Abu
06
13
Kurdistango poeta berritzaile eta garrantzitsuena hil da Estokolmon abuztuaren 4an: Sherko Bekas. Belaunaldi oso bat hazi zen haren poemak irakurtzen eta entzuten. Fayak Bekas poetaren semea, Hego (Irakeko) Kurdistanen 1940an jaioa, Kurdistango askapen mugimenduko kidea izan zen 1965etik, Kurdistango Ahotsa irratian lanean. Saddam Husseinek 1986an Anfal kanpaina abiarazi orduko erbesteratu zen Suediara. Kurdistanera itzulirik 1992an, lehen Gobernu autonomoko kultura ministroa izan zen. Idazle emankorra, mila orrialde baino gehiagoko bi liburukitan bildu dituzte bere lanak. Urtzi Urrutikoetxeak bederatzi poema euskaratu ditu haren gorazarrez.
Urt
28
13
Antzerki idazlea eta zuzendaria izan zen Imanol Elias (1936-2013), baita ere historia zalea. Antxieta taldea sortu zuen, eta ondoren Azpeitiko Antzerki Topaketak. Obra askoren egilea zen Elias, hogei inguru, Loiolako Herri Irratirako egindako pieza laburrez gainera. Bi obra dituzu sarean: Zirt edo zart (komedia), 1986an Egan aldizkarian argitaratua; eta Bi ahoko ezpata (Arturo Kanpionen legenda batean oinarritutako drama), 1985ean Antzertin argitaratua.
Eka
07
12
Joan den asteartean, ekainaren 5ean hil zen Ray Bradbury idazle iparramerikarra. Euskaraz Jon Aranok ipini zuen lehen aldiz, 1986ko azaroan Martitzeko kronikak —The Martian Chronicles (1950)– ipuin bildumako pasarte batzuk hautatuta Susa aldizkarirako. Urtebete geroago, 1987ko irailean Jesus Peñagarikanok Pozoietara jolas dezagun narrazioa —Let’s Play ‘Poison’ (1946)– eman zuen Porrot aldizkarian. Eta Nagore Tolosa izan zen Bradburyren liburu bat estreinakoz euskarari ekarri ziona: Fahrenheit 451, 1953ko nobela, guretzat Txalaparta argitaletxeak 2010ean plazaratua.
Api
03
12
Xabier Montoiak honela idatzi zuen 1993an: “Espero dezagun, Harry Crewsekin ere noizbait gertatuko dela azken hilabeteetan Cormac McCarthyrekin gertatzen ari dena: bere balioa aitortu eta aspaldidanik agorturik dauden liburuak irakurlearen esku ipiniko direla ostera”. Joan den martxoaren 28an hil da Harry Crews idazle amerikarra Floridan, 76 urte zituela. Frantzian Crewsen zortzi nobela plazaratu ditu Gallimard etxeak, Espainian iaz argitaratu zuten bat (Body). Euskarari 1993an Edorta Mataukok eta Kristin Addisek ekarri zioten Autoa (1972) eleberria, orain osorik sarean eskaintzen dizuguna. Ford Maverick bat jatea erabaki du Hermanek, eta jan ostean (noski) libratu egin behar.
Ots
14
12
Igande honetan, otsailak 19, bestelako omenaldia jasoko du Txillardergi idazle zendu berriak. Hemeretzi idazlek antiguatarraren testuak irakurriko dituzte, Donostiako Victoria Eugenia Klubean, goizeko 12:00etan. Hona Bakarrik nago Zerubiden goiburuko ekitaldian parte hartuko dutenen zerrenda: Ana Urkiza, Harkaitz Cano, Joxe Austin Arrieta, Ramon Agirre, Ibon Sarasola, Jokin Ansorena, Patri Urkizu, Beñat Sarasola, Koldo Izagirre, Arantxa Urretabizkaia, Rafa Egiguren, Fito Rodriguez, Joan Mari Irigoien, Juan Luis Zabala, Ramon Saizarbitoria, Hibai Iztueta, Dorleta Urretabizkaia, Iban Zaldua eta Mariasun Landa.
Ots
02
12
88 urte zituela hil zen, 2012ko otsailaren 1ean, Wislawa Szymborska poeta poloniarra. XX. mendeko ahots funtsezkoetako bat, II. Mundu Gerra ostean hasi zen liburuak argitaratzen. Maiakovskiren jarraitzaile estreinako urteetan, poesia intimista eta liriko bat jorratu izan du, baina beti ere bere munduaren –naziek okupatu Polonia aurrenik, Polonia komunista ondoren– inguruko gogoeta etikoez bustia. Hainbat sari eta errekonozimendu jasoa, 1996an Literatura Nobel saria eman zioten. Urte hartan bertan Juan Garziak bost poema itzuli zituen gazteleratik. Hurrengo urtean, Hegats aldizkariaren 17-18. zenbakian, bederatzi poema ekarri zituzten euskarara Kirmen Uribek, Rikardo Arregi Diaz de Herediak eta Magdalena Wegrzyn-ek. 2011n, berriz, Hedoi Etxartek itzuli zituen hiru poema eta Zuzeu albistegi digitalean argitaratu. Denak batera bildu ditugu Armiarman.
Urt
18
12
Oparoa eta distiratsua izan zenez Txillardegiren artikulugintza, eta genero hau gutxitan hartzen denez kontuan, idazleak berak apailatutako bi bildumei erreparatu diegu: Euskal Herritik erdal herrietara (1978) eta Gertakarien lekuko (1985). Liburuotan 50-60-70. hamarraldietako lanak datoz, gehienak Egan eta Zeruko Argia aldizkarietan plazaratuak. Lehendabiziko bildumatik 19 artikulu hautatu ditugu, adibidez: 1956an idatzi zituen Donostia ta Antigua 1829ean eta Karta idigia, edo geroagokoak: Orixe edo Mirande dituela hizpide. Bigarren liburua, aldiz, osorik ekarri dugu sarera; hiru sail ditu: zientziaren ingurukoak (tartean da Denborari buruz, 1967koa, erlatibitatearen teoriaz luze eta argigarri ari dela), idazleei eskainiak (Camus, Sartre, Jammes, Russell, Mauriac, Levi Strauss, Clavel, eta Unamuno eragille 1957koa) eta, azkenik, egunean egunekoak deitzen dituenak (zinemaz edo Tour-eko txirrindulari mitoez).
Urt
16
12
Txillardegiren bulkada literarioa itzulpenari lotuta etorri zen lehenik. Alphonse Daudet idazle frantsesaren Aita Gaucherren mistela kontakizuna euskaratu zuen 1955eko abenduan eta Egan aldizkarian plazaratu zen 1956an. Udaberri hartantxe, Galiziara soldadu joan aurretik, Koldo Mitxelenari kontatu zion sei hilabete haietan Knut Hamsum-en Pan nobela itzultzeko asmoa zuela. “Ez, ez” erantzun zion Mitxelenak, “inolaz ere ez! Zeure buruz asmatu behar duzu zuk nobela bat”. Eta halaxe laga omen zuen albo batera itzulpena eta Leturiaren egunkari ezkutua idatzi zuen. Daudetek 1869ko abuztuaren 2an Le Figaro egunkarian argitaratutako Aita Gaucherren mistela eskaintzen dizugu sarean, Txillardegiren esku trebeari esker.
Urt
15
12
Nobelagile eta saiogiletzat daukagu Txillardegi. Gure literaturako ikurretarik bat da, gainera, Ferrolgo soldadutza garaian idatzitako Leturiaren egunkari ezkutua (1957). Handik gutxira ondu zuen lehendabiziko ipuina: Orangutanen uhartea (1957ko azaroan), gizonaren animaliatasunaz gogoeta egiten duena; Egan aldizkarian kaleratu zen, bigarrena bezala: Piarres gaixoaren pasadizoak (1958), herria eta emigrazioa ardatz harturik. Peru Leartzako eleberria plazaratu eta berehala, 1961ean erbesteratu egin behar eta makaldu egin zitzaion fikziorako grina, harik eta 1968an, Bruselan, Elsa Scheelen nobela egin zuen arte (1969an Gabriel Arestik argitaratu ziona). Garai hartan idatzi zuen hirugarren kontakizuna, Depauw adiskide flandestarraren eskariz: Eta ez ziren sekulan itzuli (1969). Eta ordukoa da laugarrena ere: Kosmodromo (1969), Apolo izarrontziaren ilargiratzeak zirikatua. Txillardegiren gorazarrez, bere ipuinak eskaintzen dizkizugu sarean, idazleak Kosmodromo izenburuarekin 1984an laurak liburu batean bilduak.
Eka
01
10
Ekainaren 1ean hil da Mertxe Agirrezabal. Azkoitian jaioa 1961ean, Bukaresteko unibertsitatean egin zituen ikasketak. Berarengana jo genuen 1993an, Susa aldizkariaren 30. alea prestatzen ari ginela, Mircea Dinescu idazle errumaniarraren poema batzuk itzuli nahi baikenituen, zubi-hizkuntzarik erabili gabe. Lankidetza horren emaitza gozoa da Heriok egunkaria irakurtzen du liburuko sorta hau, hiru poemakoa: Iheslariaren agerpena, Exilioa eta Dantza.
maiatza
03
10
Joxan Ormazabal idazle eta editorea hil zen maiatzaren 2an Zegaman. Joan den ostegunean, apirilaren 29an, aurkeztu zuen bere azken liburua: Ehun ipuin hitz gutxitan, Jon Zabaletaren irudiekin. Oso ezagunak egin ziren Ormazabalen liburuak 90eko hamarraldian: Pernando Amezketarra, Kittano edo Zipriztin. Hala ere bere lan guztien artean Ilunorduak eta argilaurdenak (2007) poema bilduma dugu guk gogoan, Elena Odriozolaren ilustrazioez edertua. Sautrela telebistako literatura saioak duela aste batzuk egindako bideozko erreportajearekin egingo diogu agur.
Mar
03
10
Literaturaren Zubitegian eta Klasikoen Gordailuan asko lagundu izan digun Joxemiel Bidador idazlea Iruñean hil zen atzo, martxoaren 2an, 39 urte zituela. Jose Agerre Gurbindoren kazetari lanak eta Alejandro Tapia Perurenaren olerkien antologia eskaini zizkigun. Joxemiel Bidadorri gorazarre egitearren, bere artikulu zenbaiten bilduma osatu dugu sarean: Euskaldunon Egunkariaren Nafarkaria gehigarrian 1995-2002 artean plazaratutako Klasiko bitxi arront klasikoak (109 artikulu) eta Diario de Noticiasen 1999-2002 artean argitaratutako beste hamar.
Ots
10
10
Jon Etxeandia (1962, Bilbo), Ataramiñe aldizkari eta argitaldariaren sortzaile eta editorea hil zen atzo, otsailaren 9an. Pabel Ortzantza izengoitiaz agertu zituen estreinakoz bere zenbait poema Susa aldizkariaren 23-24 zenbakian (1989), eta 18 urteko kartzelaldiaren ostean argitaratu zuen 2001ean Kartzelako lanak liburua, Juan Antonio Olagortak irudiz apaindua. Ataramiñe aldizkariaren lehendabiziko alea 2002an plazaratu zen.
Ots
04
10
Urtarrilaren 27an hil den J.D. Salinger idazle estatubatuarra gogoan, Egun zoragarria banana-arrainarentzat ipuina eta Zekale artean harrapaka nobela eskaintzen dizkizugu sarean. Bigarren Mundu Gerran soldadu izan baino lehen eta Parisen Hemingwayren adiskide egin aurretik ipuinak argitaratu zituen Salingerrek, baina 1948ko urtarrilaren 31n The New Yorker aldizkarian agertutako Egun zoragarria banana-arrainarentzat kontakizuna izan zen estreinako idazle kontratua sinatzera eraman zuena. Bernardo Atxagak euskaratu zuen 1987an Akademia Sekretuaren Egutegirako (Pamiela). Zekale artean harrapaka, Salingerren lehendabiziko liburua, 1951ko uztailaren 16an plazaratu zen, eta nobelako Holden Caulfield gaztearen istorioak sekulako arrakasta eduki zuen berehala. Iñaki Iñurrietak itzuli zuen 1991n (Elkar).
maiatza
18
09
Mario Benedetti hil zen atzo Montevideon, 88 urte zituela. Bezpera ezabaezina poema bilduma (1945) izan zen argitaratu zuen lehen liburua. Marcha astekariko erredaktore jardun zuen 1945-1974 urteetan, Juan Maria Bordaberriren diktadurak aldizkaria itxi zuen arte, eta erbesteratu egin zen. 1968an Habanako Casa de las Americas-eko literatur ikerketen saila sortu eta zuzendu zuen hiru urtez. 1971n Movimiento 26 de Marzo taldearen sortzaileetako bat izan zen. Poesia, ipuin, eleberri eta saiakera ugariren egilea da Benedetti, horien artean ezagunenak Menia (1960) eta Mila esker suagatik (1965) nobelak, zinemara eramanak. Intxixu taldearekin, Josu Makuso eta Joxe Mari Carrere antzezleek 1987an taularatu zuten Mario Benedettiren Pedro eta Kapitaina obra, Iñaki Alberdik euskaratua. Lau agerraldiko antzezlana osorik duzu Susaren webgunean.
