abenduak
Abu 03 05
Gure literaturako pertsonaia ere bilakatu da Lauaxeta. Juan Luis Zabalaren Agur, Euzkadi (Susa-2000) nobelako protagonista nagusia duzu, Julen Lamarainekin batera. Bestalde, Edorta Jimenezen Kilkerren hotsak (Susa-2003) nobelako zenbait pasartetan ere ageri da, baina bigarren mailako, Steer eta Monks eta Capa kazetarien aldamenean. Eta Xabier Mendiguren Elizegik antzezlan labur bat eskaini zigun: Lau haizetara (Susa aldizkariaren 20 zenbakian, 1987an).
Abu 03 05
Duela 100 urte, 1905eko abuztuaren 3an jaio zen Estepan Urkiaga Lauaxeta Laukizen. Senez prosista, bokazioz baino konbikzioz poeta, hizkuntzaganako maitasunak eraginik idatzi zituen bere poemak. Honela aitortu zuen: “eztot gixonakaitik egin, Aberrijagaitik baño”edo “soluan atxurretan Aberrija goralduko nebala uste baneu, laster itxiko neuke lan au”. Poesia europarrari begira, formetan eta gaietan euskal poesia bide berrietan abiarazten saiatu zen, baina betiere idazkeraz eta ideologiaz bere alderdiari loturik: “Olerkarija barik Jeltzale benetakua nazala entzutiak atseginduko nau”. Bide barrijak (1931), Arrats beran (1935) liburuak bezalaxe, hemen irakurriko dituzu poema solteak (1925-1937) eta poema itzuliak (1927-1931), adibidez: Tennyson, Hugo, Jammes, Baudelaire, Verlaine.
Abu 03 05
Lauaxeta 1937ko ekainaren 25ean goizeko 5:39etan fusilatu zuten faxistek Gasteizko Santa Isabel hilerrian. Zenbait idazlek Lauaxeta gogoan zutela egindako poemak bildu ditugu: Salbatore Mitxelena, Gabriel Aresti, Ibon Sarasola, Bernardo Atxaga, Xabier Montoia, Omar Nabarro, Iñigo Aranbarri, Eusebio Erkiaga, Koldo Izagirre, Jose Luis Otamendi eta Joseba Sarrionandia.
Eka 16 05
2005eko ekainaren 13an hil da Oporton Eugenio de Andrade, XX. mendeko Portugalgo literaturako ahots inportanteenetako bat. Poeta, poesia itzultzaile eta literatur eragilea, bere poesigintza erreferentzia ezinbestekoa da Portugalen. Uraren bezpera poemarioa euskaratu zuen Maite Gonzalez Esnalek 1990ean, eta Pamielarekin kaleratu. Lehenagotik, bestalde, Joseba Sarrionandiak hiru poema euskaratu zituen eta Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuan plazaratu 1985ean. Hementxe dauzkazu.
Eka 09 05
Euskaraz.netek Frantzisko Lopez Alen, Donostiako idazlearen, eta Udal Liburutegiko nahiz Euskal Erria aldizkariko zuzendari izandakoaren Josetxo olerki liburua jarri du Liburutegi Digitalak atalean. Lopez Alenek bat batean galdutako semearen oroimen samina agertzen digu olerki hauetan. Ramon Illarramendi antzerki gilearen – Iztundek 1924an antzestu zuen “Bateko Urrea”ren egilea – zenbait antzezlan ere jarri ditu euskaraz.net-ek sarean: Bateko urrea, Tomax Iñaxio Donostian, Josepe albaiteroa, Artzain Pillipe eta Testimonio faltsua.
Eka 02 05
Hainbat eremu eta lan-arlotan jardundakoa izan dugu Juan San Martin, 2005eko maiatzaren 30ean hil dena. Idazle anitza, literatur aldizkarietan hasi eta hantxe eman zituen argitara hainbat lan, batez ere Euzko Gogoa, Olerti eta Egan-en. Hantxe plazaratu zituen 100etik gora poema eta hainbat itzulpen-lan, gehienak Interneten irakurgarri daudenak. Literatur aldizkarietan egin zuen lanaren aurkezpentxo bat egin nahi izan dugu eibartarraren omenez.
Eka 02 05
Gabriel Arestik Don Kixote Mantxakoa eleberriko lehen zortzi kapituluak euskaratu zituen 1969an, eta lehen aldiz 1986an argitaratu zituen Susak Arestiren lan guztien bilduman, Natxo de Felipe eta Begoña Prietori esker. Jatorrizkoan lehen bi kapituluak makinaz jota daude, eta hurrengo seiak eskuz idatziak. Gabriel Arestik —ekainaren 5ean 30 urte hil zela— zazpigarren kapituluan data eta ordua paratu zituen: 1969ko apirilaren 14an, 23:30etan. Gaur egungo grafiara aldaturik ekarri ditugu orain zortzi kapitulu horiek.
maiatza 12 05
Maiatzaren 8 eta 9an gogoratu da II. Mundu Gerra Europan duela 60 urte amaitu zela. Euskal Herria ere ukitu zuen gerrak ez du adierazpen gehiegirik izan gure literaturan, baina zerbait bai. Badaude liburu batzuk, artikuluak, bertsoak… eta guk Emailu honetara, efemeride haren harira, ekarri nahi izan ditugu Xabier Iratzaderren 6 poema.
Api 21 05
1906ko urtarrilaren 26an jaio zen Andima Ibinagabeitia, Elantxoben. Idazle, kultur eta literatur eragile oso inportantea, Euzko Gogoa aldizkarian egindako lanagatik da, batez ere, ezaguna. Baina lan asko egin zituen, eta idatzizkoak hainbat tokitan irakur daitezke. Toki horietan, askotan, ñ-z idatzia dator bere deitura, berak hala egiten ez bazuen ere. Alderdi aldizkarian argitaratutako Batasunaren baranoan artikuluan irakur daitekeenez, hainbatek gaizki idatzi ohi du bere deitura —ñ-az idazteari buruz ari da—. Hona artikulu hori eta bere aldarrikapena. Guk gure egin ditugu hark esanak eta kendu diogu ñ-ari txapela, eta n bihurtu sarean dauzkagun sinaduretan, Ibinagabeitia jarriz. Auzi honi buruzko aurkezpena idatzi du, bestalde, Azkue Liburutegiaren zuzendari Pruden Gartziak, Andima Ibinagabeitiaren artikuluaren eta nahiaren berri eman digunak.
Api 14 05
Euskal literaturaren lehen agerpenetik –Lingua Vasconum Primitiae (Bernard Etxepare,1545)- 1936ko gerrak ezartzen duen mugara arte ekoitzi diren euskarazko literatur testuak batzen ditu Klasikoen Gordailuak. Gordailua, testu horiek denak batu ditugun lekua delako. Ez gordeta edukitzeko, ordea. Irakurtzeko, erabiltzeko, ezagutzeko testuak dira, eta hala balia daitezen da gure asmoa.
Klasikoen gordailuan bi ahaleginen batuketa dago: Patxi Salaberri Muñoa idazle eta irakasleak egin eta zuzendu zuen Euskal Testuen Gordailua eta Susa literatur argitaletxeak abian jarritako Armiarma literatur ataria. Bien batzetik sortu da Klasikoen Gordailua; gure argitaletxearen ekimenez eta Patxi Salaberriren zuzendaritzapean.
Euskal literaturako testu klasikoen gordailua apirilaren 14an (osteguna) 20:00etan aurkeztuko dugu Gasteizko Goiuri-Villasuso jauregian, gonbidatuta zaude.
Api 14 05
Irunen sortu zen 1875eko apirilaren 13an, duela 130 urte, Joxe Mari Lopetegi, Hego Euskal Herriko errepublikanoen bertsolaria. Amikuzeko Arruetan hil zen, Behe Nafarroan 1942ko ekainaren 2an. Lopetegik bere garaiko prentsan, Irungo agerkarietan batez ere, argitara eman zituen bertso sailak.
Joxan Elosegik, berriki liburu batera bildu ditu bertso sail hauek eta argitara eman Joxe Mari Lopetegi Errepublikanoen bertsolaria izenburupean, Paper Hotsak argitaldariak plazaratuta.
Bere jaiotzaren 130. urteurren honetan, eta Errepublika aldarrikatu zuten egunarekin bat eginez, errepublika gaitzat idatzi eta kantatu zituen bertsoak hautatu ditugu, hemen paratzeko.
Api 07 05
Loiolara egindako bisitaz gain, bestela ere iritsi zen Karol Wojtila euskararen eremura 1980ko hamarkadan. Ez baita telebista Wojtilak agertzeko hautatutako medio bakarra. Santi Onaindiak euskaratu zituen poloniarraren hainbat poema, eta Olerti aldizkarian argitara eman. Literatur Aldizkarien Gordailuan irakur ditzakezue, edo, nahi izanez gero, Euskal Bertso eta Olerkien Hemerotekan.
Mar 31 05
Idazleen blogak ezagutu ditugu: Xabier Mendiguren, Markos Zapiain, Julen Gabiria. Eta orain literatur aldizkari gisara antolatutako blog bat sortu da: Volgako Batelariak. Rikardo Arregi, Juanjo Olasagarre, Ibon Egaña, Anjel Erro eta Iban Zalduak bultzatutako ekimena da. Apirilaren 6an (asteazkena) 21:00etan aurkeztuko dute Gasteizko Gora tabernan.
Mar 24 05
1980ko martxoaren 25ean, orain 25 urte, zendu zen Roland Barthes idazle eta kritikaria. 1915ean Cherbourgen jaioa, Baionan hazi zen Barthes 1924an familia Parisera aldatu zen arte. Hizkuntzaren eta literaturaren pentsamenduan eta semiotikan aditua, bere teoriek eraginik izan zuten idazle askorengan. Fikzioan ere jarduna, saiogintzan egin zuen ekarririk handiena. Bere haurtzaroko Euskal Herria gogoetagai duen Roland Barthesen testu interesgarria euskaratu digu, Literatur Emailu honetarako, Koldo Izagirrek: Sud-Ouestaren argia. 1977an L’Humanitén atalka agertutakoa, ondoren Incidents liburuan bildu zen.
Euskaraz, bestalde, bere testurik esanguratsuenetako bat, Testuaren atsegina/Idazkuntzaren zero gradua, irakur daiteke, Juan Garzia Garmendiak euskaratua eta Pentsamenduaren Klasikoak bilduman 1991n argitaratua. Osorik irakur daiteke bildumaren Klasikoak.com gunean.
Mar 03 05
Aurten beteko da Estepan Urkiaga Lauaxetaren jaiotzaren mendeurrena eta izango da ospakizun bat baino gehiago —Sabino Arana Elkargoak berriki aurkeztu du idazlearen liburutegiaren katalogoa—. Egokiera ona da, beraz, laukiztarraren literatur-lanak irakurtzeko (edo berrirakurtzeko). Susa argitaletxeak kaleratutako XX. Mendeko Poesia Kaierak bilduman bada, noski, Lauaxetaren poemen antologia.