Ira
09
09
Choderlos de Laclos (1741-1803) militarraren Harreman arriskutsuak nobela epistolarra 1782an argitaratu zen lau liburukitan, 175 gutunez osatua. Sekulako arrakasta izan zuen, baita eskandalua sortu ere aristokraziari buruzko erretratu gaiztoagatik, eta ondorioz idazlea zigortu egin zuten agintari militarrek. Gudarostea utzita, politikari lotu zitzaion Laclos, Orleanseko dukearen zerbitzuan eta jakobinoen Konstituzioaren Adiskideen Kazetaren zuzendari. Harreman arriskutsuak nobelak intriga, azpijokoa, sedukzioa, ohorea eta mendekua ditu ardatz, XVIII. mende amaierako Frantzian, Merteuil markesa alarguna eta Valmont bizkondea dituela protagonista nagusi. Jon Muñozen itzulpena, 1997an argitaratua, eskaintzen dizugu osorik.
Ira
03
09
Ehun mila hektarea lur eta bost mila jopu zituen familia bateko semea zen Ivan Sergeievitx Turgenev. Ehiztari baten idazkiak kontakizun bilduman esklabotzaren bidegabekeria salatu zuelako haserretu egin zen Gobernua, eta bere etxaldetik irteteko ia bi urteko debekua ezarri zion. Zigorra bete bezain laster alde egin zuen Errusiatik. Gaurko egunez hil zen, 1883ko irailaren 3an, Paris ondoko Bougival herrian. Tolstoirekin harreman gatazkatsuak izan zituen arren, hil hurren zenean esan omen zion: “Adiskidea, itzul zaitez literaturara”. Jose Moralesek duela hamar urte euskarara ekarritako Aita-semeak nobela (1862) eskaintzen dizugu sarean. Errusiako gazte ikasien pentsamoldeak (nihilistak) deskribatu zituen Turgenevek, belaunaldi zahar eta berriaren arteko eztabaiden bidez.
Abu
25
09
Truman Streckfus Personsek aitaordearen abizen bat hartu zuen idazle izentzat: Truman Capote. 17 urterekin The New Yorker aldizkarian hasi zen lanean, eta 23 zituela argitaratu zuen aurreneko nobela: Other Voices, Other Rooms. Idazle amerikar ezagunenetako bat bilakatu zen Gosaria Tiffany’s-en (1958) eta batez ere Odol hotzean (1965) eleberrien kariaz. Orain hogeita bost urte hil zen Los Angelesen, 1984ko abuztuaren 25ean. Haren oroigarri Iñaki Iñurrietak 1991n itzulitako Eskerregite eguneko bisitaria liburua eskaintzen dizugu sarean. Haurtzaroko oroitzapenak kontatzen ditu Truman Capotek, Alabamako herrixka batean.
Capoteren beste lan batzuk euskaraz:
- Kameleoientzako musika. Itzul: Xabier Olarra (2000, Igela)
- Odol hotzean. Itzul: Xabier Olarra (1993, Igela)
- Gabonetako ipuinak. Itzul: Joseba Urteaga (1991, Igela)
- Ehun atsekabeen atea. Itzul: Joseba Urteaga (1990, Igela)
- Eskuz landutako hilkutxak. Itzul: Xabier Olarra (1990, Igela)
- Gosaria Tiffany’s-en. Itzul: Koro Navarro (1989, Elkar)
Abu
19
09
Joyceren Dublindarrak edo Montoiaren Gasteizko hondartzak kontakizunetan bezalatsu, andoaindarrak protagonista bilakatu zituen Pablo Sastrek Elurretan hotsak liburuan (Susa, 2004). Sei ekitalditan ondutako nobela mintzatu hau osorik argitaratu dugu sarean: film dokumental baten gisara eraikia, ehun lagun inguruk jokatua.
Abu
17
09
“Halabeharrez, eta zuzentasunaren alde jokatzearren, bizitzarte osoan erbestean bizi izanda, euskaldun nonahitar gertatu izan naiz” aitortu zuen Jokin Zaitegik. Gaurko egunez hil zen, 1979ko uztailaren 17an, gure literaturak izan duen ekintzaile handietarik bat, Euzko-Gogoa aldizkariaren sortzailea, itzultzailea (Sofokles, Euripides, Platon, Eichendorff, Heine, Uhland, Morike, Liliencron, Dehmel, Longfellow, Pascoli, Hugo, Baudelaire, Sully Prudhomme, Baroja, Benavente, Verdaguer, Costa i Llobera, Joan Maragall…) eta poeta. Sarean jasoak dituzu Zaitegiren Goldaketan (1946) eta Berriz ere goldaketan (1962) liburuak, bai eta ere Koldo Izagirrek apailatutako poesia kaiera antologia.
Abu
09
09
Peter Camezind nobela (1904) izan zen Hermann Hesse idazle alemaniarrak idatzitako estreinakoa, euskarara Xabier Mendiguren Bereziartuk 1992an ekarria, eta orain sarean eskaintzen dizuguna. Peterrek ama ohean hiltzen ikusi zuen, eta aitaren izaera bihozgogorraz akiturik, herrixkatik alde egingo du mundua ezagutzera, Frantzian, Italian eta Suitzan barrena. Nobelaren amaieran, ordea, gaztetan ardoa edaten erakutsi zion aitarengana itzuliko da: “Pozik nago, munduaren zorionaren atzetik ehiza zorte gabean ibili ondoren, berriro laku eta mendiaren bitarteko zoko hartara neure burua gidatzen ikusteaz”. Hermann Hesse Suitzara joan zen bizitzera 1919an, Lehen Mundu Gerrari buruz idatzi zituen kritikengatik lagunen arbuioak jasan ezinda. Nobel Saria eman zioten 1946an.
Hesseren beste lan batzuk euskaraz:
Abu
04
09
Duela 150 urte, 1859ko abuztuaren 4an jaio zen Knut Hamsun idazle norvegiarra, 1920an Nobel sariduna izan zena. Arrakasta izan zuen hogeita bederatzi urterekin idazten hasitako Gosea nobelarekin (1890an argitaratua) eta eragin handikoa izan zen XX. mende hasierako literaturan, esate baterako Maxim Gorkik eta Thomas Mannek laudatua. Bi film ere egin dira eleberri horretan oinarrituak: 1966an Henning Carlsenek eta 2001ean Maria Giesek. Bigarren Mundu Gerran Hamsum nazien alde agertu zenez (Goebbelsi oparitu zion Nobel sariaren domina), bere obrari bizkarra eman zitzaion. Juan Mari Mendizabalek 1990ean euskaratutako Gosea nobela osorik eskaintzen dizugu. Idazle gazte bat du protagonista, pobreziak eta goseak eromenerantz daramana.
Uzt
28
09
Txema Garcia-Vianaren Sei lore (2001, Susa) nobelak detektibe istorioetako arau guztiak betetzen ditu… bat izan ezik: loreak ez dira hildakoen hilobiak apaintzeko. Mandatu zaila dauka Markos Gorriti detektibeak: Afganistango lore bitxi batzuen jabe diren arkeologo eta tratulariak elkartu beharko ditu Bilbon, sei loreren batuketarekin medikuntzan ikaragarrizko garrantzia izango duen formula bati esker etekin handiak lor ditzaketelakoan. Oporretan nobela bizi eta bizkorrak irakurtzeko ohitura dutenentzat jarri dugu osorik sarean.
Uzt
16
09
Honela kontatzen du Robinson Crusoek: “Nafarroako mugara iritsi ginenean, bidean igaro genituen zenbait herritan izutu egin ginen, Frantzia aldeko mendietan elur pila bota zuela, eta mendien beste aldera igarotzen ahalegindu ondoren, arrisku handian zeudela ikusita, zenbait bidaiarik Iruñera itzuli behar izan zutela esan zigutenean. (…) Iruñera iritsi ginenean elurra marra-mara ari zuen eta horrela iraun zuen denbora luzean. (…) Iruñean hogei egun eman genituen gutxienez, eta negua zetorrela, eta eguraldiak hobera egiteko itxurarik ez zuela ikusita, Europa osoan inork gogoratzen zuen negurik hotzena baitzen hura, Hondarribira joatea proposatu nuen, eta handik Bordelera itsasontziz, itsasaldia oso motza baitzen”. Daniel Defoe tratulari eta espia ingelesak 1719ko apirilaren 25ean argitaratutako Robinson Crusoe nobelaren amaierako zati batzuk dira horiek. Aintzane Ibarzabalek 1997an egindako eleberriaren itzulpena osorik duzu sarean.
Uzt
09
09
Literatura txekiarrak eman duen idazle handienetako bat da Jan Neruda, duela 175 urte, 1834ko uztailaren 9an Pragako Mala Strana auzunean jaioa (Ostruha kalean, gaur egun Jan Neruda kalea). Irakasle aurrena eta gero kazetari izan zena, Hilerriko loreak poema liburuarekin estreinatu zen 1857an. Poeta izan arren, idazlearen lan ezagunena Mala Stranako ipuinak liburua da, 1877an argitaratua, eta Fernando Reyk 2001ean euskarara ekarria. Pablo Neruda txiletarrak, sortzez Neftali Reyes, poeta txekiarraren omenez hartu zuen Neruda izengoitia.
Uzt
07
09
Poeta, antzerkigile, zinegile eta pintore izan zen Jean Cocteau (1889-1963). Hogei urte zituela plazaratu zuen lehen poema liburua: Aladinen argiontzia. Zazpi nobela ere idatzi zituen, eta haietatik ezagunena, bosgarrena, euskaratu zuen 1992an Joxe Antonio Sarasolak: Ume terribleak, duela 80 urte 1929ko uztailean argitaratua, eta orain osorik sarean eskaintzen dizuguna. Parisen, elur egun bateko arratsaldez, ikasle arteko borroka batekin hasten da nobela, Amsterdam eta Clichy kaleen arteko plaza zahar batean, Cocteauk hamabi urte zituenean jolasean jarduten zuen cite Monthiers hartan hain zuzen ere, non lagun bat hil zitzaion.
Uzt
01
09
Seigarren urtez egingo dira Eako poesia egunak, uztailaren 18an eta 19an. Maitasunak eta erotismoak euskal letretan duen agerpenaz mintzatuko dira hitzaldi eta tertulietan. Testu zahar eta koplen irakurraldiak egingo dira eguerdietan kalerik kale. Eta errezitaldiak iluntzean. Parte hartze zabala izango da: Uxue Alberdi, Rikardo Arregi, Yolanda Arrieta, Josetxo Azkona, Leire Bilbao, Harkaitz Cano, Angel Erro, Igor Estankona, Hedoi Etxarte, Amaia Jauregizar, Xabier Kaltzakorta, Hasier Larretxea, Txili Lauzirika, Karlos Linazasoro, Juanra Madariaga, Peru Magdalena, Laura Mintegi, Olga Novo, Iratxe Retolaza. Larunbatean 23:30ean Anarik kantaldia eskainiko du frontoi atzean. Igandean 17:00etan Pier Paul Berzaitz eta Itxaro Bordaren Amor omnibus est emanaldia Ermintxo hotelean.
Eka
26
09
Urte bi dira Harkaitz Zubirik lehen narrazio liburua argitaratu zuela: Zakur kale (2007, Susa). Orain bildumako hamar ipuinak osorik eskaintzen dizkizugu sarean. Honela mintzatu zen Harkaitz Cano Zakur kaleri buruz: “Gehiengoak bizitzaren heren bat lanean pasatzen duela kontuan hartuta, apur bat deigarria ere bada literaturan lanaren mundua zein gutxi agertzen den ikustea. Harkaitz Zubiriren liburua salbuespena da. (…) Ipuinez ipuin agertzen diren pertsonaietan ikusten da bizitzan diruaren brujulak gure jokabidean duen tiradizoa, egokia dena egitearen edo erosoa denaren artean aukeratu beharraren kinka, ardi larruz mozorroturiko otsoen eta otso larruz mozorroturiko otsoen artean mugitu beharra”.
Eka
24
09
News Letter aldizkarian 1881ean hasi eta 1906 bitartean Ambrose Bierce satirikoak idatzitakoen bilduma bat da Deabruaren Hiztegia, 1911n argitaratua. San Franciscoko gizonik gaiztoena deitzen zioten Bierceri bere idatziengatik. Liburu honetan aurkituko dituzu hitzen definizioak, epigramak, istorio laburrak, hitz jokoak, pasadizoak, bertsozkoak… Xabier Olarrak 2000. urtean euskaratuak. Adibidez, editore hitza honela azaltzen du: “Zentsore biziki bertutetsua, baina hain bihotz onekoa oro har, non besteren bertuteak eta bere bizioak onartzen dituen”.
Eka
23
09
Duela 50 urte, gaurkoa bezalako egun batez hil zen Parisen Boris Vian idazle frantsesa. Ramon Etxezarretak ekarri zuen euskarara Egunen aparra (1988, Elkar) eta Juantxo Zigandak Ttu eginen dut zuen hilobietan (1992, Igela) nobela. Aldizkarietan irakurriko dituzu poema bat eta bi narrazio ere: Olertin 1982an Sabin Muniategik, Susan 1983an Joserra Utretxek eta Ttu-ttuán 1985ean Antton Azkargortak emanak. Boris Vianen Desertorea kantuaren itzulpena kendu diogu Koldo Izagirreri orain. Kantu antimilitarista oso ezaguna egin zen Le déserteur, 1954ko otsailaren 15ean idatzia eta lehen aldiz Marcel Mouloudjik abestua maiatzaren 8an, Harold Berg-en musikarekin. Boris Vianek berak kantatua entzun dezakezu hemen.
