Urr
02
03
Duela bi mende, 1803ko irailaren 28an, jaio zen Parisen Prosper Mérimée idazlea. Erromantizismo garaian molde klasikoez idatzi zuen autore honen lanak ekarri izan dira euskarara: Mateo Falcone, Carmen, Colomba. Korsikan egindako bidaia baten ondoren egindako narrazio indartsua, 1955eko Egan aldizkarian argitaratu zuen Mateo Falcone euskaraz Nemesio Etxanizek; gerora Itxaropenako Kuliska Sortan emana antzerki lanekin batera. Mateo Falcone eta beste zenbait istorio izenburuaz, berriz, narrazio hau eta beste bi (Tamango eta Espainiako lapurrak) euskaratu zituen Koldo Izagirrek eta Elkar argitaletxearekin kaleratu 1995ean. Mateo Falconeren euskarazko bi bertsioak eta jatorrizkoa eskaintzen dizkizugu.
Ira
25
03
Pinochetek estatu-kolpea eman eta hamabi egunera hil zen Txileko Santiagon Pablo Neruda, 1973ko irailaren 23an.1923an kaleratu zuen lehen poemarioa, Crepusculario izenekoa, eta hil zen arte goi mailako poesia obra utzi zuen idazle txiletarrak. Hala poetika nola ideario baten ikur, 1971n Literatura Nobel saria jaso zuen. 20 poemas de amor y una canción desesperada, Canto General, Residencia en la tierra, Odas elementales, Memorial de Isla Negra, Confieso que he vivido… asko ditu liburu gogoangarriak. Gaztelaniazko idazlea, ez dira asko euskarara ekarritako bere poemak, eta libururik bat ere ez. Hemen aurkezten dizkizuegu gure literatur aldizkarietan euskaratutako Pablo Nerudaren bost poema.
Uzt
17
03
Pierre Topet Etxahun, Barkoxeko olerkaria, “vogan” izan zen orain 50 urte, 1953an. Pierre Bordazarre Etxahun Irurik Etxahun pastorala ondu zuen (Barkoxekoa vogan zela Bordazarrek berak erran zuen 1979an Zeruko Argia-ri emaniko elkarrizketa batean; Argiak 1999. urtean kaleratutako Gure Mendea liburuan irakur daitekeena). Eta Piarres Larzabalek ere 1953an plazaratu zuen Etchahun antzezlana, Gure Herria aldizkarian. Antzezlan hau irakur dezakezu hemen, 1953ko urtarril-otsaileko zenbaki hartan kaleratutako bertsioan.
Uzt
03
03
1803ko uztailaren 5ean jaio zen, Ingalaterrako East Derehamen, George Borrow. Elkarte Bibliko protestantearentzat lanean jardun zuen Europan eta Euskal Herrian, eta gure berri eman zuen bere lanik ezagunenetako batean: The Bible in Spain. Euskarak erakarri zuen eta 1838an Evangelioa San Lucasen Guissan eman zuen Borrowk berak argitara, Oteiza medikuak euskaratutakoa. Ijito-munduan aditua, ebanjelioa calo hizkuntzan ere argitaratu zuen. Hizkuntza asko ezagutzen zituena, The Bible in Spain liburuan, pasarte solteez gain, euskarari eta euskaldunei eskainia da 37. kapitulua. Berau irakur dezakezue hemen, jatorrizko ingelesezkoa, eta baita kapitulu horren eta beste pasarte batzuen gaztelaniazko itzulpena, Justo Garatek egina eta Revista Internacional de Estudio Vascos-en 1929an argitara emana.
George Borrowri buruz artikulua kaleratu zen Oh Euzkadi aldizkarian, eta berari buruz Julio Urkixok ere jardun zuen Vascófilos ingleses izeneko artikulu batean, 1934an RIEVen plazaratua.
Eka
26
03
1978ko ekainean plazaratu zuen Bernardo Atxagak Etiopia liburua. Egilearen beraren argitalpena, Pott Liburutegiko liburu bakar bihurtu zen. Berehala sona handia hartu zuen lanak, eta 1978ko Durangoko Azokan liburu salduenaren saria jaso zuen. Gure literatura modernoko ikur, bost urte geroago Ereinek berrargitaratu zuen, egilearen hitzaurrerik gabe eta poema pare bat erantsita. Bi ediziootako azalak, lehenengoko hitzaurrea, lau poema eta egin zaizkion hainbat kritika edo azterlan irakur ditzakezu hemen.
Eka
26
03
1903ko ekainaren 25ean jaio zen, duela 100 urte, George Orwell idazlea. Hala bizitza nola obra ezagutzeko modukoa duena, autore honi buruzko erreportaia argigarria kaleratu du Berria egunkariak, Emilio Lopez Adanen eta Juan Martin Elexpururen iritzi-artikuluez hornitua. Abereen etxaldea eta 1984 ditu obrarik ezagunenak Orwellek, eta lehena dago euskarara ekarria, hain zuzen Juan Martin Elexpuruk itzulia. Elkar argitaletxearekin kaleratua, 1982 ezkeroztik hainbat berargitalpen izan ditu. Nolanahi ere, itzulpen-moldaketa bat estreinako 1981ean argitaratu zuen Hordagok, Tximista sailean, Abereeneko iraultza izenburuaz. Imanol Unzurrunzaga izan zen itzulpen-moldaketaren arduraduna.
Horretaz gain, Jakin aldizkariko 32. zenbakian, 1984koa hain zuzen, Joxe Azurmendiren artikulua irakur daiteke: 1984: Orwell, idazle enpeinatua.
Eka
19
03
1948an abiatutako Egan aldizkariak, Euskalerriaren Adiskideak elkartearen literatur agerkariak, urrats nagusia eman zuen duela 50 urte, 1953an: zenbaki osoa (bakarra atera zuen urte horretan) euskara hutsez plazaratu zen. Eta hala jarraitu zuen Aingeru Irigarai, Koldo Mitxelena eta Antonio Arrueren zuzendaritzapean. Duela 50 urteko zenbakiak hiru lan zekartzan: Aingeru Irigaraik idatzitako Piarres de Axular artikulua, Nemesio Etxanizen hamaika poema eta Xabier Lizardiren Ezkondu ezin ziteken mutilla antzezlana. Hirurak eskaintzen dizkizugu hemen. Bitxikeria gisa, jakin ezazu 1953an Egan aldizkariaren salneurria 4 pezetakoa zela, 14 pezetakoa izanik urte osoko harpidetza.
Eka
12
03
Joan den igandean bete ziren 100 urte Maria Dolores Agirre jaio zela Gipuzkoako Errezilen. Euskara eta antzerkirako zaletasunak eraman zuen hainbat jardunetara: Euskal Izkera ta Iztunde Ikastolan ikasle eta irakasle jarduna, irratian 25 urtez aritua, euskara irakaslea… antzergintzaren alorrean egin zuen ekarririk handiena. Itzultzaile lanetan nabarmendu zen: Alejandro Casonaren Txalupak jaberik ez, F. Garcia Lorcaren Iturri-legor, H. Gheon, Buero Vallejo… Rabindranath Tagoreren Amal eta Pio Barojaren Altzateko Jaun antzezlanak irakur ditzakezu hemen. Horretaz gain, berak sortutako Aukeraren maukera… azkenian okerra bakarrizketa eta Bear bearra artikulua ere (biak Egan aldizkarian argitaratuak) eskaintzen dizkizugu.
maiatza
15
03
Efemeride bikoitza du Juan Rulfo idazle mexikarrak. Orain 85 urte sortu zen, maiatzak 16 zituela, Apulcon. Eta hogeita bost beranduago, 1953an, El llano en llamas ipuin-liburua kaleratu zuen Fondo de Cultura Económicarekin. Hainbat hizkuntzatara itzulitako lana, 1986an ekarri zuen euskarara Koldo Etxabek eta Baroja argitaletxearekin karrikaratu. Testu horixe osorik irakur dezakezu orain. Autore mexikarraren lana euskarara noiz ekarri den (Pedro Paramo 2002an argitaratu zuen Ibaizabalek, Juan Garziak euskaratua) eta bere lanen berri ere eskaintzen dizugu.
Api
03
03
Duela 20 urte, 1983ko martxoan isildu zen betirako Oh! Euzkadi aldizkaria, urte bete argitaratu barik egon ostean. 1977ko irailean Ramon Saizarbitoria eta Koldo Izagirre elkarrekin idazten hasi ziren Zeruko Argian, beraiek sortutako “Baietz astea gaizki bukatu” sailean. 1979ko maiatzean, 24 lagunek sinatutako Oh Euzkadi izeneko orri batzu agertu ziren: “Oh Euzkadi ez da herriaren aldizkaria eta ez dugu uste inoiz ere izango denik“. 1979ko ekainetik urria bitartean Izagirrek eta Saizarbitoriak “Oh! Euzkadi” izenburua darabilte Zeruko Argiako kolaborazioa berritzeko. 1980ko maiatzean Oh! Euzkadi aldizkariaren lehen zenbakia argitaratu zen Donostian, aurrerantzean hilabetekari izateko asmoarekin, Lur argitaratzailearen babesean, Juanba Berasategiren irudiez eta maketaz.
Oh! Euzkadi aldizkarien eragile nagusiak Ramon Saizarbitoria, Koldo Izagirre, Ramon Etxezarreta, Joxean Muñoz, Joxan Elosegi, Juanba Berasategi eta Gotzon Egia izan ziren. Hamasei zenbakietatik sei 1980an kaleratu zituzten, zazpi 1981ean, ale bana 1982ko otsailean eta martxoan eta azkena 1983ko martxoan.
Mar
13
03
Orain dela 25 urte, 1978ko martxoan, ezagutu genuen euskal literaturako banda ezagunenetako bat: Pott aldizkariaren lehen zenbakia, Pott Bandaren Berriemailea, argitaratu zuten Bernardo Atxaga, Joxemari Iturralde, Jon Juaristi, Manu Ertzila, Joseba Sarrionandia eta Ruper Ordorikak. “Bi hitzetan adieraziko dizuegu zertan den geure konplotta. Editoriale bat egiteko bildu gara Bilbaon (…) Bitartean, hau bezalako panfletoen bitartez jakinen duzue gutaz“. Editoriala ere iragarri zuten, Gabriel Arestik itzulitako T.S. Elioten “Lau Cuartetto” liburuarekin abiatzekoa zena, baina Atxagaren “Etiopia” izan zen plazaratutako bakarra. Aldizkariak beste bost zenbaki izan zituen, eta hainbat idazleren abiapuntu izan zen. Fidel Azkoaga, Mariano Arsuaga, Jose Luis Longaron, Gonzalo Etxebarria eta Kapo izan ziren aldizkarietako marrazkilariak, eta Remigio Mendiburuk sortu zuen logotipoa. Lehen zenbaki haren faksimilea ikus eta irakur dezakezue Interneten, eta aldizkari guztiak Literatur Aldizkarien Gordailuan.
Mar
06
03
Duela 75 urte, 1928ko martxoan, Manoel Antonio poeta galegoaren De catro a catro. Follas sin data d’un diario d’abordo liburua argitaratu zuen Nós argitaletxeak. Poesia galegoaren baitan modernitateari bidea zabaldu zion liburu hori 1992an euskaratu zuten Iñigo Aranbarrik eta Koldo Izagirrek. Urte hartan bertan argitaratu zen zenbakitutako 60 aleko edizio berezi bat, Trintxerpen, Magosto festarako. Haren berrargitalpena duzue orain aurkezten duguna.
Ots
20
03
Otsailaren 21ean 100 urte beteko dira Raymond Queneau idazle frantsesa jaio zela. Horren aitzakian, Zazie metroan, haren nobela arrakastatsuena bildu nahi izan dugu orriotara. 1996an Ibaizabalek eman zuen argitara Joxan Elosegik egindako itzulpena, Literatura Unibertsala bildumaren barruan. Liburu hartatik hartuak daude Joxan Elosegik berak idatzitako sarrera argigarria, eta baita eleberriaren 12. atala ere.
Ots
13
03
1978an izandako “Escritor vasco / Euskal idazlea” eztabaidaren azken atala dakarkizuegu aste honetan. Hierro egunkarian argitaratutako mahai-ingurua, Zer egin? aldizkariko artikulua, eta “Narrativa vasca actual: antología y polémica” liburuko beste testutxo bat, José Luis Merinok idatzia. Antologia hori handik urtebetera argitaratu zen eta zati handi bat eskaini zion aipatu polemikari.
Ots
06
03
Aurreko astean helarazi genizuen1978an izandako “Escritor vasco / Euskal idazlea” eztabaidaren lehen artikulu-multzoa. Oraingoan beste hainbat egileren iritziak gehitu dizkiogu: Elías Amezaga, Martin Ugalde, Ramón Buckley eta Jon Urrujulegi. Datorren astean argitaratuko dugu sail horretako azken emaitza.
