Guraso zintzoa

Anton Txekhov

euskaratzailea: Elizalde

        Leku txit berezia, bere gisakoa, du Anton P. Txekhovek bere herriko eta munduko literaturan. Bere aldiko idaz-lan gaitzik ez zigun utzi, zahartxeagoak zituen Dostoievsky eta Tolstoi'k bezala. Hil ere, 44 urtetan hil zen, 1904'ean. Ipuinak eta nobela laburrak egin zituen («Nere bizitza», «Seigarren sala»), baita antzerkiak ere, ekitaldi bakarrekoak franko («Artza», «Tabakoaren kalteak») eta besteak luzeagoak («Ivanov», «Kaioa», «Osaba Vania», «Iru Aizpak», «Baratzeko gereziondoak»). Halaz ere, beste edozeinen gainetik maite izan dute geroztik irakurle askok, eta ez dira gutxi gidari eta eredutzat hartu duten idazleak, naiz ipuinetan naiz teatroan. Haren entzutea, gainera, ixildu beharrean, gero eta zabalago hedatu izan da gaur arte.

        Egia maiteago zuen Txekhov'ek ametsak baino. Begi zorrotza zuen —mediku-begia— gizon-emakumeen hutsak, makurrak eta ahuleriak aurkitzeko, inork izan badu, eta esku ausarta beroiek azaltzeko. Beste zerbait ere badu orratik, erraz asko ikus ditekeenez beste ipuingile handi batekin, Maupassant'ekin, berdintzen badugu. Maupassant'ena, zerurik gabeko lurra da; Txekhov'enak, berriz, zerurik ezpadu ere, bizi-bizirik dauka zeru-ametsa. Giza-bizitza narrasa, zitala, lohia da maiz, baina ez berriz hala behar duelako. Honela dio bere hiru ahizpetatik batek: «Denbora badoa, gu ere bai. Ahaztuko gaituzte, ahaztuko dituzte gure aurpegiak, gure mintzoa, nolakoak ginen. Baina gure penak poz bihurtuko dira gure ondorengoentzat, zoriona eta pakea izango dira nagusi lurrean, eta esker onez oroituko dira gaur bizi garenoz. Ez, ahizpa maiteak, gure bizia ez da oraindik bukatu!» Besteak beste, ez ote dio askori hobe-behar horrek, zeru-min horrek Txekhov'ganako bidea zabaldu?

Esatera noana zerbaiten ondoren gertatu ohi da gehienetan; jokoan galdu ondoren, mozkortu ondoren edo urdaileko mina izan ondoren. Stepan Stepanovitx Gilin'ek oso aldarte txarra du esnatzean. Marmarrean, bekaina zimur, ilea latz, aurpegia beltz, badirudi norbaitek iraindua dela edo zerbait higuin duela. Astiro jantzi, Vichy'ko ura edan, eta abiatzen da batetik bestera.

        — Nahi nikek jakin nor ote dugun ateak ixten dituen astoa. Ken hortik paper hori! Hogei mirabe izan eta ardandegian baino okerrago gabiltza. Nor ari da ate-joka? Deabruak eramango ahal dik datorrena!

        — Gure Fedia'ri kontzen zion inudea duzu —adierazten dio emazteak.

        — Zertara etorri da? Inoren bizkarretik jatera?

        — Stepan, gizona, zerorrek deitu zenduen eta orain haserretu egiten al zara?

        — Ni enaiz haserretzen, gauzak nola diren esatea besterik ezdut egiten. Eta zuk, ez al duzu zer eginik? Hor zaude eserita, besoak gurutzaturik, mokoka. Emakume hauek! Eguna joan eta eguna etorri, beti egonean. Gizona leer gaizto egiten lanean, eta emakumea, bere bizi-laguna, exeri ta egon, anddere baten gisa. Eztizu pikorik joko; aski du zelatan egotea, senarrari sesioa nondik sortuko. Neskatxa gazte-itxurak utzitzeko ordua baduzu. Zu etzara neskatxa gaztea: emaztea zara, ama. A, buruari eragiten al diozu? Egi garratzak min ematen?

        — Hau ere badugu! egi garratz horiek gibeleko mina duzunean bakarrik esaten dituzu.

         — Okasio bila la zabiltza?

        — Non zinen bart? Jokoan, adiskideren baten etxean?

        — Hala balitz ere, eztu inork jakin beharrik. Eztiot inori konturik eman behar. Galtzen badut, nere dirua galtzen dut. Etxean gastatzen dena ere neronek gastatzen dudana nerea da, ba al dakizu?, nerea.

        Eta horrelaxe, atertu gabe. Baina Stepan Stepanovitx'enn zorroztasuna, zuzentasuna eta birtuteak eztira inoi otorduan, etxekoak inguruan dituenean, bezain ederki agertzen. Zopa ekarri orduko hasten da. Lehenbiziko kutxarakada hartu, aurpegia zimurtu eta planto egiten du.

        — Hau lana! —dio ahopean—; ostatu batera joan beharko diat jatera.

        —Zer? —galdetzen dio emazteak—. Zopa ez al dago behar bezala?

        — Ez, zakur batek ere eluke irentsiko. Gazia dago. Zatar-usaina dario. Tipula-puxka txehatuak igeri dabiltza, zomorroak bezala... Ezta sinesteko. Amfisa Ivanova —inudeari—, dirua parrastaka ematen dut egunero jan dezagun. Eztizut deus neretzat gordetzen eta begira nola ematen didaten jaten. Nere lanbidea utzitzea nahi dute nonbait, eta neroni maneatzen astea.

        — Oso goxoa dago gaurko zopa —ematen dio aditzera inudeak.

        — Bai? Zuk ala uste? -erantzuten dio Gilin'ek, bekoz-beko begira—. Nork bere gustua du. Izan ere, eta zurea eta nerea ez izaki nonbait berdinak. Zuri, esate baterako, atsegin al zaizkizu honako mutiko honen lanezak?

        Gilin'ek, besoa zabaldurik, semeagana zuzendu du behatza.

        — Zu —gaineratzen du— txoraturik zaude zure horrekin; ni, berriz, suturik.
        Fedia'k, zazpi urteko mutil-koxkor zurbil, mintsuak, utzitzen du bazkaria eta begiak beheratzen ditu. Zuri-zuri jarri zaio aurpegia.

        — Zu —aurrera doa Stepan Stepanovitx— txoraturik zaude; ni, berriz, bene-benetan suturik Etxe hau nork gobernatzen duen eztakit. Esango nuke, horratik, hobeto ezagutzen dudala nere semea, aita naizenez, zuk baino. Begira, begira, nola dagoen mahaian. Hori al duk behar den bezala hazitako haur bat exertzeko modua? Jar hadi ongi!

        Fedia'k jaso du burua eta lepoa luzatu, tenteago jarri delakoan. Malkoz bete zaizkio begiak.

        — Jan zak! Har zak kutxarea erakutsi ditean bezala! Hago pixka bat! Nik erakutsiko diat, nik, gaizto alena! Ez al haiz begiratzera ausartzen? Begira ezadak, begira, begiz-begi!

        Fedia'k nahi lioke begiratu, baina, aurpegia dardar, negarra du begian lehen baino ugariago.

        — Egin zak negar! Errua hirea delarik, oraindik negar. hoa zoko batera, alproja! Utz zaiozu behintzat jaten —aurrea hartzen dio emazteak.

        — Dagoela jan gabe! Horrelako petral batek eztu jateko eskubiderik. Fedia, beldur eta ikara, altxatzen da exer-lekutik eta badoa zoko batera.

        — Are gehiago zigortuko haut. Inork ezpahau hezi nahi, neronek heziko haut. Nerekin eztitek balio ez biurrikeriak ez otorduko negarrak, txatxu ez bestena. Lan egin beharko duk. Aitak lan egiten dik: hi ez haiz aita baino gehiago. Lan egiten eztuenak eztik jatea merezi. Gizonak gizon behar dik izan.

        —Jaungoiko santua, aski da! —eskatzen dio emazteak, frantsesez—. Ez gaitzazula lotsaraz kanpotarren aurrean. Atsoa kontu-hartzen ari da eta auzoan dena zabalduko du.

        — Bost axola neri auzokoak —erantzuten dio Gilin'ek rusoz—. Ongi dakin, Amfisa Ivanova, hizpidean nagoela. Pozbide asko dudala uste al dun alfer horregandik? Adi zak, pardel arraioa, ba al dakik zenbat kostatzen zaidan hi mantentzea? Dirua egiten dudala iruditzen al zaik, edota doharik ematen didatela? Negarrik ez! Ixo! Entzuten al duk, ala ez? Makilka ematea nahi al duk? Alprojazarra...!

        Fedia garraxi baten ondoren zotinka hasten da.

        — Hau eztu inork burutuko —oihu egiten du amak, zapia utzi eta mahaitik jeikiaz—. Ezin diteke jan. Jatekoa ere kontrako eztarritik sartzen da.

        Begia muxu-zapiz estali ta badoa kanpora.

        — A! Gure andrea mindu zaigu —dio Gilin'ek irriparre gaiztoz—. Minbera izaki, minberaegia. Noski, ba, Amfisa Ivanova! Jendeak ez egia entzun nahi. Errua neronena izango da azkenean!

        Zenbait minutuz eztu inork txintik ateratzen. Sumatzen du Gilin'ek eztela inor jaten hasi. Hasperen egiten du eta, inudearen aurpegi gorritu eta nahigabetuari begira, galdetzen dio:

        — Zergatik eztuzu jaten, Amfisa Ivanova? Zu ere minduko zindudan, noski. Eztuzu egia maite? Barka zadazu, arren. Naizena naiz: ezin gezurrik esan, ezin itxurakerietan ibili. Egia esan behar beti, argi eta garbi. Baina, ikusten dudanez, enau inork behar hemen. Aurrean naizenean, ezta inor ezertara ausartzen: ez jatera, ez mintzatzera. Zergatik eztidate esaten? Aurki aldegingo dut...; banoa...

        Gilin, zutiturik, ateruntz abiatzen da, handi-ustean. Oraindik negarrez ari den Fedia'ri gelditzen zaio ondoan eta, burua harro-harro atzeratuaz, honela mintzatzen da:

        — Gertatua gertatu den ezkero, egizu nahi duzuna. Eztut aurrera zure hazibidearen arreta nere gain hartuko. Barka zadazu on beharrez samindu bazaitut eta hazitzen zaituztenak nahigabetu baditut. Eztut aurrerantzean zure etorkizunarekiko erantzunbeharrik jan nahi.

        Fedia zotinka ari da, lehen baino biziroago. Gilin'ek, inoiz baino harroago itzulirik, bere gelara aldegiten du. Bazkalondoko loa egin ondoan, hasi zaio lanean barrengo harra. Lotsa da aritu den bezala aritu delako bere emazte eta semearen aurrean, Amfisa Ivanova-ren aurrean: eluke oroitu ere nahi arestian gertatuaz. Ez aitortu nahi, ordea, harroa baita. Marmar pixka bat besterik eztu egiten.

        Umore onez esnatzen da biharamonean eta garbitu bitartean txistuka ari da alaikiro. Jan gelan sartzen denean, gosaltzekoan, Fedia altxa egin da eta begira dagokio susmo txarrez.

        — Zer dugu, gazte? —galdetzen du Gilin'ek exertzekoan—. Ze berri, gazte? Dena ongi? Hator, ttiki, emaiok musu bat aitari.

        Fedia, zurbil, itzal, hurbiltzen zaio eta ukitzen du ezpainez aitaren masaila. Gero, ixil-ixilik, bere lekura doa atzera.

Egan, 3-4 zkia., 1956

© Anton Txekhov

© itzulpenarena: Elizalde