Urr
11
15
1925ean jaio zen narradore hegoafrikarra, Alex La Guma. Bere herrian zenbait aldiz atxilotua izan ondoren (1956an Mandelarekin batera, eta gehiagotan), 1966an joan egin zen Hegoafrikatik. African National Congress-eko ordezkaria zen, La Habanan, 1985ean hil zen unean, gaur 30 urte. Susa argitaletxeak argitaratutako Bake Zibila liburuan haren narrazio bat, Kafea biderako, euskaratu zuen Eduardo Mataukok, 1989an. Urtebete lehenago, Marginalia saioan, Joseba Sarrionandiak La Gumari buruzko artikulua ondu zuen, Harrizko herria, idazle presoaren testuak —protagonista ere idazle presoa— tartekatuz. Irakurgai ederrak biak.
Urr
09
15
Hirurogeita hamar urte aurten, Mario de Andrade hil zela. Aldi luze honetan ahaztu samarra egon da, bere azken urteetan esan ohi zuena —«Ez dut idazten 1985ean aipatua izateko»— zigortu beharreko harrokeria izan balitz bezala. Mario de Andrade ordea bere garaian eragiteko bizi izan zen: jaioa zen burgesia dirudunaren atzerakoia borrokatu zuen literaturan, musikan, estetikan eta kulturaren kontzeptuan. Abertzaletasun berri bat aldarrikatu zuen, herri kultura baliotan jarriz hala korpus teorikoan eta literatur lanetan (Macunaíma nobela ezaguna eredu), nola erabaki praktikoetan Sao Paulo hiriaren Kultura Departamendutik. Brasildar xehe eta anitza ikusten zuen nortasun nazionalaren oinarri Brasil «Nazio kultuen multzoan sartu ahal izateko». Manuel Bandeira eta Carlos Drummond de Andraderekin ekarri zuen modernismoaren espiritua eta Mario de Andraderen beraren ikuspegi nazionala ederki islatzen duten bi poema eskaintzen dizkizuegu, Aurkikuntza eta Burgesaren laudamena, urriak bederatzi zituela jaio zela estakuru.
Urr
05
15
Existentziaren muinaren bila abiatzen da Susana Thenonen poesia, hizkuntzaren bitartez errealitaten tolesturetan sartuz. Ironia eta kritika zorrotza lanabes ibili zituen poeta argentinarra 60ko Belaunaldian kokatu izan dute, Juana Bignozzi eta Alejandra Pizarnikekin batean, nahiz eta zail den haren lana inorenarekin harremanatzen, eta bizitza ere beste idazleekiko hurbilean egin ez zuen. Bueno Airesen 1937an jaioa, poesiaz gain argazkilaritza ere landu zuena, bost liburu argitaratu zituen bizirik zela. 1990ean hil zen. Haren bederatzi poema euskaratu ditu Iñigo Aranbarrik, hemen dakartzagunak.
Ira
30
15
Munduko Poesia Kaierak bildumak antologia berriak dakartza, 10-11-12 zenbakiak: Ingeborg Bachmann (1926-1973) Nagore Tolosak alemanetik itzulia, Eugenio Montale (1896-1981) Anjel Lertxundik italieratik eta Jorge de Sena (1919-1978) Rikardo Arregik portugesetik. Hiru kaierak urriaren 1ean aurkeztuko dituzte jendaurrean Donostiako Garoan 12:00etan, eta urriaren 2an Montaleren poemen irakurraldia egingo du Lertxundik Zarautzen. Bachmannen poesian konstante bat da hizkuntzarekiko eta bere mugei buruzko kezka, eta horrekin loturik, egiari buruzkoa. Nobel saria izandako Montale, ildo sinbolista onenean kokaturik, apartekoa da giro eta sentsazioak gogora ekartzen. Senaren obra mundu zabaleko leku, giro eta pertsonaiaz mukuru dago, bera ere erbesteraturik bizi izan zenez.
Ira
22
15
Alemaniatik Palestinara lekutu zen familia 1935ean, eta jainkozko juduen lurraldean utzi zion erlijioari eta fedeari Yehuda Amichai gazteak, 2000ko irailaren 22an hil zenak. Gurazko gudari engaiatu zen 1942ean britainiarrekin, juduen brigadan. Halako batean, konpainien artean liburutegi mobilarena egiten zuen kamioia lehertu zen bere ondoan: Eliot, Auden, Dylan Thomas jaso zituen lurretik. Haiek irakurriz, kutsatu egin zen. Bigarren Mundu Gerla amaiturik Palmach-en sartu zen 1948an, Israelen sorrerako mugimendu armatuan. Gerla eta gerlak dakarren galera garrantzi handiko gaiak ditu: heroien eta epikaren aroa gainditu zuen belaunaldiaren abiapuntua izan zen 1955ean agertutako Amichairen lehen liburua, Orain eta beste egun batzuetan. Hurkoak, besteak, lagun hilak edo oinazeak eraikitzen du nitasuna, eta egunerokoa da paisaia, ez iragana edo Biblia edo etorkizuna edo zoriontasun ofiziala. Bestea onartzeko hainbeste arazo dituen Israelgo gizartean «bakearen fanatikoa», elkarrizketaren eta elkar-bizitzaren borrokalaria izan genuen Yehuda Amichai, hebreerazko poesia modernoaren autore garrantzizkoenetako bat. Hona haren Gerlan hildakoen eresia.
Ira
09
15
Xaguxarra-n 1980an Txema Larreak lau poema itzuli zituenetik, hainbat dira literatur aldizkarietan edo poema bildumetan euskaratu diren Cesare Pavese idazlearen poemak (eta narrazio laburren bat edo beste). Osorik itzuliak eta Armiarmak emanak dituen liburuez gain. Hemen bildu ditugu guztiak, hainbat direla itzultzaileak: Mikel Etxebeste, Juan Martin Elexpuru, Joseba Sarrionandia, Joakin Balentzia, Itxaro Borda, Luigi Anselmi, Xabier Lete. Pavese euskaratzen, orobat, aparteko lana egina du M.A. Unanuak, Hegats aldizkarirako 25 poema euskaratu baitzituen. Horiek ere eskaintzen dizkizuegu.
Abu
24
15
Ironiaren luma zorrotza lagun, Sobietar Batasuneko gizartearen erretratu latza egin zuen, hainbat lanetan, Sergei Dovlatovek. Gaur 25 urte, 1990eko abuztuaren 24an hil Zen New Yorken, nora erbesteratua baitzen SESBean bizimodua zaildu zitzaionean. Errusiar literaturako XX. mendearen bigarren erdialdeko idazle inportantea, kazetaria, bere liburuak atzerrian argitaratu ziren —samizdat-ean Sobiertar Batasunean— eta han erdietsi lehenik ospea. Bi liburu irakur dakizkioke euskaraz, Amaia Apalauza Ollok berriki euskaratutako Maleta, Literatura Unibertsaleko bildumaren baitakoa; eta 2008an Iker Sanchok euskaratu zuen Konpromisoa, Hiriak argitaratu eta orain osorik eskaintzen dizueguna.
Abu
19
15
Europako paisaia, pertsonaia eta begi zorrotzak, 70eko hamarraldiaren amaierako beste hiru poeta dakarzkigu Leire Bilbaok. Euskaraz lehendik ale batzuk irakurriak genizkion Karlis Verdins letoniarraren bederatzi poema; bost poema Catharina Gripenberg idazle finlandiarrarenak eta, azkenik, Txekiako Katerina Rudcenkovaren sei. Maiz lauz idatzita izanagatik ere, ertz handikoak denak.
Abu
18
15
Geroratutako ametsa ekarri zuten euskarara Amaia Arakistain eta Uxue Agirre itzultzaileek Langston Hughes idazlearen Dream deferred poema. Literaturia asteburuan eskainitako bideoak Emailuetan eskaintzen ari gara astero, EIZIEk sarean paratu eta literaturzaleen artean hedatuz.
Abu
12
15
Abuztuaren 12an hirurogei urte dira Thomas Mann handia hil zela. Honen kariaz Das Eisenbahnunglück eskaintzen dizuegu, Burdinbideko istripua, 1909an argitaratu zuen lan laburretako bat. Gertakari xume horixe deskribatzen digu lehen pertsonan, istripu beldurgarri baina biktimarik gabeko bat. Narratzailearen ikuspuntua hotza da, objektiboa, eta irakurleari uzten dio ondorioak ateratzeko lana. Hala egin behar genuke guk ere, egia da, baina istripua dugula hizpide, makulu bana eskainiko diogu (ezker eta eskuin) geureari: ez uste narratzailea izugarri zintzo ari denik, izugarri gaizto baizik, eta egizue kontu trena izan litekeela gizartearen isla bere egituran eta bere zerbitzarietan (baita bere bidaiarietan ere… idazlea barne!). Barka ezazue.
Abu
11
15
Hartu ez nuen bidea ekarri zuen euskarara Joannes Jauregi itzultzaileak Robert Frost idazlearen The Road Not Taken poema. Literaturia asteburuan eskainitako bideoak Emailuetan eskaintzen ari gara astero, EIZIEk sarean paratu eta literaturzaleen artean hedatuz.
Abu
04
15
Charles Bukowskiren Dinosauria, We (Borno into this) poema eskaintzen dugu aste honetan euskarari ekarrietakoen artean. Roberto Serrano eta Ekaterina Kiselek Dinosauroak gu (honetara jaioak gara) itzuli zutena Literaturia jaialdian.
Uzt
30
15
Berrogeita hamar urte, zuzen, Japoniako idazlerik handien eta ugarienetakoa hau hil zela: ipuina, nobela, antzerkia, saiakera (Gerizaren laudorioa ospetsua), zinemarako gidoiak… eta itzulpenak. Tanizakik mendebaldeko ereduak jarraitu zituen gaztetan, ezohiko gaiak eta probokazio bitxiak landuz. Baina 1923an Tokio birrindu zuen lurrikararen ondotik, Kansai eskualdera lekututa, bertako tradiziotik hasi zen elikatzen gaztetan zekarren sen ausarta galdu gabe. Sustraitasun honek ez zuen eraman abertzalekerian barrena, guztiz hotz eta urrun agertu zen 1937-1941 tartean herritarrek garatu zuten sukarraldi gerlazalearekiko. Tabu erotikoen apurtzaile, hainbatetan izan zituen arazoak zentsurarekin. Haren heriotzaren urteurrenean, Tatuaia ipuina dakarkigu, euskaraturik.
Uzt
28
15
Astero bezala, azpititulatutako poesia errezitaldia dakargu Literatur Emailuetara. Alan Seeger idazlearen I have a rendez-vous with death lana oraingoan, Joannes Jauregik Hitzordua dut heriorekin izenburupean euskarari ekarria.
Hau ere, Eiziek sarean paratutakoa .
Uzt
22
15
Galiziako porrot domestikoetatik Singapurreko eraztun galduetara, Errumaniako garrasietan barrena, poesiak bidea egiten du. Leire Bilbao poeta eta, oraingo honetan itzultzaileak hiru poeta dakarzkigu, XXI. mendeko poesigintzaren hiru erakusgarri. Marilar Aleixandre galiziarraren zazpi poema; Cosmin Perta errumaniarraren sei poema, eta Alvin Pang singapurtarraren beste sei. Hiru ahots diferente, hiru ahots oso indartsu.
