Urt
15
08
Gazte literaturako gure klasikoetako bat da Poli pertsonaia, Augustin Anabitartek sortu eta orain dela 50 urte Kuliska Sortan argitaratu eleberrikoa. Honela aurkezten du narratzaileak lehen kapituluan hamabost urteko donostiarra: “Umezurtza zen, oso bizkorra mutila. Bazirudien –ezin litekeena– noizbait hogei urte izan eta, gehitu beharrean, gutxitu egin zitzaizkiola urteak. (…) Bihurria mutila; zer galarazi huraxe egin behar. Norbaitek, mendian behera, “agur, mutil” esaten bazion, ezta erantzun ere. Bera ez zen mutila. Bere adineko mutilak, guztiak gutxiesten zituen eta hutsagatik zartakoa eman. (…) Ahal izanez geroz, noiznahi jaten zuen, ez zuen otorduetako garai jatorrik; lo, edozein bazter ezkutuan. Inork begiak itxita ikustea nahi ez. Lana, nahi zuenean. Batzuetan, kaiko harrikatz puska haundiak zangoz bultzatuz uretara bota, gauez; eta hurrengo goizean larru-bizirik murgildu, harrikatza atera eta saldu egiten zuen. (…) Poli Donostian jaio beharrean, txinatarren artean jaio izan balitz, itsaslapurra. Oraindik pataria (kontrabadista) izan zitekeen”.
Urt
09
08
Duela 100 urte jaio zen, 1908ko urtarrilaren 9an, Parisen, Simone de Beauvoir. Idazlea, pentsalaria, eragile soziala, XX. mendeko pertsonaia nabarmenen artean tokia egina du paristar emakumeak. Saiakera eta literaturaren alorrean hainbat lan egindakoa, feminismoari egindako ekarpenak gogoratzen zaizkio batik bat, eta, bizitza osoan bere emakumetasuna aldarrikatu zuenari, Jean Paul Sartrerekiko (eta existentzialismoarekiko) harremana. Eleberriak, saiakerak eta memoria liburuak idatzi zituen, baina euskaraz bakarra irakur daiteke: Besteen odola. Ibaizabalek Literatura Unibertsalaren bilduman kaleratua, Oier Alonso Etxebarriak euskaratua, osorik eskaintzen dugu. (gehiago…)
Abe
12
07
Otea goitizenez sinaturik, Telesforo Monzonek bere antzezlan ezagunena argitaratu zuen orain dela 50 urte Euzko-Gogoa aldizkarian: Menditarrak. Ilegorri eta Begibeltz artzainak dira protagonistak, eta azken honen alaba Maialen eta Jakes senargaia.
Abe
11
07
William Shakespeareren Macbeth euskaratu eta Euzko-Gogoa aldizkarian argitaratu zuen 1957an Bedita Larrakoetxeak, Argentinako erbestealdian. Euskal Esnalea aldizkarian agertu zituen bere lehen itzulpenak Larrakoetxeak, grekeratik. Exilioan Shakespeareren lanak euskaratzeari ekin zion eta denera 37 obra itzuli zituen.
Aza
16
07
Oraintxe 50 urte dira Txillardegiren eta Gabriel Arestiren lehenengo ipuinak argitaratu zirela Egan aldizkarian (1957, 5/6 zenbakia). Orangutanen ugartea du izenburua Txillardegirenak eta Arestirenak Umezurtz aberatsak Gabonetan jokatu nahi.
Txillardegiren ipuineko Joanes, Izargi ontzian kapitain zela, irla harrigarri batera iritsi zen. Hango biztanleak gizaki deitzeko tximuegi ziren eta tximu deitzeko gizakiegi. Zenbait urteren buruan zientifiko talde batek bidaia antolatu zuen, ziminoaren eta gizakiaren arteko katebegi galduaren bila.
Arestiren ipuinean, fabrika bateko ugazaba zikoitzak dei egin zien langile guztiei, eta sekulako eskaintzaren berri eman zien: doble irabaziko zutela handik aurrera.
Ira
05
07
Virus argitaletxeak Koldo Izagirreren Nik ere Germinal! egin gura nuen aldarri (Susa, 1998) nobela katalanez argitaratu zuen iaz, Luis Carmonak itzulia. Oraintxe, abuztuan, 110 urte bete dira Michelle Angiolillo anarkistak Canovas del Castillo agintari espainiarra tiroz hil zuela Arrasaten, eta epaiketa bizkor baten ondoren Angiolillo Bergaran jendaurrean exekutatu zutela garrotez. Gertakari haiek gogoan, Izagirreren nobela eskaintzen dizugu katalanez ere: Jo també haguera volgut cridar Germinal!
Uzt
23
07
Duela 50 urte, 1957ko uztailaren 23an hil zen Giusseppe Tomasi di Lampedusa, Il Gattopardo eleberriaren egilea. 1896ko abenduan Palermon jaioa, Palmako duke eta Lampedusako printzea, liburu bakar honekin iragan da literaturaren historiara. Sizilian Garibaldiren garaian kokaturiko istorioa, gizarte klase baten gainbeheraren eta batez ere osatzen duten pertsonaien erretratu bikaina egiten duena, ez zitzaion erraza gertatu lana argitaratzea. Eta ez zuen egileak ezagutu, 1958an plazaratu baitzuen Feltrinelli etxeak, Giorgio Bassani idazle eta editorearen ekimenez plazaratu ere. Koldo Bigurik euskaratu zuen Lampedusaren Il Gattopardo, eta Literatura Unibertsala bilduman plazaratu, Ibaizabal argitaletxearekin, 1995ean. Hemen duzu osorik. (gehiago…)
Eka
26
07
1957ko ekainaren 26an hil zen Alfred Döblin idazlea. Alemaniar espresionismoaren erakusleetako bat, Berlin Alexanderplatz obrak egin zuen ezagun ikasketa eta lanbidez estreina psikiatra izan zen idazlea. Sozialista eta jatorri judukoa, 1933an Alemaniatik Frantziara erbesteratu zen, eta gero okupazio garaian AEBetara, 1945ean Alemaniara frantses herritartasunaz itzuli zen arte. Der Sturm aldizkarian poesiak argitaratzen hasia, idazle alemanen elkarteko lehendakari izan zena, eleberrigintzan ezaguna izan bada ere, antzerki eta saio lanak ere egin zituen. Anton Garikanok euskaratu zuen Berlin Alexanderplatz bere obra ezagunena, eta Literatura Unibertsala bilduman Ibaizabalekin plazaratu 1998an. Hauxe da eskaintzen dizuguna. (gehiago…)
Eka
25
07
Duela 150 urte, 1857ko ekainaren 25ean, argitaratu zen Les Fleurs du Mal, mundu osoko literaturan erreferentzia den Charles Baudelaireren poema liburua. Liburua ez da osorik argitaratu euskaraz, baina bai dozena bat poema, gehienbat aldizkarietan. Hain zuzen ere 80 urte geroago ekainaren 25ean fusilatu zuten Lauaxetak eman zituen argitara lehenak Euzkadi egunkarian, eta gero Gabriel Arestik, Iokin Zaitegik, Joakin Balentziak, Luis Arostegik eta Joseba Sarrionandiak itzuli dute Baudelaireren poemarik. Horretaz gain, ordea La Fanfarlo (Erein, 1991) narrazioa, Juan Kruz Igerabidek euskaratua, eta Haxixaren poema eta Wagner Parisen lanak ere ekarri dira euskarara, azken biak Oier Alonsok euskaratuak (Infomart, 1998 eta 1999). Hemen eskaintzen dizkizugu. (gehiago…)
Eka
25
07
Musikari eta pintore jardun bazuen ere, idazle gisa ezagutzen dugu E.T.A. Hoffmann. Konigsberg-en 1776an jaioa, duela 175 urte hil zen, 1822ko ekainaren 25ean. Erromantizismoa kultur adierazpide eta pentsamendu ildo gisa nagusi zen garaikoa, berau ere mugimendu horren erreferentzia da. Idatzi zituen ipuinengatik ezaguna, genero fantastikoaren sortzaileetakoa, euskaraz irakur daiteke. 1973koa da lehen agerpena, Jesus Maria Satrustegik gazte literatura moduan itzulitako Intzaur koskailu narrazioarekin (Etorkizuna, 1973). Gerora, 1992an, Erein argitaletxeko Bartleby sailean plazaratu zen Hareetako gizona, Pello Zabaletak euskaratua eta Antton Garikanok, Ipuin fantastikoak narrazio bilduma eskaini zuen Literatura Unibertsala bilduman (Ibaizabal, 1992). (gehiago…)
Eka
22
07
Aurtengo otsailean bete dira 25 urte Maiatz aldizkariak lehen zenbakia kaleratu zuela. Literatur Aldizkarien Gordailua abiatu genuelarik, aldizkari horretako aurkibideak eta fitxak baino ez dira egon sarean. Aurtengo efemeridea baliatu nahi izan dugu huts hori zuzendu asmoz. Hona hemen lehen pausoa: hastapeneko lau urteetan kaleratu zituzten lehen hamar zenbakiak, testuak oso-osorik, eta baita alea irudietan PDF formartuan. Uda hasi berri dugun honetan, Baionatik heldutako uzta dastatzen hasteko modua eskaintzen dizugu, beraz. Udazkenik negu bururatuko ahal dugu, urtemugakoa bukatu aitzin, ordutik bizirik dirauen aldizkari bakarraren sareratzea!
Eka
20
07
Nigeriako Abekoutan jaio zen Amos Tutuola idazlea, 1920ko ekainaren 20an, eta duela hamar urte hil, 1997ko ekainaren 8an. Mozkor bat sasirik sasi liburuak (The Palm-Wine Drinkard, 1952) eleberriak egin zuen ezagun, eta askori Afrikako literaturaranzko interesa piztu. Ingelesez idatzi zuen Tutuolak —bere ingeles ez akademikoan—, eta bere herri yorubaren sinesmen eta mundu-ikuskera liburuetara ekartzen asmatu zuen. Maria Garikanok euskaratu zuen Mozkor bat sasirik sasi, eta Pamielarekin argitaratu 1993an. Hementxe duzue osorik. (gehiago…)
maiatza
22
07
Biotz-begietan argitaratu zela 75 urte bete direnean, gerraurreko kritikak batu ditugu duela bi aste. Gerraostean ere sortu zen eztabaida berririk. Lizardiren poesiaz Koldo Mitxelenak esandakoen harira, Orixe eta Gabriel Aresti poetak mindu egin ziren. Mitxelenak 1960an: “la más alta cima de la lírica vasca (…) es extraño que su poesía sea personal”. Orixek 1961ean Mitxelenari erantzunez: “Lizardik bertso-gaia bere-bereki du”. Eta Arestik 1964an: “Mitxelena jauna barkatu beharko dut, nire bihotzean ilusio deseagarri bat hiltzeko arriskuan jarri baita”.
- Historia de la literatura vasca,
Koldo Mitxelena, 1960
- Lizardi, Orixe, 1961-05-28
- Lizardi, poeta, Gabriel Aresti, 1964-04-19
- Lizardi, euskaldun, Gabriel Aresti, 1964-08-02
maiatza
19
07
Maiatz aldizkaria estreinakoz argitaratu zela 25 urte bete direlarik, Maiatz taldeak solasaldiak antolatu ditu maiatzaren 19an (larunbata) goizeko 9:15etan hasita Baionako Glaineko Elkartearen Etxean. Emilio Lopez Adan aurkezle lanetan, hizlari izango dira: Lucien Etxezaharreta, Jose Angel Irigarai, Itxaro Borda, Eñaut Etxamendi, Antton Luku, Itziar Madina, eta Nora Arbelbide. Eguerdiko 12:00etan Itxaro Bordaren testuen irakurraldia izango da, idazleak lagun dituela Pantxika Agerre eta Pantxix Bidart.
maiatza
09
07
Gerraurreko literatur kritika
1932ko maiatzaren 11n, orain 75 urte, argitaratu zuen Lauaxetak Euzkadi egunkarian Xabier Lizardiren Biotz-begietan poema liburu berriaren komentarioa. Hil horretan bertan etorri ziren Olabururena, Zubimendirena… Baina liburua ez zen oraindik salgai. Orixek Jose Verdes Elorriagari eramana —Verdes Atxirika inprimategiko burua—, 1932ko urtarriletik hasi eta liburua plazaratu zen ekainera bitarteko Verdes eta Lizardiren arteko gutunketak erakusten du Biotz-begietan poema-liburuaren argitalpena ez zela samurregia izan. Gerraurreko literatur kritika lanean poema liburuari egindako hamahiru artikulu-kritika jaso ziren, orain hemen dakarzkizugunak. (gehiago…)
