Mandatua

Raymond Carver

euskaratzailea: Harkaitz Cano

Txekhov. 1897ko martxoaren 22ko gauean, Moskun, bere lagun eta konfidente Alexei Suvorinekin afaltzera atera zen. Suvorin, egunkari eta liburu argitaratzaile aberatsa, erreakzionario bat zen, Borodinoko borrokan soldadu xehe ibili zen gizon baten semea, self-made-man bat. Txekhov bezalaxe, morroi baten biloba zen. Horrexetan zuten antza: nekazari odola zuten biek zainetan barrena. Osterantzean, bai politikan eta bai aldartean, lekutan zeuden bata bestearengandik. Hala ere, Txekhoven lagun min urrietako bat zen Suvorin, eta Txekhovek atsegin zuen bere konpainia.

        Hiriko jatetxerik onenera joan ziren, Hermitage izeneko antzinako jauregixka batera (afaltiarrek orduak eman zitzaketen bertan ­baita gauaren erdia ere­ hamar platereko afari batekikoak kitatzen, hainbat ardo eta likore nahiz kafea eskas ez zirela). Txekhov, ohi zuenez, aparteko dotoreziaz jantzita zihoan: traje iluna txalekoarekin, betiko lunetak sudurrean. Gau hartan, garaitsuan atera zizkioten argazkietan ageri zuen itxura berbera zeukan. Lasai arraio zegoen, gogotsu. Maitreari eskua estutu eta begirada bat bota zion janleku zabalari. Sabai-armiarma apainek distira biziz blaitzen zuten egongela. Gizon-emakume dotorez mukuru ziren mahaiak. Zerbitzariak joan-etorrian zebiltzan, etengabe. Mahaian eseri berria zen oraindik, Suvorinen parean, inolako aurre abisurik gabe, ahotik odola zeriola hasi zenean. Suvorin eta bi zerbitzarik gizonezkoen komuneraino lagundu zioten, eta odol-jarioa izotz poltsekin eteten ahalegindu ziren. Suvorinek hotelera lagundu zion gero, eta suiteko geletako batean ohea aton ziezaioten agindu zuen. Beranduago, beste odol-jario baten ostean, tuberkulosiaren eta hari zegozkion beste arnas gaixotasunen tratamenduan espezialduriko klinika batera eraman zezaten etsia hartu zuen Txekhovek. Suvorin bisitan joan zitzaionean, Txekhovek barkamena eskatu zion hiru gau lehenago jatetxean sortu zuen «eskandalua» zela medio, baina bere egoera larria ez zela nabarmendu nahi izan zion setati. «Ohikoan bezala barre egin eta txantxak egiten zituen», idazten du Suvorinek bere egunerokoan, «bitartean konketa handi batean odola tu egiten zuelarik».

        Maria Txekhov, arreba txikia, bisitan joan zitzaion klinikara martxoko azken egunetan. Eguraldi petrala zegoen; elur-busti ekaitzak ez zuen etenik, eta trinkotutako elurrak txondorrak osatzen zituen kalean. Nekez gerarazi zuen ospitaleraino eramango zuen zalgurdia. Izuak jota eta ezinegonaren mende heldu zen hara.

        «Anton Pavlovitx ahoz gora zetzan», idazten du Mariak Memoriak liburuan. «Ez zioten hitz egiten uzten. Bera agurtu ondoren, mahairantz aldendu nintzen, nire zirrara ezkutatzeko kariaz». Han, xanpain botila, caviar pote eta asmo onenekin bidalitako lore sorten artean, izu laborriz bete zuen zerbait ikusi zuen: Txekhoven birikak ageri ziren eskuz egindako marrazki bat. Aditu baten lana, bistan zen: gaixoek beren ondoeza zertan datzan ikus dezaten osagileek egin ohi duten zirriborro haietako bat. Biriken inguramendua urdina zen, baina goiko aldeak gorriz margotuta zeuden. «Birika haiek gaixorik zeudela ohartu nintzen», idazten du Mariak.

        Leon Tolstoi ere joan zitzaion bisitan. Ospitaleko langileek halako beldur adeitsu moduko bat sentitu zuten herrialdeko idazlerik famatuena aurrez aurre ikustean. Errusiako gizonik ospetsuena ez zen ba? «Behar beharrezko» ez zen orori sarrera debekatua egonagatik, nola hari Txekhov ikus zezan galarazi? Erizainek eta etxeko medikuek, gehiegizko adeitasunez sarrarazi zuten piztia itxuradun agure bizarduna Txekhoven gelara. Tolstoik, antzerki-idazle bezala Txekhoven gaitasunei buruz iritzi eskasa izanagatik (bere antzezlanak geldoak eta ikuspegi moralik gabekoak zirela uste zuen. «Nora zoaz zure pertsonaiekin?» leporatu zion behin Txekhovi. «Sofatik traste-lekura, eta traste-lekutik sofara»), hala ere, estimatzen zituen bere narrazio laburrak. Gainera, single eta aratz, pertsona bezala maite zuen. Gorkiri esana zion: «Bai txundigarria, bai gizaki eskuzabala. Apala eta barea, neskatxa bat bezain. Ibili ere, neskatxa baten eran ibiltzen da. Zoragarria dela besterik ezin esan.» Eta bere egunerokoan (jende guztiak zuen eguneroko bat edo ohar-kaiera bat, garai hartan) zera idatzi zuen: «Pozik nago maite dudalako... Txekhov».

        Tolstoi, artilezko lepokoa eta hartz larruz egindako berokia erantzi eta Txekhoven ohe ondoko aulki batera makurtu zen. Gutxi axola berari gaixoa sendagaien pean egon eta hitz egitea galarazita, eta berriketan aritzea are debekatuago edukitzea. Ahoa bete hortz entzun behar izan zuen nola jarduten zuen kondeak arimaren hilezkortasunari buruz zituen teorien inguruan. Bisita hura gogoan, zera izkiriatuko zuen Txekhovek beranduago: «Gu guztiok (gizaki zein animalia) printzipio batean (dela arrazoia edo dela maitasuna) bizitzen jarraituko dugula uste du Tolstoik, eta printzipio horren funtsa eta helburuak zerbait ezkutukoa direla guretzat... Hilezkortasun molde horrek ez dit ezertarako balio. Ez dut ulertzen, eta Lev Nikolaievitx harritu egin zen horretaz.»

        Edonola zela ere, inpresio sakona eragin zion Txekhovi Tolstoiren bisita lagunkoiak. Baina Tolstoik ez bezala, Txekhovek ez zuen geroko bizitzan sinesten, ez zuen sekula sinetsi izan. Ez zuen, bost zentzuetako bat bederen erabiliz atzeman ezin zitekeen ezertan sinesten. Bere bizitza eta bere idazkerarekiko jarrerari dagokionez, zera esan zion behin norbaiti, ez zeukala «mundu ikuskera filosofiko, erlijioso edo politikorik. Hilero aldatzen dut ikuspegi hori, eta beraz, nire pertsonaien maitatzeko, ezkontzeko, seme-alabak izateko eta hiltzeko modua eta haien berba egiteko modua deskribatzearekin etsi beharko dut.»

        Zenbait urte lehenago, tuberkulosia atzeman ziezaioten baino lehen, Txekhovek honoko oharra egin zuen: «Nekazari batek, azkenetan dagoenean, zera esaten dio bere buruari: "Ezin diat ezer egin. Udaberriarekin joango nauk, elurra urtzearekin batera."» (Txekhov bera uda sasoian hilko zen, bero olde baten erdian). Baina, behin gaitza atzeman ziotelarik, Txekhov, etengabe saiatu zen bere egoeraren larritasuna gutxiesten. Itxura guztien arabera, hala sentitzen zuen berak, amaierara arte sinetsi izan zuen gaixotasuna gaindituko zuela, marranta gogaikarri bat uxatzen den era berean. Hondar egunetan ere, hobetzeko aukera bat bazela irmoki sinesten zuela zirudien. Kasu, bere heriotza gertatu baino apur bat lehenago arrebari idatzitako gutun batean «gizentzen» ari zela esan zion, eta askoz hobeto sentitzen zela Badenweilerren zegoenetik.

Badenweiler, Oihan Beltzaren mendebaldean, Basileatik ez oso urrun kokatutako bainu-etxe eta atseden-lekua da. Hiriko ia edozein lekutatik bistatzen dira Vosgoak, eta egun haietan, airea garbia eta bizigarria zen. Urteak ziren errusiarrek bainu termaletan murgildu eta bulebar patxadatsuen paseatzeko aukeratu zutela. 1904ko ekainean, Txekhov hiltzera joan zen hara.

        Hilabete haren hasieran bertan, Moskutik Berlinera bitarteko tren bidaia nekosoa egin zuen. 1898an Kaioa obraren prestaketa emanaldietan ezagutu zuen Olga Knipper aktorearekin, bere emaztearekin, egin zuen bidaia. Bere garaikideek berealdiko aktorea izan zela diote. Talentu handiko emakumea zen, soin-itxura ederrekoa, eta Txekhov baino ia hamar urte gazteagoa. Txekhovek berehala sentitu zuen berarekiko erakarmena, baina sentimendu kontuetan motela zen ekiteko orduan. Beti bezala, nahiago izan zuen itzuli-mitzuli ibili, berehala ezkondu baino. Azkenik, banaketaz, gutunez eta gaizkiulertu saihestezinez jositako hiru urteko gorteiatzearen ondoren, Moskun ezkondu ziren, 1901eko maiatzaren 25ean, zeremonia pribatu batean. Txekhov ikaragarri zoriontsu sentitzen zen. «Ene moxala» hots egiten zion, eta batzuetan «ene xakurñoa» edo «nire kumetxoa». Gustatzen zitzaion baita ere «ene oilandatxoa» deitzea, edota, sinpleki «nire poxa».

        Berlinen, Txekhovek biriketako gorabeheretan entzute handikoa zen espezialista bati eskatu zion iritzia, Karl Ewald doktoreari. Baina, gertaeren testigu suertatu zen lekuko baten arabera, doktoreak, Txekhov aztertu ondoren, eskuak gorantz astindu eta hitz bat bera ere esan gabe utzi zuen egongela. Txekhov, edozein erremedio posibletik urrun zegoen jada, eta Ewald doktorea amorratu egin zen bere buruarekin, mirakulurik egin ezin zezakeelako, eta amorratu egin zen Txekhovekin berarekin ere, egoera penagarri hartan heldu zitzaiolako.

        Kazetari errusiar batek, txekhovtarrak euren hotelean bisitatu ondoren, honoko mezua igorri zion erredakzio buruari: «Txekhoven egunak zenbatuta daude. Mortal gaixorik dirudi, ikaragarri mehar, etengabe egiten du eztula, mugimendu txikiena egin orduko agortzen zaio hauspo-arnasa, sukar altua dauka». Kazetari berberak Txekhov senar-emazteak ikusiak zituen Postdameko geltokian Badenweilerrerako trena hartzear zirela. Bere kontaketaren arabera, «Kostata igo zuen Txekhovek geltokiko eskailera ttipia. Eseri eta minutu batzuetako atsedena hartu behar izan zuen arnasa bere onera etorriko bazitzaion». Izan ere, Txekhovi mugitze hutsa mingarri suertatzen zitzaion: etengabeko oinazea zuen hanketan eta baita sabelean ere. Gaixotasunak hesteetan eta bizkarrezur-muinean erasan zion. Une hartan hilabete baino gutxiago geratzen zitzaion. Bere egoeraren gainean mintzatzen zenean, alabaina, Olgaren arabera behintzat, halako «axolagabekeria suerte batekin» aritzen zen.

        Schwöhrer doktorea, beren oinazeak arintze aldera bainu-etxera joan ohi ziren bezero aberatsei arreta jarriz bizimodua era erosoan irabazten zuen mediku ugarietako bat zen. Bere bezeroetako asko gaixo eta ahulak ziren, beste asko, zaharrak edo hipokondriakoak, besterik gabe. Txekhovena aparteko kasua zen, ordea: azkenetan zegoen gaixo bat, harekin zer eginik ez zegoena. Eta oso pertsonaia ospetsua, gainera. Schwöhrer doktoreak ere bazuen bere aditzea: irakurriak zituen bere zenbait ipuin aldizkari alemaniar batean. Ekainaren hasieran azterketa egin zionean, lausengu ozenekin aitortu zion bere lanarekiko mirespena, baina bere golkorako gorde zuen ebazpen klinikoa. Aldiz, kakaoa, gurinarekin nahastutako olo-irina eta marrubizko tea agindu zizkion, azken honek gauez lokartzen lagunduko ziolakoan.

        Ekainaren 13an, bere heriotza baino hiru aste eskas lehenago, Txekhovek gutun bat idatzi zion amari, bere osasunak hobera egin zuela esanez: «Litekeena da astebete barru erabat osatuta izatea». Auskalo zergatik esaten zuen hori. Zer pentsatzen zuen zinez, bere kabutarako? Bera ere sendagilea zen, jakinaren gainean egon behar zuen. Hiltzen ari zen: sinpleki eta era saihestezinean. Eta hala ere, bere gelako balkoian eseri eta tren ordutegiak irakurtzen zituen. Marseillatik atera eta Odessarantz zihoazen itsasontziei buruzko argibideak eskatzen zituen. Baina bazekien. Heriotzaurreko uneak ziren: zegoen egoeran, ezinezkoa zen ez jakitea. Idatziko zuen azken gutunetako batean, ordea, egunetik egunera bere burua indartsuago sumatzen zuela esaten zion bere arrebari.

        Aspaldi galdu zuen ezelango literatur lani ekiteko kemenik txikiena ere. Izatez, aurreko urtean Gereziondoen lorategia amaitu gabe uztear egon zen. Antzezlan horrek bere bizitzako ahaleginik itzelena eskatu zion. Antzezlana bukatzen ari zela, apenas lortzen zuen egunean sei edo zazpi lerro moldatzea. «Adorea galtzen hasia naiz» idatzi zion Olgari. «Idazle bezala nireak egin duela sentitzen dut. Idazten dudan esaldi bakoitza batere baliorik gabekoa iruditzen zait, demas funtsik gabea». Baina ez zion idazteari utzi. 1903ko urrian amaitu zuen antzezlana. Bere bizitzan izkiriatu zuen azken gauza izan zen, gutunen eta kaieran egin zituen zenbait oharren salbuespenarekin.

        1904ko uztailaren 2an, gauerdia baino apur bat beranduago, Olgak Schwöhrer doktorea deiarazi zuen. Larrialdi bat zen: Txekhov eldarnio batean zen. Zoriak nahi izan zuen beren ondoko logelan ostatu hartuta oporretan zeuden bi gazte errusiar egotea. Olga lasterka heldu zen haien ateraino, gertatzen zenaren berri ematera. Haietako bat lotan zen ohean, baina bestea, oraindik esna zena, irakurtzen eta pipatzen ari zen. Presaka irten zen hoteletik, Schwöhrer doktorearen bila. «Oraindik entzun dezaket harri txintxarren hotsa bere zapaten azpian, uztaileko gau itogarri hartako isiltasunaren erdian» idatziko zuen Olgak bere memorietan. Txekhovek haluzinazioak zeuzkan: itsas-gizonei buruz hitz egiten zuen, eta japoniarrekin lotutako zerbaiten aipamen solteak murmurikatzen zituen. «Ez da izotzik jarri behar urdail hutsaren gainean» esan zuen, bere emazteak bularrean izotz poltsa ipini nahi izan zionean.

        Schwöhrer doktorea heldu zenean, maletatxoa ireki zuen ohean hatsalbo zetzan Txekhovi begirik kendu gabe. Gaixoak parez pare zabalik zeuzkan begi-niniak eta distirant lokiak izerdiaren erruz. Schwöhrer doktoreak ez zuen zirkinik egin. Ez zen erraz hunkitzen zen gizona, baina bazekien Txekhovek gertu zuela azken hatsa. Hala ere, medikua zenez, eginahalak eta bi egiteko zinari zor zitzaion, eta Txekhov, lausoki bazen ere, bizitzari lotzen zitzaion oraindik. Schwöhrer doktoreak orratza prestatu eta alkanfor xiringa ziztatu zion, horrek bihotza bizkortuko ziolakoan. Baina ziztada hark ez zuen eraginik izan ­deus ez zen, izatez, piztualdia eragiteko gai izanen­. Hala eta guztiz ere, doktoreak, Olgari oxigenoa ekarrarazteko zuen asmoa jakinarazi zion. Tupustean, Txekhovek susperraldi bat izan zuen, argitasuna berreskuratu eta zera esan zuen ahapeka: «Zertarako baina? Iristen denerako hilotz izanen naiz».

        Schwöhrer doktorea, mustaxa handia tinkatu eta Txekhovi begira geratu zen. Masailak griskara eta hondoratuta zituen, aurpegia argizarizko zuen eta arnasa erlastua. Schwöhrer doktoreak aurki igarri zuen minutu batzuetako bizitza baino ez zitzaiola geratzen. Hitzik esan gabe, Olgarekin adostu ere gabe, horman irekitako aldarean zegoen telefonora jo zuen. Tramankulua erabiltzeko argibideak irakurri zituen. Botoi bat sakatuta eduki eta aparailuaren ondoko kirtena biraka erabiliz gero, hoteleko sotoarekin, sukaldearekin jarriko zen harremanetan. Entzungailua hartu, belarriratu, eta banan-banan jarraitu zituen argibideak. Bestaldean erantzun zutenean, etxeko xanpainik onenetik botila bat igoarazteko eskatu zuen. «Zenbat kopa?» galdetu zuen enplegatuak. «Hiru kopa!», oihu egin zuen medikuak mintzagailuan. «Eta agudo ibili, entzun?». Gerora aiseegi ahazteko joera dugun ohiz kanpoko inspirazio une horietako bat izan zen. Izan ere, hain da horrelakoetan burututako ekintza une horrexetarako egokia, ezinezkoa baitirudi beste ezer egitea.

        Nekatu itxura eta ile tentea zuen gazte horail batek ekarri zuen xanpaina. Uniformearen galtzak zimurtuta zeuzkan, arraiaren arrastorik gabe, eta ­presaren menpe etorri baitzen­, jakako botoia okerreko zuloan lotuta zekarren. Bere itxura, atsedenaldiaren erdian harrapatu duten norbaitena zen (besaulki batean murgil, demagun, lozorro arinean). Goizaldeko lehen orduetan, urrunean, telefonoaren soinu karranka entzun du ­jainkoarren!­, eta nagusiak, murgilaldia astindu ondoren, Moët botila batekin bidali du 211. gelara. «Eta agudo ibili, entzun?».

Gazteak xanpain botila barruan zuen zilarrezko izotz-ontzi bat zekarren, eta baita zilarrezko azpil bat ere, beira landuzko hiru kopa zituena. Mahaian ontzia eta hiru kopak uzteko tokia egin zuen, artean lepoa luzatzen saiatuz, gelaren bestaldea atzeman nahian, han norbait arnasestuka baitzen, hauspoa lehertu beharrean. Zarata lazgarria zen, erdiragarria, eta gazteak, kokotsa lepoan hondoratu, eta hasperen marrantak zakartu ahala, begirada apartatu zuen. Bere zereginaz ahaztuta, hiri ilunduari so egin zion gazteak leihotik, istant batez. Orduan ohartu zen mustaxa sarria zuen jaun itzel plantako hura eskuan txanpon batzuk jartzen ari zitzaiola ­itzelezko eskupekoa bereizi zion ukimenak­, eta supituki, gazteak bere aurrean ikusi zuen ate irekia. Kanporantz pauso batzuk eman zituen eskailbururaino. Han, eskua ireki eta txundituta ikusi zituen txanponak.

        Modu metodikoan, halaxe egiten baitzuen dena, doktoreak kortxoa kendu zion xanpain botilari. Pozkario eztanda ahalik eta txikiena izan zedin zainduz egin zuen. Hiru kopa zerbitu zituen gero. Ohituraren poderioz, kortxoa botilaren lepo barrura sakatu zuen ostera. Gero, hiru xanpain kopak ohebururaino eraman zituen. Olgak, une batez Txekhoven eskua askatu zuen ­esku hark, beranduago adieraziko zuenez, hatzak erretzen zizkion­ eta bigarren burko bat paratu zion buru azpian. Orduan baino ez zion xanpain kopa hotza esku ahurraren kontra jarri, Txekhoven hatzak koparen zurtoinaren inguruan ixten zirela ziurtatuz. Elkarri begiratu zioten hirurek: Txekhovek, Olgak, Schwhörer doktoreak. Ez zuten txin-txin talkarik egin. Ez zen han toparik izan. Zer arraioren ohore egingo zuten bada, topa? Heriotzaren ohore? Txekhovek, geratzen zitzaizkion indar urriak batu eta zera esan zuen: «Ez nuen aspaldian xanpainik edaten...». Kopa ezpainetara eraman eta edan egin zuen. Minutu bat edo biren buruan, Olgak kopa hutsa eskutik kendu eta gau-mahaitxoaren gainean utzi zuen. Txekhov, jiratu eta saiheska etzanda geratu zen. Begiak itxi eta hasperen egin zuen. Minutu baten buruan utzi zion arnasa hartzeari.

        Schwöhrer doktoreak, izararen gainean zetzan Txekhoven eskua hartu zuen. Txekhoven eskumuturra hatzen artean heldu eta urrezko erlojua atera zuen txalekoaren patrikatik, atera ahala haren estalkia irekiz. Segundoen orratza motel mugitzen zen, oso motel. Esferari hiru bira oso eman ziezazkion itxaron zuen, pultsu arrasto txikienaren esperoan. Goizaldeko hirurak ziren, eta sargori zen oraindik logelan. Badenweiler, aspaldiko bero olderik latzena ari zen pairatzen. Bi geletako leiho guztiak irekita zeuden artean, baina ez zen brisara arrastorik. Hego beltzak zituen gau-tximeleta erraldoi batek airea urratu eta bortizki kolpatu zuen lanpara elektrikoa. Schwöhrer doktoreak Txekhoven eskumuturra askatu zuen. «Amaitu da», esan zuen. Erlojuari estalkia itxi eta txalekoaren patrikan gorde zuen ostera.

        Behingoz malkoak xukatu eta sosegatzen saiatu zen Olga. Etorri izanagatik eskerrak eman zizkion sendagileari. Honek lasaigarriren bat nahi ote zuen galdegin zion, ­laudanoa, akaso, edota baleriana ttantta batzuk­. Olgak ezetz egin zuen buruaz. Baina bazen eskatu nahi zion zerbait, hala ere: agintariei albistea jakinarazi eta berripaperek zabaldu zezaten baino lehen, Txekhovek betirako bere kargura egoteari utz ziezaion baino lehen, tarte batez berarekin bakarrik egon nahi zuen. Lagunduko zion Schwöhrer doktoreak horretan? Edukiko ote zukeen ezkutuan, otoi, gertatu berri zena, ordu gutxi batzuetan bederen?

        Schwöhrer doktoreak hatz batekin laztandu zuen mustaxa. Zergatik ez ba? Ze axola zuen, behin hartaz gero, gertakaria ordu batzuk beranduago jakinarazteak? Egiteke zegoen xehetasun bakarra heriotza ziurtagiria betetzea zen, eta hori goizean goiz egin zezakeen bere kontsultan, ordu batzuk lo egin ondoren. Schwöhrer doktoreak baietz egin zuen buruaz eta bere tresneria batu zuen. Ahotsik behartu gabe adierazi zion dolumina. Olgak burua makurtu zuen. «Ohore bat izan da», esan zuen Schwöhrer doktoreak. Bere maletatxoa hartu eta gelatik irten zen, eta gelatik irtetearekin batera, historiatik.

        Orduantxe jauzi egin zuen kortxoak xanpain botilatik. Apar poxi bat isuri zen mahai gainera. Olga, Txekhoven ondora itzuli zen. Berez oinak pausatzeko zen aulkitxo batean eseri eta eskutik heldu zion, lantzean behin aurpegia laztantzen ziola. «Ez zen giza ahotsik entzuten, ez ohiko zarata arruntik ere. Edertasuna, bakea eta heriotzaren handitasuna besterik ez zen han», idatziko zuen.

Egunsentia urratu arte geratu zen Txekhoven ondoan, lorategian birigarroen kantua entzuten hasi zen arte. Gero, norbaitek arrastaka zerabiltzan mahai eta aulkien zaratak iritsi zitzaizkion beheko solairutik. Laster atzeman zituen ahotsak ere. Atea jo zuten segidan. Olga, zalantzarik gabe, funtzionarioren bat izango zelakoan zen; mediku forentsea akaso, edota galderak egin eta paperak betearaziko zizkion poliziaren bat. Litekeena zen, nahiz eta ez oso gertagarri, Schwöhrer doktorea bera izatea, Txekhov baltsamatu eta bere gorpua Errusiara aberriratzen lagunduko zuen ehorztetxeko arduradunarekin zetorrena.

        Ordu batzuk lehenago xanpaina ekarri zuen gazte ile-horia zen, ordea. Baina oraingoan, uniformearen galtzak tatxarik gabe lisatuta zeuzkan, arraiak klarki markatuta eta kasaka berde eta estuaren botoi guztiak lotuta. Beste pertsona bat ematen zuen. Ez soilik adi eta esna zegoen, baizik eta masaila beteetako bizarra ongi egina zekarren, eta ilea behar bezala bezatu eta orraztua. Nabari zen atsegin suertatu gura zuela. Zurtoin luzeko hiru arrosa hori zeuzkan portzelanazko txarro bati eusten zion eskuetan. Orpo kolpe txairo batekin eskaini zizkion loreak Olgari. Bera, atearen paretik apartatu zen bidea libre utziz. Kopak, izotz-ontzia eta azpila erretiratzera etorri zela esan zion gazteak, baina, bide batez, bero muturrekoa zela-eta, goiz hartan gosaria lorategian ematekotan zirela ere jakinarazi nahi zion. Sargoria lar gogaikarri gerta ez zekion espero zuela; sentitzen zuela eguraldiagatik.

        Emakumeak adia galduta zirudien. Gazteak hitz egiten zuen bitartean, begirada desbideratu eta alfonbraren gainean zetzan zerbaitek lapurtu zion arreta. Besoak gurutzatu eta ukalondoei heldu zien. Gaztea, bitartean, txarroa eskuetan zuela, seinale baten zain jarrita zegoen. Gela arduraz begiratzen hasi zen. Eguzkiaren argi bizia oldarraldian sartzen zen leiho irekietatik. Gela txukun, ia ukigabe zegoen, ez zirudien lar usatua. Ez zen jantzirik aulki-bizkarretan zintzilik, ez zen ez zapata, ez galtzerdi, ez tirante, ez gerruntzerik ageri; ezta maleta irekirik ere. Anabasarik ez, finean: deus ez, hoteletako gelatan ohikoa den altzariteria arrunt eta astunaz haraindi. Orduan, emakumeak lurrera begira jarraitzen zuela ohartu zelarik, gazteak ere begirada beheititu eta istantean atzeman zuen kortxoa, bere oinetakoaren muturretik hurbil. Emakumeak ez zuen ikusi: beste norabait begira zegoen. Gazteak kortxoa jasotzeko makurtu gura zuen, baina txarroa eskuetan zuela jarraitzen zuenez, beldur zen hori eginez gero ez ote zuen arreta gehiago bereganatu eta emakumea areago gogaituko. Gogo txarrez, kortxoa zegoeneantxe laga eta begirada altxatu zuen. Dena zegoen bere lekuan, beraz, mahai gainean bi kristalezko koparen ondoan zegoen xanpain botila kortxorik gabea eta erdi hutsa salbu. Ingurura begiratu zuen berriz. Ate ireki baten zirrikitutik ikusi zuen hirugarren kopa, gau-mahaitxoaren gainean. Alajaina, norbait zegoen ohean oraindik! Ez zuen inoren aurpegia ikusterik izan, baina ohean, izaren pean zetzan norbait, arrunt geldirik. Soslai hura han zela ohartu zelarik, beste norabait begiratu zuen. Orduan, ondo ulertzen ez zuen arrazoiren batengatik, desasoseguak asaldatu zuen gaztea. Eztarria garbitu eta hanka batek eusten zuen pisua beste hankari pasa zion. Emakumeak begirada jaso gabe jarraitzen zuen, isiltasunean murgil. Gazteari masailak epeldu zitzaizkion. Bat-batean, behar bada lorategiko gosariaren ordezko proposamenen bat iradokitzea zegokiola otu zitzaion. Eztul egin zuen, horrela emakumeak jaramon egingo ziolakoan, baina honek ez zion begiratu ere egin. Atzerriko gonbidatu agurgarriek, esan zuen, euren logelan har zezaketen gosaria, noski, eurek hala nahi izanez gero. Gazteak (bere izena ez da guganaino heldu, eta oso litekeena da hark Gerra Handian bizia galdu izana) bere burua eskaini zuen: gogo onez igoko zuela azpil bat. Bi azpil, erantsi zuen, zalantza begietan, berriro ere logelarantz so eginez.

        Isilik geratu eta alkandora-lepoaren barrualdea igurtzi zuen hatz batez. Ez zuen deus ulertzen. Ez zekien emakumeak entzun ote zion ere. Ez zekien zer egin behar zuen segidan; txarroa eskuetan zeukan oraindik. Arrosen lurrin gozoak sudur-leihoak bete zizkion arren, atsekabe ziztada azal ezinezko bat sentitu zuen. Emakumeak, gaztea gelara sartu eta zain jarri zenez geroztik, bere pentsamenduen haria galduta zirudien. Bera han zutik, hizketan, txarroa eskuetan, bere pisua hanka batetik bestera aldatuz egon zen denbora guztian, emakumea beste nonbait, Badenweilerretik oso urrun egon izan balitz bezala. Baina orain emakumea bere onera etorri zela ematen zuen, eta bere bisaia itxuraldatua zen. Begirada goititu, gazteari begiratu eta burua astindu zuen, hiru arrosa horidun txarroa zekarren gazte hark bere gelan zer demontre egiten ote zuen ulertzeko ahaleginetan ari balitz bezala. Loreak? Berak ez zuen lorerik eskatu.

        Baina istant hura azkar pasa zen. Emakumeak, esku-poltsa hartu eta txanpon eskukada bat atera zuen. Billete batzuk ere atxiki zituen. Gazteak di-da pasa zuen mihia ezpainetatik: beste eskupeko gizen bat, baina zergatik? Zer espero zuen emakume hark beragandik? Ez zion egundo halako gonbidatu bati zerbitu. Eztarria garbitu zuen berriz.

        Gosaririk ez, esan zuen emakumeak. Ez oraingoz, behintzat. Gosaria ez zen gauzarik garrantzitsuena goiz hartan. Baina zerbait behar zuen. Ehorztetxe batera joan eta arduraduna ekarri behar zion. Ulertzen zuen zer esaten zion? Herr Txekhov zendu berria zen, hara. Comprenez-vous, gaztetxo? Anton Txekhov hila zen. Orain, entzun arretaz, esan zion. Harrerara jaitsi eta hiriko hileta-etxeetako enpresaririk entzutetsuena non aurki zezakeen galdetzea nahi zuen. Konfiantzazko norbait, arduratsua bere lanean eta izaera diskretukoa. Artista handi baten pare egongo zen norbait, finean. Tori hau, esan zion gero, eta dirua jarri zion eskuan. Esan hor behekoei espreski eskatu dudala mandatu hau zuk egitea. Entzun didazu? Ulertu duzu esandakoa?

        Gaztea mandatuaren zentzua ulertzen ahalegindu zen. Nahiago izan zuen beste logelarantz berriro ez begiratu. Lehenago ere susmatua zuen zerbait ez zihoala ondo. Orain, bihotza kasakapean indar handiz punpatzen zitzaiola ohartu zen, eta lehertzear zuela izerdia kopetan. Ez zekien norantz begiratu. Gustura utziko zukeen txarro hura non edo non.

        Arren, egin hau nigatik, esan zuen emakumeak. Esker onez oroituko zaitut. Esan hor behekoei hala eskatu dizudala. Esaiezu hori. Baina ez duzu inoren arreta piztu beharrik. Ez zuganantz, ez egoera honetarantz ere. Esan soilik hala behar duela, nik hala eskatu dudala... eta besterik ez. Entzuten didazu? Ulertu badidazu, egin baietz buruaz. Baina batez ere, ez dadila albistea zabaldu. Hortik aurrera, beste guztia, jende oldearen zirrara... Oso laster etorriko da hori ere. Pasa da okerrena. Ulertzen dugu elkar, ezta?

        Zurbildu egin zen gaztea. Zurrun zegoen, txarroari fermuki atxikita. Kostata egin zuen buruarekin baiezkoa.

        Hoteletik irteteko baimena lortu ostean, diskretuki eta irmotasunez, baina lekuz kanpoko presarik gabe, ehorztetxerantz behar zuen abiatu. Mandatu oso garrantzitsu bat burutzen ari balitz bezala portatu behar zuen, hori zen guztia. Burutu ere, oso mandatu garrantzitsua ari zen burutzen, emakumeak esan zuenez. Eta, hori bere pausoa sosegatzeko lagungarri suertatzen bazitzaion, jendez lepo zegoen espaloian barrena eskuetan portzelanazko txarro bat ­arrosaz betetakoa eta gizon garrantzitsu bati zuzendua berau­ zeramala imajinatu behar zuen. (Emakumeak nare hitz egiten zion, konfidente bati bezala ia, lagun bati edo ahaide bati mintzatuko balitzaio legez). Areago, sinetsarazi ziezaiokeen bere buruari arrosak jaso behar zituen gizona bere zain zela, berantetsirik zela berak ekarriko zizkion loreen esperoan. Ez zuen, hala ere, zertan asaldatu eta lasterka hasi, ez zuen zertan pausoa luzatu. Ez zezala, inolaz ere, esku artean zeraman txarroa ahantzi! Kementsu ibili behar zuen, uneoro ahalik eta modurik duinenean portatuz. Oinez jarraitu behar zuen ehorztetxeraino heldu arte, eta han, ate aurrean geratu. Aldaba altxatu eta erortzen utzi behar zuen gero, behin, bitan, hiru aldiz. Handik gutxira, ehorztetxeko ugazabak berak irekiko zion.

        Zalantzarik gabe, berrogeietan sartutako gizon bat izango zen, gerta zitekeen berrogeitamarretan sartu berria izatea ere, burusoila, gorpuzkera sendokoa, ia-ia sudurraren puntarekin sostengatuko zuen betaurrekoen altzairuzko armazoia. Gizon diskretua izango zen, apala, galdera zuzen eta premiazkoenak baino ez zizkion egingo. Amantala. Hori da, litekeena zen amantala soinean izatea. Entzun beharrekoa entzuten zuen bitartean eskuak xukadera ilun batekin lehortuko zituen, akaso. Formaldehido lurrin lauso bat zerien apika bere arropei. Baina ez zen hainbesterako izango, gazteak ez zuen zertan kezkatu. Gazte hura heldua baitzen kasik, eta ez zuen ez izurik ez higuinik sentitu behar halako gauzei aurre egitean. Ehorztetxeko gizonak amaierara arte entzungo zion. Eraman handiko gizona izango zen, zuhurra, halako egoeratan jendearen beldurrak larritu ez, baizik eta uxatzeko gaitasuna zuena. Aspaldi batean senidetua zen heriotzarekin, bere molde eta itxura posible guztiekin; heriotzak, beretzat, ez zuen jada ezustekorik ez ezkutuko sekreturik gordetzen. Gizon horren zerbitzuak behar zituzten goiz hartan.

        Hileta-etxeko ugazabak arrosen txarroa hartu du. Gaztearen bakarrizketa osoan zehar, behin baino ez da ugazabarengan ohiz kanpoko zerbait entzun duenaren arreta printza piztu. Baina gazteak hildakoaren izena aipatu dionean, bere bekainak amini bat altxatu dira. Txekhov, diozu? Une bat arren, oraintxe naiz zurekin.

        Ulertzen zer esaten dizudan, esan zion Olgak gazteari. Utzi kopa horiek. Ez kezkatu horregatik. Ahaztu beira landuzko edalontziak eta enparauak, ahaztu hori dena. Utzi gela dagoen bezalaxe. Orain dena prest dago. Prest gaude jada. Joango zara?

        Baina une hartan, gazteak, bere oinetakoaren muturretik gertu jarraitzen zuen kortxoa zeukan buruan. Hura jaso ahal izateko, arrosa txarroa utzi gabe makurtu beharko zuen. Horixe egingo zuen gainera. Makurtu egin zen. Beherantz batere begiratu gabe, kortxoa hartu eta esku-ahurrean gorde zuen.

© Raymond Carver

© itzulpenarena: Harkaitz Cano