Api
15
22
Kontakizun eta iruzkin era berean, Robert Musilen lanak XX. mende hasieraren ispilu bat dira, Europa astindu zuten garai baten kronika —koronel I. Mundu Gerran, Kanpo Arazoetarako Ministerioko langilea Austrian, Suitzara erbesteratu zen nazismoaren igoerarekin—, pertsonaren dimentsio moralaren prismatik. Ezaugarririk gabeko gizona lanaren egilearen Törless ikaslearen nahasmenduak ekarri zuen euskarara Koldo Morales Beldak 1996an, osorik irakur daitkeena hura hil zela 80 urte bete direla 1942ko apirilaren 15ean.
3 urteko umea zen orduan Roland Topor, 55 urte eta 1 egun geroago hila, XX. Mundu Gerraren osteko astindu sozialaren parte izan zena. Ilustrazioa eta antzerkiaren munduan ibilitakoa, Theatre Paniquearen sortzaileetako bat, aktore eta eszena-agitadore jarduteaz gain, gidoilari eta idazle ere izan zen. Berehalakoan neure buruaz beste egiteko 100 arrazoi testua ekarri zion euskarari Danele Sarriugarte Mochalesek Elearazi agerkarian. Literatura onaren joan-etorrian, seriotik umorera.
Api
05
22
1956an City Lights argitaletxeak plazaratu zuen Howl eta beste poema batzuk bilduma, aurreko urtean Allen Ginsberg-ek jendaurrean irakurritako poema luzea. AEBko Administrazioak edizioaren zati bat bahitu zuen obszenitatea egotzita, eta auzitara ere eraman zituzten egilea eta editorea. San Franciscoko Six Galleryko lehen irakurraldiaren urteurrenaren karietara, 2005eko udazkenean, Susa argitaletxeak Ulua plazaratu zuen, Harkaitz Canok euskaratuta, eta Ginsberg hil zela gaur 25 urte bete direla, merezi du berriro irakurtzea, eta Canoren ahotsean entzutea Xerezaderen artxiborako egindako saioan.
Mar
17
22
Bere afrikartasunari uko egin gabe, Antilletako lurra, giroa eta jendea izan zituen kantagai Derek Walcottek. XX. mendeko ingelesezko poesiaren gailurretako bat, antzerkia ere landu zuen. Nobel saria jasotakoa 1992an, martxoaren 17an bost urte bete dira hil zela. Luigi Anselmik Bertzerenak (Pamiela, 2006) antologian Walcotten bi poema euskaratu zituen.
Mar
11
22
1982ko martxoaren 11n, duela 40 urte, zendu zen Renat Nelli. Idazlea, kultur aktibista, politikaria, okzitanieraren militante erreferentziazkoa izan zen. Erresistentzian jarduna, Institut de Estudis Occitans-en sortzaileetarik bat, hainbat ikerlan egin zituen bere herri eta hizkuntzaren alorrean. Poeta, haren hainbat pieza labur ekarri zituen euskarara Itxaro Bordak, Hegats 11 aldizkarian, okzitaniar poesiari atal bat eskaini zion alean. Hona hemen poemok.
Mar
09
22
Duela 20 urte, martxoaren 9an hil zen Carlos Casares idazle eta kazetari galiziarra. Ramon Piñeiroren eskutik galegismoan murgildua, Bilbora erbesteratu zen Galizian irakasle jardutea debekatu ziotelarik, 70etan. Haren ipuin bat, Idazle didaktiko bat, euskaratu zuen Koldo Izagirrek. Francoren diktadurapean bizitzeko arazo gutxiago izan zituen Josep Plak, katalanezko prosaren maisuetako batek. 125 urte beteko zituzkeen martxoaren 8an. Quadern gris-eko pasarte bat euskaratu eta Literatur Gazeta-n eman zuen argitara Ibon Sarasolak. Testu biak dauzkazue irakurgai.
Mar
05
22
Zinemagilea, idazlea, poeta… sortze lanarekin bezainbat haren inguruan sortzen zen pasioarekin lotzen da Pier Paolo Pasolini. Artearen zirrikituak bezala bizitzaren ertzak miatu zalea, martxoaren 5ean 100 urte jaio zela Bolonian. 1975ean aurkitu zuten haren gorpua Ostian, gogor kolpatua. Bien bitartean, literatura, zinema, bizitzaren mugak. Euskarara hainbat poema itzuli zaizkio: 1996an bost poema Bego Montoriok Susa aldizkarian; Joserra Utretxek Amen balada 1992an, Mazantini aldizkarian; Armiarman prosazko testu bat, Ile luzearen aurka, Koldo Izagirrek 2015ean, eta bi urtera Iñigo Aranbarrik sei ataleko Gramsciren errautsak poema. Denak online irakurgai. Alberdania etxeak ere Josu Zabaletak euskaraturik eleberria argitaratu zuen, Gauza baten ametsa.
Mar
03
22
Mendea beteko zukeen Beppe Fenogliok martxoaren 1ean, baina askoz lehenago, 40 urte zituela hil zen. Italiako gerraosteko literatur mugimendu oparoaren baitan jardun zuen, haren izenak hainbesteko oihartzunik ez badu ere.
Ipuingile handia, bera hil ostean argitaratutako Il partigiano Johnny eleberria du lanik ezagunena. Josu Zabaletak euskaratu zuen Kontu pribatu bat nobela, eta Katakrak argitaletxeak plazara eman; haien webgunean irakur daiteke osorik. Partisanoekin gerra, Turingo kultura giroa… arras bestelako bizimodua eramanda Fenogliok 10 urte bete zituen egun berean zendu zen, ospitale psikiatriko batean —haietan pasatu zuen bere bizitzaren zati handiena—Dino Campana poeta. Novecento mugimenduko ordezkaria, haren lau poema euskaratu zituen Tere Irastortzak eta Pamiela aldizkarian argitara eman 1986an.
Ots
26
22
1902ko otsailaren 26an, jaio zen Jean Bruller Vercors idazlea. Editions de Minuiten sortzaile, erresistente eta kultura alorreko langile, idazlearen heriotzaren 25. urteurrenaren harira Ibon Sarasolak euskaratu zuen haren lanik ezagunena, aurten 80 urte argitaratu zen Itsasoaren isiltasuna, online irakurgai dagoena. Euskaraz bi bertsio dituen obra, Booktegi egitasmoan goza liteke Josu Zabaletak egindako itzulpena.
Ots
23
22
2017ko otsailaren 23an hil zen Marijane Minaberri. 60etan hasia ipuin eta poemak euskal aldizkarietan argitaratzen, antzerkigintza ere landutakoa, haren lanak mugarri dira haur eta gazte literaturan. Irakurleek ez ezik, kantariek ere jo zuten Minaberriren lanetara. Duela 5 urte zendutako idazlearen lanak irakurgai dituzu: Haur antzerki, Itxulingo Anderea, Mari Gorri eta Xoria Kantari.
Ots
18
22
Emakumeen eskubideen aldarrikapena eta egoeraren salaketa, bereziki emakume beltzen defentsa eta zapalkuntza-egoeraren salaketa, eskubide zibilen aldeko borroka… zenbait eremuk batzen ditu Audre Lorde eta Toni Morrisonen bizitza eta jarduera. Nagusiki poesia eta saiakeraren bitartez lehena; eleberrien bitartez bigarrena. Borroka eremuez gain, beste puntu bat ere bazuten partekatzekoa: hiru urteko aldearekin, otsailaren 18 batez jaio ziren biak, 1934an eta 1931n, hurrenez hurren. Lorderen poema antologia euskaratu zuen Danele Sarriugartek, eta Susa argitaletxearen Munduko Poesia Kaierak bilduman argitara eman (baita lehenago Elearazi egitasmoan ere testu bat, Nagusiaren tresnek ez dute sekula eraitsiko nagusiaren etxea), biak ere online irakurgai daude. Nobel saria jasotako Morrisonen Maitea eleberria euskaratu zuen Anton Garikanok (Elkar-Alberdania, 2004), eta lehenago Itziar Iriondok Gaueko hitzak narrazioa, Milabidai bilduman plazaratua, hau ere oniine irakur dezakezuna.
Ots
18
22
1996ko Nobel saria jaso zuenean poetaren lanbideaz eta bere jardunean “ez dakit” hitz xumeek duten garrantziaz jardun zuen Wislawa Szymborskak, horietatik abiatuta eraiki duen munduaz. Josu Jimenez Maiak hitzaldia euskaratu eta Maiatz aldizkariko 67. zenbakian eskaini zigun… 38 poemarekin batera. Poeta poloniarra hil dela 10 urte bete dira otsailean, eta hemen eskaintzen dizkizugu denak.
Urt
25
22
Emakumeei eta fikzioari buruz jarduteko eskaera bati jarraiki idatzi zuen Virginia Woolfek Gela bat norberarena saiakera. Emakumeen genero-rolak aztertu zituen bertan, idazleak, sortzaileak eta fikzioko pertsonaiak diren aldetik. Antzeko eskaera egin zioten Hea kultur elkartekoek Miren Agur Meaberi. Eta aurreko larunbatean, eta idazleak Nola atondu (dudan nire) gela bat norberarena hitzaldia prestatu zuen, beren beregi. Zaldiarri bilduman argitaratu dute antolatzaileek, eta gaur Virginia Woolf idazlea omentzeko xedez, osorik dakargu sarera.
140 urte Virginia Woolf jaio zela
Urtarrilaren 25ean 140 urte bete dira Virginia Woolf jaio zela, eta parada egokia da liburu horixe, Gela bat norberarena, gogora ekartzeko, Maria Colerak itzulpena egin eta Consonnik argitara emana, eta baita Woolfen euskarazko beste hiru lan ere, denak osorik irakur daitezkeenak: Dalloway anderea (Itziar Diez de Ultzurrunek euskaratua, edo! argitaletxea, 2014), Emakumeen lanbideak edo Etxeko Aingerua hiltzea (Ana I. Moralesek euskaratua, edo!, 2014) eta Farorantz (Anton Garikanok euskaratua, Ibaizabal, 1993).
Urt
15
22
Lau mende bete dira urtarrilaren 15ean Jean-Baptiste Poquellin; Moliere, jaio zela. La Comédie Francaiseren sortzailea, antzerkigile frantses handia, komedia eta satira ezagunen autorea da, boterea eta hainbat estamentu bere testuen ituan jarri zituena. Teatro klasikoaren izen handietako bat, Tartufo eta Zekena obrak euskaratuak dira EIZIEren Literatura Unibertsala bilduman, baina 1951n kaleratu zen Baionan haren lan baten lehen itzulpena, Paul Guilsou idazle eta itzultzaileak egina (Guilsouz artikulua Piarres Xarritonek idatzi zuen Euskera aldizkarian). Petan Mihiku lana Molièreren Le mèdecin malgré lui lanaren itzulpen/moldaketa da, Klasikoen Gordailuan osorik irakur daitekeena.
Abe
17
21
Aurten bete dira 200 urte Charles Baudelaire jaio zela (1821eko apirilaren 9an). Lirika modernoaren abiatzaileetako bat, hala bizitza nola obra erreferente ezinbestekoak dira literatura unibertsalean eta euskarara ere hainbat aldiz ekarri izan da, liburu osoak eta poema solteak; eta gurean Lauaxeta izan zen fusilatu aurretik Baudelaire poetaren lanak euskarara ekarri zituztenen artean aitzindaria. Euzkadi egunkarian argitaratu zen 1930eko urriaren 12an Odol iturrija poema euskaraturik.
Orain, IbonRG musikariak, pianoaz lagundurik eta Enrike Hurtado musikari eta programatzailea ondoan duela kantua osatu du Baudelairek idatzi eta Lauaxetak euskaratutako testuarekin.
Odol iturrija
Aza
12
21
XX. mendeko kantagintzan izen ezinbetekoa da Neil Youngena. 1945eko azaroaren 12an jaio zen Kanadan, eta 60ko hamarkadaz geroztik rock, folk, country eta beste nahasiz kantuan jardun du, bakarka zein talde bateko kide. Kantari askorentzat erreferente, Juan Azpillagak kanturako euskaratutako torontoarraren bederatzi pieza dakartzagu.
