Mar
03
05
Duela mende bat, 1905eko otsailaren 26an, hil zen Marcel Schwob idazlea. Chavillen jaioa 1867an, idazle fina eta azterlari zorrotza, liburu eder zenbait egin zituen, eta azterketa kritiko oso interesgarriak (François Villoni buruz, kasu). Euskal idazleak hurbildu dira haren obrara, eta 1986an, Baroja etxearekin, Mimoak lana euskaratu zuen Mikel Lasak. Hurrengo urtean, 1987an, Urrezko maskaradun erregea lana argitaratu zuen Pamielak, Periko Diez de Ultzurrunek itzulia. 2002an, azkenik, Bizi alegiazkoak kaleratu da Literatura Unibertsala bilduman, Ibaizabalek argitaratua, Juan Garzia Garmendiak itzulia (liburu horretako ipuin bat euskaratu eta argitaratua zuen Erein etxearekin, Ipuin gogoangarriak obran). Izan du harrerarik, beraz, idazle sinbolistak gurean. Hiru lanak eskaintzen dizkizuegu, osorik.
Mar
03
05
Gaur bezalako egun batez, 1982ko martxoaren 3an hil zen Georges Perec, Je me souviens… eta beste hainbat libururen idazlea, OULIPO literatur tailerreko kideetarik bat. Pamiela aldizkarian 1985ean Perec-en liburu horretako pasarteak euskaratu zituen Edurne Garitanok, Nik… gogoratzen dut izenburuaz. Georges Perec elkarrizketatua (bideozko formatoan, bi zatitan): 1 eta 2.
Ots
24
05
1985eko otsailaren 22an, orain 20 urte, zendu zen Bartzelonan Salvador Espriu, XX. mendeko Kataluniako idazle handietako bat. Narradore, antzerkigile eta poeta, bizi izan zuen garaiko erretratua egin zuen bere literaturarekin, bere ahotsa bere komunidadearenean txertatua. Bere poemak, 1965 ezkeroztik, euskaraz irakur daitezke. Sinerako liburua eta Zezen larrua osorik (Juan San Martinek euskaratuak), eta beste zenbait literatur aldizkarietan edo antologietan bilduak. Hementxe eskaintzen dizkizuegu denak.
Ots
03
05
1995eko otsailaren 4an, orain dela 10 urte, zendu zen Patricia Highsmith idazlea. AEBetako Texasen jaioa, 1912an, Arrotzak tren batean (1950) eleberriak egin zuen ezagun, lehenengoz, eta gerora izen handia eman Tom Ripley pertsonaiak. Ripleyren jokoa eta Ripley trebea eleberriak, hain zuzen, euskaratuak dituzte Maria Garikanok eta Asun Garikanok, eta Igela argitaletxeak kaleratuak 1995 eta 1999an. Eleberrigile trebe honen euskaratutako lehen lanak ez dira horiek, ordea. Koro Navarrok Poliki, poliki haizetan (Slowly, slowly in the wind, 1979) narrazio bilduma euskaratu baitzuen 1988an, Elkar argitaletxeak argitaratua. Bost narrazio erakargarrik osatua, misterioa bezala pertsonaien arima protagonista diren bost narraziok osatua, osorik eskaintzen dizugu.
Urt
20
05
1995eko urtarrilaren 17an hil zen Miguel Torga idazle portugaldarra. S. Martinho de Antan 1907an jaioa, Adolfo Correia da Rocha benetako izena zuena, XX. mendeko Portugalgo ahots inportanteenetako bat izan da. Jenero guztiak landu zituen, eta lan inportanteak dauzka hala poesian nola narratiban. Piztiak narrazio liburua (Os Bichos, 1940), bere narratiban erreferentzietako bat, 1997an euskaratu zuen Bego Montoriok, eta Alberdania argitaletxeak argitara eman. Ipuin bilduma interesgarri horretako bi ipuin aurkezten dizkizugu, Nero eta Vicente, eta hitzaurrea, Miguel Torgaren eta liburu honen aurkezpena dakarrena.
Abe
23
04
Finitzen ari garen 2004 urte hau, Txekhoven heriotzaren mendeurrena bezala gogoratu dugu literaturan. Izan be, 1904ko uztailaren 15eko goizaldean hil zen Anton Txekhov idazle errusiarra. Ipuingintzako maisu, antzerkigile handia, bere heriotzaren mendeurrena dela-eta euskarara ekarri diren bere lan guztien bilduma egin genuen uztailean. Orain, berri bat gehitu gura genuke, Jose Morales itzultzaileak errusieratik euskarara ekarritako Rothschild-en biolina, Txekhhovek 1894an argitaratua.
Aza
04
04
1854ko urriaren 20an, orain dela 150 urte, jaio zen Charlevillen Arthur Rimbaud. 20 urte betetzerako idatziak zituen literaturaren historian tokia egin dioten lanak, eta gerora bere beste lanek —Verlainerekiko harremanak, Afrikako bidaiek, arma trafikoak eta abarrek— puztu zuten mitoa. 37 urte zituen hil zenean, 1891ko azaroaren 10ean. Mikel Lasak ekarri du, batez ere, Rimbauden lana euskarara. 1991n Denboraldi bat infernuan liburu seinalatua plazaratu zuen, eta Poemak kaleratu 1993an, poetaren antologia bat. Liburu biak Erein argitaletxeak kaleratu zituen, biak ere edizio elebidunak.
Literatur aldizkarietan ere agertu izana zen, Mikel Lasaren beraren itzulpenak 1987ko Literatur Gazetan, eta Joakin Balentziak euskaratutako Egunsentia, Korrok-en kaleratua. Lasak berak bi liburuetako egindako hitzaurreetan autorearen berri zehatza ematen zaigu. Aste honetan Poemak eta Denboraldi bat infernuan eskaintzen dizkizuegu.
Urr
14
04
1854ko urriaren 16an, orain dela 150 urte, jaio zen Dublinen Oscar Wilde. Narradore, poeta, saiogile eta antzerkigilea, literaturaren historian tokia eginak dira bere obra eta haren oinarrian diren bere bizitza eta bizitzarekiko bere ikuspuntuak. Euskarara asko eta aspaldidanik ekarria izan da Oscar Wilde. 1927an Joseba Altunak Verdes Atxirika argitaletxearekin Ipuñak liburua plazaratu zuen (Literatur Emailuotan eskainia duguna 2002ko abenduan ), eta gerora asko argitaratu dira. Literatur Aldizkarien Gordailuan ere topa daitezke haren lanak, horien artean Reading baitegiko leloa, Bingen Ametzagak euskaratu eta Euzko Gogoa aldizkarian emana. Literatur Emailu honetan Oscar Wilderen bi antzerki lan eskaini nahi dizkizuegu: Salome, Inazio Mujikak euskaratu eta Baroja etxeak 1987an kaleratua, eta Fidel izan beharraz, Antton Olanok euskaratua, Ibaizabalekin Literatura Unibertsala bilduman 2000. urtean kaleratua.
Ira
16
04
2004ko irailaren 8an hil da, 75 urte zituela, Manuel Maria idazle galiziarra. XX. mendeko literatura galegoaren zutabe nagusietako bat, “herriaren poeta” deitua, 50-60etako urteetan hasi zen ezaguna egiten hala poeta nola Galiziako kulturgile eta militante politikoa. Hainbat lanen egile, poema liburuak batez ere, euskarara lehenbiziko itzulitakoa bere bi antzerki-lan izan ziren, Koldo Izagirrek euskaratu eta Antzerti aldizkarian plazaratuak 1985ean: Maiatza zorabiatuaren pastorala (Auto do Maio esmaiolado) eta Berengela izeneko otarantza baten ibilketak eta biribilketak (Aventuras e desventuras dunha Espiña de Toxo chamada Berenguela). Gerora bi poema ere euskaratu zaizkio. Joseba Sarrionandiak Gure amari hitzak euskaratu zuen Susa aldizkariaren separata moduan banaturiko Poemas naufragos liburuan, 1991n, eta Itxaro Bordak Haur begiak, Maiatz aldizkariaren 30. alean, 1998an.
Ira
09
04
1979ko irailaren 10ean hil zen Agostinho Neto, Angolako idazle, iraultzaile eta estatu-gizona. Idazlea gaztetandik lotu zitzaion bere herriaren askapenaren aldeko borroka politikoari. MPLA taldeko sortzaile eta buru, 1975ean Angolak independentzia lortu zuenean Agostinho Neto hautatu zuten lehendakari. Hainbat hizkuntzatara itzulia, euskarara Urtzi Urrutikoetxeak ekarri berri du lehendabizi, Linterna Gorria aldizkariaren 3. zenbakirako euskaratu baitzuen Afrikako negarra poema. Orain, Literatur Emailu honetarako, Koldo Izagirrek, Bego Montoriok, Mikel Elorzak eta Iñigo Aranbarrik bere hainbat poema euskaratu dituzte. Hemen dituzu denak.
Ira
02
04
Orain 25 urte, 1979ko abuztuaren 31n zendu zen Celso Emilio Ferreiro, literatura galegoaren XX. mendeko ahotsik gorenetako bat. Bere garaiko seme, poesia sozial-errealistaren eremuan ezaguna baina beste hainbat alor jorratutakoa, euskarara 1984an ekarri zen estreinako aldiz, literatur aldizkarietan. 1984ko maiatzean Korrok aldizkarian, 3. zenbakian, Harrizko gau luzea bere poema ezaguna argitaratu zen, eta Kandela aldizkariaren 2.ean Jon Iñaki Lasak Neno orfo con cabalos ao fondo eta Credo itzuli zituen. 1988an, Euskal Idazleen Elkartearen ekimenez eta Galeuscaren baitan, Ferreiroren 14 poema euskaratu zituen Jesus Etxezarragak, Gabriel Aresti eta Salvador Espriuren antologia batekin batera hiru hikuntzatan prestaturiko edizio batean argitaratu zirenak, Ereinek argitaletxearekin. 1991n, azkenik, eta Galiziako Letren Egunaren karietara, Joseba Sarrionandiak itzulitako poemekin egindako Poemas naufragos elebiduna kaleratu zuen Susak —eta bertan Celso Emilio Ferreiroren Itsaso aurrean etzunik poema—, eta bere aldizkariaren 27. zenbakiaren separata gisa banatu. Poema guztiak jarri ditugu irakurgai, eta baita Ereinen Antologia libururako Xose Maria Alvarez Caccamok egindako hitzaurrea.
Abu
19
04
1911n gaur egun Lituania den Szetejnien jaioa, 2004ko abuztuaren 14an hil da Cracovian Czeslaw Milosz idazle poloniarra. Poeta handia, 1980an Nobel saria jaso zuen. Euskarara gutxi ekarria izan da, baina apur bat bai. 1984an Pamielak karrikaratutako Alkohola poemak libururako haren bi poema euskaratu zituen Tere Irastortzak. Maiatz aldizkariaren 9. zenbakian, berriz, 1985ean, beste poema bat argitaratu zen. Eta Literatur Gazeta-k Nobel saria jaso zuenean eginiko hitzaldia plazaratu zuen, Eduardo Zabalak euskaratua. Testuok eskaintzen dizkizuegu. Hauez gain, Czeslaw Milosz-i buruz irakur daiteke Literatur Aldizkarien Gordailuan. Koldo Etxabek Literatur Gazeta-ko 6. zenbakian idatzitako artikulua, Poloniako Literatura izenekoa, edo gaztelaniaz argitaratutako poloniarraren poema liburu bati J.M.L.k eginiko kritika, Pamiela aldizkariaren 7. zenbakian plazaratua.
Uzt
15
04
1904ko uztailaren 15eko goizaldean hil zen Anton Txekhov idazle errusiarra. Ipuingintzako maisu, antzerkigile handia, bere heriotzaren mendeurrena dela-eta euskarara ekarri diren bere lan guztien bilduma egin nahi izan dugu. 1956an kaleratu zen lehena (Guraso zintzoa), Egan aldizkarian, Elizaldek euskaratua, eta gerora Egan-en bertan Pello Zabaletak bi ipuin (Ispilu okerra eta Atezain eskolatua) euskaratu ditu, D. de l’Ak bat (Vanka) Txistu & Tambolin-en eta bakarrizketa bat argitaratu da Zubizabal aldizkarian. Liburuak bi argitaratu dira. 1987an, Begoña Lasak euskaratuta, Bi antzerki labur plazaratu zuen Baroja etxeak. 1990ean, azkenik, eta Literatura Unibertsala bildumaren baitan, Xabier Mendigurenek itzulitako Ipuinak kaleratu zen. Denak dauzkazu hemen irakurgai.
Mendeurren honetarako azken ipuin bat ere ekarri nahi izan dugu, baina ez Txekhovena, Txekhovez baizik. Raymon Carverren Mandatua ipuina itzuli du Harkaitz Canok, non idazle estatubatuarrak Txekhoven bizitzako azken uneekin narrazioa osatu zuen.
Uzt
08
04
1904ko uztailaren 12an jaioa, mendeurrena da Pablo Neruda poeta txiletarrarena. 2003ko iraileko 89. Literatur Emailuan, bere heriotzaren 30. urteurrena zela-eta, eskaini genituen euskarara ekarritako Nerudaren bost poema. Bada besterik: Egan aldizkarian, 1973ko zenbakian, Ibon Sarasolak Pablo Nerudaren poema baten itzulpen “polemikoa” kaleratu zuen. Eta bestalde, mendeurrena dela eta, Jose Luis Padronek oraintsu kaleratu du Amodiozko hogei poema eta kanta bat bakar-mindua poemarioa Gara egunkariarekin. Liburu honetako poemak Nerudaren beraren ahotsean entzun daitezke. Maskarada taldeak, bestalde, Antonio Skarmetak idatzitako Nerudaren postaria taularatu zuen 1997an, Patxo Telleriak euskaratua.
Egan aldizkarian bertan, bestalde, aurki daitezke orain 25 urte zendutako Blas de Oteroren hainbat poema, gaztelaniaz lehenak, eta euskaraz, Gabriel Arestik itzuliak, beste dozena bat. Olerti eta Korrok aldizkarietan ere euskaratu zuten Oteroren poemarik: Literatur Aldizkarien Gordailuan irakur daitezke denak.
maiatza
13
04
Maiatzaren 6an omenaldia eskaini zioten hainbat lagunek Andolin Eguzkitzari, bera sustatzaile izandako Bilboko Kalderapekoko errezitaldi batean. Andolinen poemak ez ezik, berak euskaratutakoak ere errezitatu zituzten. Santurtziko idazleak Olga Omatos-ekin batera euskaratutako Konstantinos Kavafisen poema-antologia argitaratu zuen, Pamielarekin, 1995ean. Liburuko zenbait poema eskaini genizkizuen bere heriotza zela-eta egindako Emailu berezian. Aste honetan, maiatzaren 6ko errezitaldiaren osagarri, osorik eskaintzen dizugu liburua.
