uztailak
Mai 03 12
Koldo Izagirreren Sua nahi, Mr. Churchill? (2005) liburuko hamaikagarren kontakizuna, Amsterdam, katalanera itzulirik igorri digu Luis Carmonak. Ipuinak Pasaiako portuko zamaketariak ditu protagonista. Carmonak Nik ere Germinal! egin gura nuen aldarri nobela itzuli zuen katalanera 2006an.
Mai 02 12
Heine, Uhland, Baudelaire, Prudhomme euskaratu zituen Iokin Zaitegik, baina bere itzulpen garrantzitsuenak Platon, Soflokes eta Euripidesen lanak gurera ekartzen egin zituen. 1963an Egan aldizkarian plazaratutako Medeie digitalizatu dugu teatro-testuak.com gunerako. Honela mintzo da Medeie: “Adorea eta adimena dituzten guzien artean emakumeok gara izaki errukarrienak. Ondasun gonburuz senar bat erosi behar izaten dugu, gure soinaren jaun eta jabea har dezagun: izan ere ez baita gaitz hori baino gaitz gorriagorik”.
Api 26 12
Durango, Elorrio, Otxandio, Elgeta, Eibar… suntsitu zituzten faxistek duela 75 urte. Eta gaurko egunez, 1937ko apirilaren 26an, arratsaldeko 16:30ak aldera hasi zuten Gernikako aire erasoa eta bonbardaketa, 43 hegazkinez 40.000 kilo lehergai jaurtitzeko. Gernikako tragedia gogoan, Lutxo Egiaren Paperezko hegazkinak eta Edorta Jimenezen Kilkerren hotsak nobelak irakurtzeko gomendioa egiten dizugu; baita ere Susa aldizkariak 1987ko apirilean plazaratutako ale monografikoa, Jose Luis Otamendi, Mikel Antza, Iñigo Aranbarri, Jon Arano, Josu Landa, Iñaki Goitioltza, Xabier Mendiguren, Omar Nabarro, Joserra Utretx eta gehiagoren literatur lanez. Orobat, hemen duzu bonbardaketaren kronika Eguna egunkarian 1937ko apirilaren 28an.
Api 24 12
Apirilaren 26an arratseko 21:30ean Scanner liburuan oinarritutako errezitaldia egingo du Leire Bilbaok Zarauzko Euskalduna tabernan, musikaz lagun duela Domentx Uzin. Liburu horretako lau poema ingelesera itzulirik eskaintzen dizkizugu hemen, Paddy Bushe-k ekarriak.
Api 16 12
Anaitasuna enpresa ez dabil ondo. Kinka larrian dagoen fabrikan aldaketa sakonak egingo omen dituzte. Kontuak nola dauden inork ez daki zehazki, baina arazoak eta zurrumurruak zabaldu direnez gero, lorrintzen ari dira langileen arteko harremanak. Harkaitz Zubirik apirilaren 19an (osteguna) aurkeztuko du Etxekalte nobela, baina aldez aurretik osorik eskaintzen dizugu sarean. Krisi ekonomiko eta sozial garaian krisi pertsonal eta intimoetan trabatu direnek ihes egin nahi diote porrot gordinari, kosta ahala kosta.
Api 11 12
Hirurogei antzerki obraren egilea izan zen Michel de Ghelderode (1898-1962) idazle belgikarra. Juan San Martinek Zaldun bitxia izenekoa euskaratu zuen Egan aldizkarian 1965ean. Le cavalier bizarre 1924 inguruan idatzia da eta 1938an argitaratua; Roger Jourdan Konpainiak taularatu zuen lehenengo aldiz 1953ko azaroaren 10ean Parisen. Ospital bateko atso-agureak eta zaindaria dira jokalariak, heriotzaren kanpaiak entzuten hasi ote diren zalantzan daudenak. Umore beltza maite dutenentzat digitalizatu dugu teatro-testuak webgunerako.
Api 07 12
Bartzelonako Euskal Etxeak antolaturik, apirilaren 11tik maiatzaren 12ra bitartean izango da aurtengo Literaldia. Ibai Autxak Kanonaren gaineko nazioaz liburua aurkeztuko du; Hasier Etxeberriak hitzaldia egingo du eta ondoren mahai-inguruan ariko da Aritz Galarragarekin eta Beñat Sarasolarekin; beste mahai-inguru batean jardungo dute baita ere Mariasun Landak, Arantxa Urretabizkaiak eta Miren Agur Meabek; Haragizkoa errezitaldia eskainiko dute Rafa Ruedak eta Edorta Jimenezek. Egitarau zabalaren xehetasunak hementxe dituzu.
Api 03 12
Xabier Montoiak honela idatzi zuen 1993an: “Espero dezagun, Harry Crewsekin ere noizbait gertatuko dela azken hilabeteetan Cormac McCarthyrekin gertatzen ari dena: bere balioa aitortu eta aspaldidanik agorturik dauden liburuak irakurlearen esku ipiniko direla ostera”. Joan den martxoaren 28an hil da Harry Crews idazle amerikarra Floridan, 76 urte zituela. Frantzian Crewsen zortzi nobela plazaratu ditu Gallimard etxeak, Espainian iaz argitaratu zuten bat (Body). Euskarari 1993an Edorta Mataukok eta Kristin Addisek ekarri zioten Autoa (1972) eleberria, orain osorik sarean eskaintzen dizuguna. Ford Maverick bat jatea erabaki du Hermanek, eta jan ostean (noski) libratu egin behar.
Mar 31 12
75 urte dira gaur, faxistek hegazkinez bonbardatu zutela Durango. Hamabost poemako bilduma atondu zuen Cesar Vallejo poetak 1937an (España, aparta de mi este cáliz), eta poema haietako baten izenburuak halaxe diosku: Hileta erredoblea Durangoko hondakinei. Otoitz baten tankerakoa da, suntsiketaren salaketa egiten duena, sutan eta hautsetan diren herria eta Errepublika gogoan. Edorta Jimenezek euskaratu zuen Susa aldizkarian 1987an, Vallejoren beste lau poemarekin batera. Hemen duzu, bestalde, Durangoko sarraskiaren kronika, Eguna egunkariak 1937ko apirilaren 1ean plazaratua.
Mar 28 12
Asteartean aurkeztu zuen Iñigo Astizek bere lehendabiziko liburua: Baita hondakinak ere. “Poemetan gehien errepikatzen den asmoa ideia abstraktuak gorputz konkretuetara eramatea da”, adierazi zuen; “ideiek xehetasun bilakatzeko duten era bihurria interesatzen zait”. Susak plazaratutako liburua osorik emana duzue sarean, eta e-book moldean ere argitaratu da. “Piezaka sortu ditut poemak, eskultoreak egiten duen moduan: gai bat hartu eta bariazioak egin”.
Mar 22 12
Punk taldeek kantatu zituzten Lois Pereiro idazle galiziarraren poemak. Castelao zalea eta anarkista, azken hamarkadetako galiziar poesiaren ahots bereziena izan zen. Manuel Rivasekin batera Loia aldizkaria sortu zuen Madrilen 1976an, Pereiroren Aquela noite poemarekin abiatua. Galizian De amor e desamor taldeko kide zela, La Naval, Trilateral eta Luzes de Galiza aldizkarietan idatzi zuen. Poemas 1981/1991 bilduma plazaratu zuen 1992an eta Poesía última de amor e enfermidade 1995ean. Bi horietatik 21 poema euskaraturik ekarri dizkigu Iñigo Aranbarrik. Naufragos do paradiso nobela amaitu gabe hil zen Lois Pereiro 1996an.
Mar 14 12
60 eta 70. hamarraldietan herrialde ezberdinetan argitaratu ziren Roque Dalton idazlearen liburuak: El Salvadorren, Mexikon, Costa Rican, Kuban, Nikaraguan; izan ere, El Salvadorko diktadura garaian heriotza zigorrez hiltzetik doi-doi libratu ondoren, hara eta hona ibili baitzen: Sobiet Batasuna, Korea, Mexiko, Txekoslovakia, Kuba. 1973an ERP erakunde politiko-militarreko kide egin zen eta 1975eko maiatzean hil zuten. Maitasuna eta politika dira bere poesigintzako gai nagusiak. Hedoi Etxartek berriki Roque Daltonen hamalau poema euskaratu ditu Zuzeu agerkari digitalean, eta Gorka Arresek 1989an, Luigi Anselmik 2006an eta Jon Benitok 2010ean itzulitakoekin batera bildu ditugu denak Euskarari ekarriak gunean.
Mar 07 12
Bederatzi urte badira, paristar bat Aljeria sakoneko mahastietan bizi dela, gotorleku batean. Hark kontatuko digu istorio hau: behinola bere zerbitzariaren dendan sartu omen zen eta tapiz gorri batean etzanda kausitu zuen “neska bat, biluzik ia (…); inoiz ikusi nuen giza arrazaren erakuskaririk perfektuenetakoa”. Aluma zuen izena, eta neska hura “hasi zen bere istorioa kontatzen, edo istorio bat, hobeki esan, zeren gezurretan aritu zen antza, hasieratik bukaeraraino, arabiar guztiek beti egin ohi dutenez, horretarako arrazoirik izan edo ez izan”. Hortik aurrera zeuk irakurriko duzu Guy de Maupassant frantsesak 1889an idatzitako Aluma kontakizuna, Mikel Garmendiak 1998an euskaratua.
Mar 05 12
1937ko martxoaren 5ean faxisten Canarias gerraontziaren eta Euzko Gudarosteko Nabarra bakailao-ontziaren arteko borroka desorekatua eta heroikoa izan zen Matxitxako aurrean. 1938an C. Day Lewis poeta ingelesak Overtures to Death (Heriotzarako Oberturak) liburuan Nabarra poema argitaratu zuen, hiru zati luze eta ederretan honelakoak kontatzen zituela: “Berrogeita hamar marineletarik denak hil ziren, hamalau izan ezik (…) Guduan sartu ziren galduko zutela aurreikusirik eta galdu egin zuten (…) Jende arrunt hark ez zion bizitzari mitoaren distirarik eskatzen (…) Bihotz zaildu haiek heriotza nahiago izan zuten errenditu baino… Hilkorrak dira hitz hauek baita gogora dakartzaten ekintzak ere… baina hazi hau loratuko da noizbait, askatasuna gizakiaren hitz sortzailea berriro bilakatzen den egunean”. Luigi Anselmiren itzulpen osoa (2003, Labayru) irakurtzeko gomendioa egiten dizugu.
Mar 01 12
Krimenen ikerketa kontakizunak gure literaturan Jose Antonio Loidiren Hamabost egun Urgainen eleberriko Martin Garaidi detektibearekin abiatu ziren (1955, Itxaropena). Bigarren polizia-nobela Mariano Izetari zor diogu: Dirua galgarri (1962an, Auspoa), orain dela 50 urte plazaratua. Leblanc enpresako burdinkutxan lau milioi gordeta daude, biharamunean langileei soldatak ordaintzeko. Diruok ebasteko asmoa dute Beltzak, Piztik eta Mainkerrak: “uste dut hamaikak aldera izanen dela ordurik hoberena. (…) Aise sartuko gara leiho ttipi batetik eta behar den bezala eginen dugu gure lana”. Lapurreta ikertzera Claudet komisarioa etorriko da, baina lapurretaz gainera hilketaz ere arduratu beharko du. Klasikoen Gordailuan jasoa duzun nobela hau ebook moldean ere irakur dezakezu, eta faksimilea Euskaltzaindiak emana du sarean. Genero honetako hirugarren eta laugarren nobelak 1964an idatzi eta 1967an argitaratu ziren: Txomin Peillenen Gauez ibiltzen dena eta Oskillasoren Akatsbako gizonaren heriotza.
