Abe
27
16
80 urte bete dira abenduaren 27an Santu Casanova, korsikera idatziaren aita, hil zela. Frantziak 1769an inbaditu zuenetik, frantsesteak zekarren akulturazioari aurre egitearren, Italia aldera begira jarria zen Korsika. Hurbiltze honek bazuen arriskurik kulturan hala ere, italieraren dialektotzat baitzeukaten intelektual eta politiko italiar askok korsikera. Horretatik Europako konstituziorik aurreratuena izan zuen nazio txikia probintzia bihurtzera, pauso erraza zen. Santu Casanovak ordea, Italiazale izateari utzi gabe — Mussoliniren garaian italiarregia ere izan zela esan genezake—, hizkuntza bereiz eta berezkoa zuela Korsikak frogatu zuen praktikan: ortografia bat egokitu zion, eta idatzi egin zuen: poemak, ipuinak, artikuluak. A Tramuntanella, Fresca e Zitella aldizkaria argitaratu zuen 1889an, A tramuntana, Fresca e Sana bihurtuko zena 1896an. Bertan hasi zen idazten hainbat idazle gazte. Korsikera hutsean ateratako lehen aldizkari honek 1914 arte iraun zuen, eta luzeago iraungo zuen gerra sortu izan ez balute: aldizkaria politikoa eta satirikoa zen, inmorala eta antiabertzalea zatekeen Frantziako buruzagientzat. Primavera Corsa (1927), narrazio laburrak, eta Fiori di Cirnu (1930), poemak dira Casanovaren bildumarik ezagunenak. Azken honetako Negua Korsikan (L’Invernu in Corsica) eskaintzen dizuegu korsikar handi honen omenez.
Abe
20
16
Etxe oneko semea izanik, Leopold Sedar Senghorrek bide luzea egin ahal izan zuen ikasketetan, Afrikan aurrena, Europan gero. Parisen Revue du monde noir aldizkariko intelektualen ezagutza egin zuen, eta luze gabe sortu zuen L’Etudiant noir, afrikarrak zein antilarrak batzen zituena, Birago Diop eta Aime Cesaire besteak beste. Leo Frobenius etnologo alemanaren lanak irakurriz, afrikartasunaren ikuspegi liriko bat deskubritu zuten. Huraxe izango zen “negritude” kontzeptuaren oinarria, negrotasunaren abiapuntua. Presondegia pairatu zuen II. Mundu Gerlan. Itsasoaz Haraindiko Frantziaren Administrazio Eskolan hartu zuten irakasle 1945ean, eta han hasi zuen karrera politikoa: Senegal eskualdeko diputatua 1959 arte, eta Senegalgo Errepublikako lehendakaria 1960tik 1980ra. Bitarte honetan garrantzi bereziko poetika bat eraiki zuen, negrotasunaren erreferentzia nagusietakoa. Frankofoniaren eta mestizaiaren ideologoa, Senghorrek funtsezko lekua hartzen du mundu beltza zeharkatzen duten estrategia desberdinetan. Indar kontrajarrion argigarri eskaintzen dizkizuegu Leopold Sedar Senghor afrikarren ikuspegitik eta Leopold Sedar Senghor europarren ikuspegitik izendatu ditugun artikuluak.
Abe
16
16
Abenduaren 21ean izanen denez Giovanni Boccaccio italiarraren heriotzaren urteurrena, aproposa iruditu zaigu Dekamerona idatzi zuenari (eta han euskaldunak 70 eta 83 eta 89. ipuinetan aipatu zituenari) gorazarre egitea, sarean eskainiz Gabriel Arestik egindako itzulpena: Boccaccioren Dekamerone tipi bat, 1979an argitaratua. Joseba Sarrionandiak Anaitasuna aldizkarian liburu honi buruz jardun zuen 1980an, artikulu bat urtarrilean eta beste bat otsailean: “Ehun kontuk osotzen dute Dekameronea, guztiak tematika mugatu baten inguruan: fortuna, amodioa eta zuhurtziari buruz. Gabriel Arestik hautapen bat egin zuen itzulpenerako, 15 ipuin aukeraturik; erran behar da arras egokia dela hautapena. Amodioari buruzkoak dira gehienak eta egitura miresgarriz osatuak batzuk. Deabrua infernuan nola sar deritzana esate baterako antologikoa da, eta baita ere Purgatorioko anima benedikatu bat. Atsegina da itzulpena, lapurtera klasikoaren kultismo eta xarma dario ipuin guztietan zehar, baina ez du kultismo honek edertasuna deuseztatzen, aitzitik, zentzu berri bat eta irakurketa berri bat posibilitatzen baitu”. Bestalde, 1965ean Egan aldizkarian, Dekameroneko Hiru eraztunak ipuina euskaratu zuen Bingen Ametzagak, hau ere sarean irakurtzen ahal duzuna.
Abe
09
16
Gaur, 2016ko abenduak 9 dituela, ehun urte betetzen dira Natsume Soseki hil zela. Urte osoa dute Sosekiri eskainia japoniarrek kazetetan, telebistan, museoetan, eta omenaldia ez da aurten amaituko, heldu den urtean ehun eta berrogeita hamar urte izango baitira jaio zela. Soseki, balio literarioaz gain, Japoniak Meiji aldian (1868-1912) bizi izan zuen mendebaldetartzearen sinboloa dugu: 1900ean Europara jo zuen bere ingelesa sakontzeko, eta bertan bizi izan zen bi urteetan, Oxford eta Cambridgen saiatu gabe, irakasle partikular batekin jardun zuen Shakespeare ikasten. Aldi berean, Londres leku exotiko bat egin zitzaion, jende erraldoiz betea, emaztekiek lehoi adardunak ziruditela beren orrazkera eta kapelu bereziekin, lainoa nork bere burua bilatzera behartzen zuen itsumena… Mundu hark indibidualismora lerratu zuen, eta ikuspegi kritiko bat hartu zuen ez Europaz, Japoniaz baizik. Satiragile ingelesak ikertu zituen, Jonathan Swift eta Laurence Sterne bereziki, eta haien lanetan aurkitu zuen haikuak ez ezik, ipuinak eta nobelak idazteko ildoa. Horrela bihurtu zen Japoniako literatura modernoaren idazlerik handienetako bat. Esandakoaren adibide Gizakia izeneko satira eskaintzen dizuegu, frantsesetik ekarria.
Aza
30
16
Barrenkale-ko 43-44-45 standetan izango da Susa Durangoko Azokan. Kirmen Uriberen Elkarrekin esnatzeko ordua, Koldo Izagirreren Franco hil zuten egunak, Patxi Larrionen Feriatzaileak eta Oihana Etxebarrieta eta Zuriñe Rodriguezen Borroka armatua eta kartzelak dira udazkenean argitaratu berri ditugun liburuak, Munduko Poesia Kaiera hauekin batera: Nijole Miliauskaite, Stephane Mallarme eta Miroslav Holub. Udaberrian plazaratu genituen: Jon Alonsoren Beltzaren koloreak, Ekhine Eizagirreren Alde erantzira nabil, Pako Aristiren Arrotz eta eder, eta Audre Lorde, Angel Gonzalez eta Paul Celan kaierak. Eskerrik asko urte osoan lanean lagundu diguzuenei, bai liburuak atontzen bai Literatur Emailuak astero plazaratzen.
Aza
28
16
2016ko azaroaren 24an hil zen, 96 urte zituela, Marcos Ana poeta. Idazle ez ezik ekintzaile politiko izan zenak, komunista, 1939an kartzelatua, 23 urte eman zituen Espainiako frankismopeko kartzeletan, urte gehien espetxeratuta egin zituen preso politikoa bihurtuz. Haren ibilibideari ezibestean lotua, “lubaki-poesia” deitu izan diote Marcos Anarenari. Haren heriotza kari, Iñigo Aranbarrik euskaratutako zenbait poema eskaintzen dizkizuegu.
Aza
23
16
Kirmen Uriberen nobela berriak egiazko gertakariak eta pertsonaiak dakartza: Karmele Urresti eta Txomin Letamendiren askatasun egarria eta erresistentzia politikoa. Klandestinitatea, espioitza, tortura, kartzela, exilioa… XX. mendeko gure historiaren 50 urte lazgarriren kontakizuna egiten du. Gerra galdua zelarik Euskal Herrian, Karmele erizain ondarrutarrak eta Txomin musikari bilbotarrak Eresoinka taldean ezagutu zuten elkar, Paristik gertu, Belloy jauregian; eta han topo egin zuten aspaldiko lagun batzuek ere, Antonio Gezala margolariak eta Manu Sota idazleak. Alemaniarrek Frantzia okupatu baino lehen Letamendi-Urresti senar-emazteek Caracasera ihes egin zuten, baina Agirre lehendakariaren agindu batek atzera bueltan ekarri zituen Bilbora 1943an, zerbitzu sekretuetan faxismoaren aurka borrokatzera. Elkarrekin esnatzeko ordua nobela osorik eskaintzen dizugu sarean.
Aza
22
16
Gaur 100 urte, 1916ko azaroaren 22an hil zen Jack London. Idazle oparoa, zabalkunde handia izan du haren obrak, gehienbat abentura generokoak, baina idazlearen konpromiso sozial eta politikoa ere ageri da haren lanetan. Euskarara hainbat lan itzuli izan dira, horien artean Bizi nahi, gaur hemen eskaintzen dizueguna, Gillermo Etxeberriak euskaratu eta Hordago etxearen Tximista sailean plazaratua. Nadezhda Krupskaia iraultzaileak idatzia utzi zuenez, ipuin horixe irakurri zion hil-hurran zen Lenini hau zendu baino egun pare bat lehenago.
Aza
17
16
Bederatzi narrazio mardulek osatzen dute Koldo Izagirreren ipuin liburu berria: Franco hil zuten egunak. Denak 1975 urte inguruan kokatuak, denak garai politiko eta ekonomiko berezian girotuak: maiatzaren leheneko ekitaldi debekatua, manifestazioan tirokatutako mutila, Saharan soldadutza egiten ari diren euskaldunak, futboleko atezainaren doluzko xingola beltza, propaganda klandestinoa darabilen neskaren atxiloketa, diktadorearen heriotza eguneko bizipenak herrian, generalisimoaren monumentuaren eraistea… Francok behin eta berriz hil behar izan zuen egun zoragarri haiek ekarri ditu Koldok, emendatuz Basques’ Harbour-eko kontakizunen bilduma. Bederatzi narrazioak osorik eskaintzen dizkizugu sarean.
Aza
16
16
Berrogei urte azaroaren 16an Asteasuko Beltza esaten zioten Antonio Arrue hil zela. Beltzean eskas ordea, liberala ez baina Francoren diktaduraren aldeko karlista amorratu haietakoa baikenuen. Hala ere, txapela batekin bi buru estaltzeko trebetasuna aitortu behar zaio Arrueri: buruetatik bat frankista zuen, bestea euskalduna. Kontrakarrekoa dirudi euskaldun kultu batentzat, garatu ezin zitekeen esparruan nahi baitzuen frankismoak euskara: familian, folklorean, ahozkoan, erlijioan. Arrueren figura ederki kokatua dute Joan Mari Torrealdaik eta Pako Sudupek, eta bion lanetatik atera genezake infiltratuarena egin zuela nolabait euskalgintzan. Agente onek bezala, jakin izan zuen euskaltzale antifrankistak ere xarmatzen, goi samarreko kontaktuei esker bilerak egiteko, liburuak zein aldizkariak argitaratzeko eta bertsolari txapelketak antolatzeko baimenak lortzen zituenez. Mesedeak eginik botere bat erakusten zuen, eta botere nabarmen horrek autozentsura eragiten zuen mesede premian ziren idazle eta euskaltzaleen artean, baita epaimahaiko izaten zen txapelketetan kantatu behar zuten bertsolarien artean ere. Noiz edo noiz mehatxu egiten omen zuen «Oraindik ez dugu orrazi estua pasa!» esanez. Idazle bezala, gaztelaniaz jardun zuen euskal gaiez, eta euskaraz gastronomia eta autore zaharrak aipu zituela. Hori dena egia izanik, belzkeriak egiten omen zituen abokatu honen Euskal umoreaz artikulua eskaintzen dizuegu, non antifrankista sutsu askok erakutsiko zutena baino espiritu zabalagoa duen agertzen… Taktikoki? Bi buruen arteko borrokan? Luis Villasantek, H-zale gorrietara saldua omen zegoen Euskaltzaindiko buru frantziskotarrak, nekrologikan: “Lagunduko ahal digu orain ere zerutik!”. Zerua irabazi zuenentz, ordea, ez da inoiz segurtatu ahal izango: agente doblearen patua izan zuen Antonio Arruek, zeruko infernutarra eta infernuko zerutarra dugu aldi berean.
Aza
11
16
Gaur ehun urte jaio zen Mattin Treku, Mattin bertsolari eta idazlea Ahetzen. Haren efemeride egunean, baina, hura baino idazleago zen Mari Trekuren lana gogorarazi nahi dugu, haren emaztearena. Senpertarra, Herria aldizkarirako Ahetzeko kronikak eta irrati kolaborazioak egiten zituen Mari Olandegik, eta senarraren biografia idatzi zuen, Mattin, nere gizona, osorik eskaintzen dizueguna.
Aza
07
16
115 urte beteko dira azaroaren 7an Brasilgo literatura modernoan zigilu pertsonalenetako bat utzi zuen Cecilia Meireles jaio zela. Guraso biak oso umetan galdu zituen, eta gazterik hil zitzaion lehen senarra. Zorigaitz horietan bakardaderako eta introspekziorako joera hartu zuen, gerora poemagintzan garatuko zituen ildoak. Bizitzarekiko jarrera patxadakoa da bere poesiaren ezaugarri nagusia, oihurik eta saminik gabea, fatalismorik ez daukan igarotze batean. Espectros (1919), Nunca mais e… poema dos poemas (1923), Baladas para El-Rei (1925) sinbolismoaren barruan kokatu ohi diren poema intimistez osatuak dira, eta Romanceiro da Inconfidência (1953), historiaren ikerketa poetikoz. Cecilia Meireles sinadura finkoa izan zen hainbat egunkari eta aldizkaritan. Artikuluotan kronikari bezala nabarmendu zen oroz gain, lehen ustean jenero horretan ezinezkoa den intimismoa landuz. Bizitza hezkuntzaren hedapenean eta hobekuntzan eman zuen. Hizlari ere ibili zen munduan barrena Brasilgo literatura ezagutarazten. Hemen dituzu haren hamar poema.
Aza
03
16
Azaroan hasi eta 2017ko maiatza bitartean, Bartzelonako Biblioteca Esquerra de l’Eixample-n euskal literatur liburuez jardungo dute katalanez, hilero laugarren asteartean arratsaldeko 19:00etan. Liburu hauek izango dituzte mintzagai: Bernardo Atxagaren Zeru horiek azaroan, Itxaro Bordaren %100 basque abenduan, Miren Agur Meaberen Kristalezko begi bat urtarrilean, Karmele Jaioren Amaren eskuak otsailean, Lourdes Oñederraren Eta emakumeari sugeak esan zion martxoan, Eider Rodriguezen Eta handik gutxira gaur apirilean eta Kirmen Uriberen Bitartean heldu eskutik maiatzean.
Aza
01
16
Itsaso guztiak, itsaso bera izenburuarekin, lau poeta galiziarren lana ezagutzeko aukera izan da Ondarroan Literatur Amuak jardunaldien baitan. Iñigo Astizek euskaratuta, Galizaleak elkartearen ekimenez, lehen ere euskaraz irakur genezakeen Arsenio Iglesias Pazosez gain, Rosalia Fernadez Rial, Estevo Creus eta Eduardo Estevez ezagutu ahal izan ditugu. Hemen duzue bakoitzaren poema sorta bat, irakurgai.
Urr
27
16
Herria utzi behar izan duten guraso errefuxiatu palestinarren urari Brooklingo kaleetako iturrikoa gehituta, Suheir Hammad poeta palestinar-estatubatuarraren poemen emariaren indarra ulertzen errazagoa da. “Nora doaz errefuxiatuen bihotzak?” galdetzen du Hammadek, zapalkuntzaren aurka kantatzen duela: emakumearen zapalkuntza, Palestinaren zapalkuntza, inperioen larderia… Hip-hop erritmoen doinura hazia, idatzi bezainbeste poemak esan egiten ditu, poemen aldarri egiten du Suheir Hammadek. Bi poema eta promesa bat, horiek dira Armiarmara eta euskarari Iñigo Aranbarrik ekarri dizkionak.
