igela argitaletxeak 2000. urtean plazaratu, Lehen amodioa liburuan. Osorik eskaintzen dizugu. (gehiago…)
Eka
11
08
Altzateko Jaunaren elezaharra publikatua, Pio Barojaren Ihauterietako erokeria ere kaleratu zuen Baroja argitaletxeak, Mikel Azurmendik euskaratua hau. Idazle beratarraren eleberri laburra, bere ohiko eszenarioetatik diferentea den kontakizuna, egileak berak bere burua aurkezten digun hitzaurrean, fikzioaren barruan, eta gainera planteatzen digu kontakizunei eta kontatzeko estiloari buruzko halako gogoeta, zeina gauzatzen den Ihauterietako erokeria eleberrian. Madrilen gertatzen diren narrazioetarik bat dugu Barojaren hau. Osorik irakur dezakezu.
maiatza
22
08
Hegoafrikarra, familia afrikaner bateko semea, apartheid-aren aurkako militante politikoa, pintorea eta, batez ere, idazlea, poeta. Denek osatzen dute Breyten Breytenbach-en izaera, eta denetarik hartu du Breytenbach idazleak bere obra osatzeko. Parisko erbestean eta Hego Afrikan bizi izandakoa, baita espetxealdia ere, bi munduren arteko zubian, hala bizi izan da Breytenbach, eta hala idatzi, afrikaanez nahiz ingelesez, bi munduren arteko zubian. Gaizkile arrunt baten bi aldizko heriotza liburua euskaratu zuen Felipe Juaristik, eta Baroja argitaletxeak plazaratu 1986an. Bi narraziok osatua —liburuari izenburua ematen diona eta Balen gainean kontakizuna—, orain osorik eskaintzen dizugu Breytenbachen liburua. (gehiago…)
maiatza
07
08
1922an argitaratu zuen Pio Barojak La Leyenda de Jaun de Alzate antzerki-lan edo eleberri dialogatu kontsidera genezakeena. Gai historiko-mitologikoa lantzen duena, iragan erdiarotar batean Altzateko Jauna du protagonista, Bidasoa inguruan bere dorretxean bizi den heroia, gerlaria, naturarekin bat eginez bizi den gizarte batean. Kontrakarrean kristautasunaren presioa duen gizartea. Altzateko Jaunaren elezaharra asmatu zuen Barojak, mundu pagano eta kristaua talkan jarriz. Pertsonaia estandarragoen aldamenean, Xagit eta Basurdi bezalakoek xarma eransten diote inspirazio poetikoa ere baduen lan honi —kantuak, jainko paganoen aipamenak…—. Baroja argitaletxeak 1986an plazaratu zuen, Altzateko Jaun-en kontu zaharra, Patxi Apalategik euskaratua, orain osorik eskaintzen dizuguna. Ez zen izan, hala ere, Barojaren lana euskaraz jarri zen lehen aldia. XV. atala Euzko Gogoak kaleratu zuen, 1955eko zenbakian, Antonio Iturriotz eibartarrak euskaratua. Eta 1979ko abenduaren 21ean Donostiako Antzoki Zaharrean jokatu zen Altzateko Jauna obra, Maria Dolores Agirrek eta Felipe Jurramendik Barojarenetik euskaratu eta moldatua. Obra hau on-line jarri genuen Armiarman, Maria Dolores Agirreren jaiotzaren mendeurrena zela-eta hari eskainitako artikuluan, 2003ko abenduaren 12an.
