Mai
13
14
Afonso Henriques de Lima Barreto brasildar idazle eta kazetaria Rio de Janeiron jaio zen 1881ean, eta 1922an hil hiri berean. Oso kritiko zorrotza izan zen bere garaiko sistema politikoarekin, eta gizarte-pribilegioak zein arrazakeria salatu zituen engaiamendu handiz. Gizarteko apalenen ahotsa izan zen, ahotsik gabeena. Lima Barreto mulatoa zen eta gertutik bizi behar izan zituen bidegabekeria eta mespretxua. Bizitzako azken urteak ospitale psikiatriko batean eman zituen, idazteari behin ere utzi gabe. XIX. mendeko errealismoari atxiki zitzaion, baina haren estiloa ez zen batere apaindua izan: bizi-bizia zen, kalekoa, manierismorik gabekoa. Denetariko generoak landutakoa, haren lanik nabarmenenak dira, besteak beste, Triste Fim de Policarpo Quaresma eleberria, Marginália artikulu-bilduma eta Cemitério dos Vivos hil ostean argitaraturiko zoroetxeko kronika laburra. Euskaraz irakur daiteke orain, Iñigo Roquek euskaratu baitu Kalifornia Berria ipuina, gaur eskaintzen dizueguna.
Mai
08
14
Maiatz literatur aldizkariaren ale berriaren aurkezpenarekin (58. zenbakia) abiatuko dira Maiatz Solasaldiak datorren astearte arratsaldean, maiatzaren 13an, Baionako Euskal Museoan. Egun berean mahai-inguruan parte hartuko dute Paulo Iztuetak eta Emilio Lopez Adanek, eta Itxaro Bordak errezitaldia egingo du iluntzean. Biharamunean, maiatzaren 14an, Xipri Arbelbidek Gogoetak liburua aurkeztuko du, Antton Lukurekin solasean ariko dira Libertitzeaz liburuaz, eta Itxaro Bordak beste errezitaldia batekin amaituko ditu jardunaldiak.
Mai
07
14
Bake prozesuaren gerrako partea ematen digu Urtzi Urrutikoetxeak bere hirugarren poema liburuan, Utzidazu karmina kentzen. Letretan sarrera garratza egin zuen Borroka galduetatik gatoz haren luzapena ote den pentsa liteke hasiera batean. Ez, ez dago luzapenik. Mundu berdintsuan bizi dela, besterik ez. Barnekoiak dira orain poemak, maitasuna dute hezurdura. Maitasuna, izan ere, egitate poetikoa da: hiztegi bat osatu behar dute maitaleek, elkarrekikoa egin ahal izateko. Kode ulergarri bat eskaintzen digu poetak, baldin intimitatea gizarteak kutsatzen duela badakigu, kodeek testuingurua salatzen dutela badakigu. Mundulekua gero eta estuagoa, gero eta ilunagoa egiten da liburuan aurrera joan arau, maitasuna aldiz gero eta gozoagoa, hots, beharragoa: bake prozesuaren gerrako partea, deklarazio bat metroan edo gaueko autobusean, maitearen adatsa sorbaldan.
Api
30
14
Idazle guztiek idazten dute, nolabait, uretan. Jarioaren irudi eternala dugu ura, badoan biziarena. Patxi Salaberriren lehen liburua, Uretan idatziak (Kutxa, 2002), bizitzaren jarioan idatzitako poemez osatua da. Bizitzari buruzko aditasun horretan ekarriko digu Itaka auto-ilarara, edo begipean daukan botila hutsa hartuko du gogoetarako aitzakiatzat. Apunte intimo laburrak lehenik, inguruan eta oro har gizartean oinarritutako iritziak ondoren, erreferentzia klasikotatik abiatzen dituen jardun luzeak azkenik. Multzo guztietan ageri dira poema biribilak, eta beti gustu ona gure ezdeusa, joanaren garratza edo bizipoza kantatzerakoan. Autorearen hizkera landuak ez du mezuaren gardena kaltetzen, sobera poetikotik urruntzen dakien poeta da Salaberri.
Api
24
14
Gaurko egunez hil zen Alejo Carpentier idazle kubatarrari sona handiena eleberriek eta musika lanek eman bazioten ere, haren ekoizpenik oparoena kazetari legez egindakoa izan zen. 1933an, Frantzian erbesteratua zelarik, Euskal Herria zeharkatu zuen trenez, han-hemen geldialditxo batzuk eginez. Bidaia haren kronika Carteles aldizkarian argitaratu zuen: Historiarik gabeko bidaia baten kronikak. Koldo Izagirrek euskaratutako lerrootan, herri ugariren inguruko deskripzioak eta gogoetak irakur daitezke: Baiona, Miarritze, Hendaia, Irun, Hondarribia…
Api
22
14
Preso egon denaren gogoa kartzelara itzultzen da beti; hainbat sarriago, hurbil den epaiketa zital baten zain baldin badago. Mikel Etxaburuk apirilaren 28an jendaurrean aurkeztuko du bere bigarren poema liburua, Hodeiak zapatetan, maitasuna eta askatasuna dituena gai nagusiak. Hitz biluzien jaiduraz, joskera apalen zale, molde soilen bitartez kantatuko ditu Mikel Etxaburuk oroitzapenak eta desirak, aberriaren ardura eta kartzelaren samina, bakardadea eta amets egiten segitzeko grina.
Api
19
14
Apirilaren 17an hil zen Gabriel Garcia Marquez idazle kolonbiarra, errealismo magikoa deitu izan denaren adierazlerik gorenetarikoa. Bere idazlanetan fantastikoa eta erreala maisuki uztartu ohi ditu, Hego Amerikako bizitza eta gatazkak islatuz. Oparoa da Garcia Marquezen liburuak euskaraz irakurtzeko aukera, lau liburu hauexek: Heriotza iragarritako baten kronika (1982, Xalbador Garmendia), Jenerala bere laberintoan (1990, Xabier Mendiguren Bereziartu), Koronelari ez dio inork idazten (1992, Tomas Sarasola) eta Naufrago baten kontakizuna (1998, Eneko Barrutia). Horiez gain, pieza txikiagoak ere argitaratu dira aldizkarietan edo bildumetan, besteak beste, orain eskaintzen dizkizugun Zerbait izugarri gertatu behar da herri honetan (1985, Joseba Sarrionandia / Mitxel Sarasketa) eta Horietako egun batean (1994, Gillermo Etxeberria).
Api
16
14
Zotal egunak: etorkizuneko giroaren iragarleak. Oharrak hartzeko egunak, ohartarazteko poemak. Bizikizunen trinkotze bat, dena erabakia dagoelako susmoa, ez baikara zahartzetik edo hiltzetik libratuko. Ezin izan izugarri baikorra ere. Baina nostalgia baikor handi baten barruan bizi da Joxerra Garzia, eta borroka egiteko kemena ematen dio laino mehe horrek, orainaldi batean finkatzen denez: egun haietan ikusten zuen giroak, zer etorkizun? Irakurlearekiko konplizitatea, zintzotasun politiko eta intelektuala mingostasunik gabeko umorez. Bai, zintzotasuna ere izan liteke tresna poetikoa. Nolakoa den poetaren barrena, zer daukan bihotz-ninian. Joxerra Garziaren gizabideak ez du poesiaren kalitatea jaten, baina bai handitzen. Poema libreak eta lotuak, kopla zaharrak, berriak eta berriagoak, hiria, haizea, itsasoa, inon ezeko uharteak… Ederra bilduma.
Api
09
14
Iñigo Aranbarrik ostiral honetan Apirila nobela aurkeztu aurretik, osorik eskaintzen dizugu sarean. Esteban Alberdi protagonistak lana galdu du, aldentzen ari zaio familia, eta durduzatuta dabil. Baina oraindik gehiago okertuko da bere egoera. Gau batean, kaskarrean kolpe handia hartuta aurkituko dute kale bazterrean. Eldarnio betean, denboraren putzuan barneratuko da, bi mende eta erdiko jauzian: Azkoitian ikusten du bere burua 1766ko apirilean, gariaren eta artoaren prezioa garestitu dutenean eta herritarrak matxinatu egin direnean. Krisia, langabezia, errebolta, errepresioa, hondamena dira kontakizunaren ardatzak, jirabiran mugitzen dituztenak iragana eta etorkizuna.
Mar
31
14
Jario poetikoa esan zion Octavio Pazek bere Eguzki Harria poemari (1957): azkenik ez duen bidaia iniziatiko baten aitorpena, ilargiari, hezetasunari, heriotzari eta naturaren berpizteari lotua, argitasunezko gorputz batean barrena (azteken harri hori), eta haren bila. Mitologien uztarketa bat, Coatlicue eta Venusen medioz. Emazte maitatua gizakiaren eta naturaren arteko bitartekaria da, eta gorputzaren harroaldia atseginaz haratagoko zerbait bilakatzen da, behakoak ludiaren osotasuna hartzen ahal duen une berezia. Horrela, hitzak eta munduak bat egiten dute, elkartze erotikoak denboraren joana geldiarazten duen bezalaxe, maitasuna subertsiozko ekintza bihur litekeelako inguru sozial alienatu batean. Poema hau Isturitzeko harpeetan errezitatu zuen Itxaro Bordak duela zenbait urte. Josu Landa Goiogana irakasle mexikarrak 1997an euskaraturiko bertsioa ematen dizugu gaurkoan, Octavio Pazen jaiotzatik 100 urte bete diren honetan.
Mar
27
14
Urtero bezala, martxoaren 27arekin Antzerki eguna ospatzen da mundu osoan. Eta urtero, munduko antzerkigile batek manifestu bat idazten du egun honetarako. Hegoafrikako Brett Bailey antzerkigileak idatzi duen manifestua euskarari ekarri du Tartean teatroko Iñaki Etxarrik. Munduko hainbat hizkuntzatara egokitutako manifestu honetan egun gizarteak bizi duen egoera larria salatzen du Brett Baleyk, eta antzoki eta eszenatokietako artisten aldetik konpromisorako aldarria egiten du. “Antzoki eta eszenatokietako artistok, ez al da gure betebeharra merkatuaren eskaria eta gure eragiteko indarra baliatzea, bihotz eta buruetan gune askeak sortzeko? Gure inguruan jendea batzeko? Eragin eta informatzeko, eta elkartasuneaneta itxaropenean oinarritutako gizarte bat sortzen laguntzeko?”
Hainbat antzerkigile manifestua irakurtzen jarri eta bideoa zabalduko dugu sarean. teatro-testuak.com
Mar
25
14
Proventzak XIX. mendean eman zuen pizkundea hiltzen ari zen hizkuntzaren monumentua egiten saiatu zen. Felibreek sentimentalki, iraganaren idealizazioz maite zuten herria. Giro horretan azaldu zen Frederi Mistral, mugimenduaren buru literarioa izango zena. “Oraingoa eta hemengoa” landu ez bazuen ere, identitatea jasoko zuen herriari, historian iraungo zuen herriari kantatu zion: bere pertsonaiek maila sinbolikoa hartzen dute, mitoak bilakatzen dira, herritarkeria eta aldarri nazionalista gaindituz. Horixe izan zen kontuan hartu ez zuena gure Pizkundeak 1930eko hamarraldian haren ildoa eredutzat hartu nahi izan zuenean. Orainaren eta Paradisuaren arteko tenkadura, Gure Herriari kantuan atzeman genezake garden asko. Kantu hau Lhi Jari taldeak musikatu zuen, eta YouTubek kenarazi egin zuen aldi batez, “gorrotoa pizten” duelakoan.
Mar
21
14
Martxoaren 21arekin, Munduko Poesia Egunean, Munduko Poesia Kaierak proiektua aurkeztuko du Susa argitaletxeak. Egitasmo berri honen bitartez, euskarari ekarriko zaizkio munduko poeten lanak, kaieretan bilduta. Kalean dira lehen hiru zenbakiak: Georg Trakl, Maria Merce Marçal eta Aime Cesaire. XX. mende hasierako poeta aleman garrantzitsuenetako bat, Kataluniako errealitate poetikoaren ikuspuntu emakumezkoa eta negritudearen ikurra. Beñat Sarasolaren zuzendaritzapean, hiru poetokin hasitako bidean, pixkanaka mundu osoko poetak ekarri nahi dira gure hizkuntzara. Anton Garikanok, Itxaro Bordak eta Iñigo Aranbarrik osatu eta itzuli dituzte antologia hauek, www.kaierak.com gunean aurkituko dituzunak.
Munduko Poesia Eguneko manifestua euskaraz
Mar
12
14
Hunik arrats artean (1970), Anjel Lertxundiren estreina publikoa, “ipuin” hitza etnografiaren, kostunbrismoaren eta literatura pedagogikoaren menpekotasunetik atera eta genero autonomo baten adierazle bihurtuko zuten hamasei ildo edo hamasei ereduren bilduma dugu: hasi eta bukako fikzio labur libreak, norberaren bizikizunetan edo garaiko errealitatean, baita linguistikoan ere, oinarrituak. Bilduma hau modernotasun saio bat izan zen, aurreneko ipuin liburua Hegoaldean. Anjel Lertxundik gure literaturari ekarri zion arnasa, besteak beste, irakurlea garaiko korronte estetiko nagusietan kokatu zuelako genuen berri. Ipuingintzaren gaztetze hau Lur editorialak Euskal Elerti 69 argitaratu zuen bilduman atzeman zitekeen, baina Lertxundirena ezinbesteko froga izan zen generoaren aldarrian: ikuspuntua, pertsonaiak, egitura… Ia mende erdi bat geroago irakurririk, nekerik gabe atzemango dugu idazle baten sena bideratu zuela genero baztertu honek.
Mar
10
14
Gracias a la vida abesti ospetsua 1966an egin zuen Violeta Parrak, bere buruaz beste egin baino urtebete lehenago. Txileko abestirik garrantzitsuena da, eta batzuek ereserkitzat ere hartzen dute. Batzuentzat bizitzaren aldeko aldarria bada ere, eta letrari erreparatuta hala dirudi, beste batzuentzat, kantariaren heriotzaren aurreikuspena da, agur kantu bat, doinu malenkoniatsua eta monotonoa baitu. Garazi Arrulak euskaratu du kantua, eta elearazi.org-n argitaratu, azpititulatutako bideoaz lagunduta.
