Ots
29
12
Sei poema erantsi ditugu Szymborskaren euskarazko gunera. Harkaitz Canok itzuli zituen bi, Hitlerren lehen argazkia eta Prospektua, eta 2001ean Egan aldizkarian argitaratu. 2012ko otsailean, berriz, Hitzen uberan webgunean plazaratu du bi poemaren itzulpena Asier Sarasolak: Errealitateak agintzen du eta Katua etxe hutsean. Bi dira, halaber, Koldo Izagirrek euskaratuak: 1999an Himalaiara egin ez nuen espedizio bateko oharrak eta 2008an Torturak. Azken honekin bideoa egin zuen Torturaren Aurkako Taldeak. Hona hemen denak.
Ots
22
12
Parisko Andre Maria 1482 izenburuarekin argitaratu zen Victor Hugoren nobela 1931ko martxoaren 16an, aurrena hiru kapitulu kenduta eta urtebete geroago osorik. Orain sarean eskaintzen dizuguna bertsio definitiboa da, Iñaki Azkunek euskaratua (Erein, 1997). Esmeralda eta Quasimodo protagonisten eleberrian oinarrituta operak, antzezlanak, balletak egin izan dira, baita ere film ugari zuzendari hauek errodatuak: Guy Blache eta Jasset (1905), Albert Capellani (1911), Gordon Edwards (1917), Edwin Collins (1922), Wallace Worsley (1923), Jean Epstein (1931), William Dieterle (1939), Jean Delannoy (1959), Michael Tuchner (1982), Wise eta Trousdale (1996, marrazki bizietan), Peter Medak (1997).
Ots
15
12
Buxadura itzela Parisera bidean igande arratsaldez. Abiada geldoan ipini behar autoa, gero gelditu, alde bakoitzean sei kotxe ilara, eta berriro martxan jarri orduko berehala gelditu. Eguzki galdatan denak, hainbat kilometrotan. Inork ez du zalantzarik, istripu larriren bat gertatu da han inguruan. Eta itxuraz, oso luze joko du arazoak. Julio Cortazarren ipuin ezagunenetako bat duzu Hegoaldeko autopista, Todos los fuegos el fuego (1966) liburuko lehendabizikoa, Gerardo Markuletak 1994an itzulia Erein argitaletxeko Milabidai bildumarako. Bideo honetan kontakizunari buruzko xehetasun labur batzuk entzun ditzakezu Julio Cortazar beraren ahotik.
Ots
14
12
Igande honetan, otsailak 19, bestelako omenaldia jasoko du Txillardergi idazle zendu berriak. Hemeretzi idazlek antiguatarraren testuak irakurriko dituzte, Donostiako Victoria Eugenia Klubean, goizeko 12:00etan. Hona Bakarrik nago Zerubiden goiburuko ekitaldian parte hartuko dutenen zerrenda: Ana Urkiza, Harkaitz Cano, Joxe Austin Arrieta, Ramon Agirre, Ibon Sarasola, Jokin Ansorena, Patri Urkizu, Beñat Sarasola, Koldo Izagirre, Arantxa Urretabizkaia, Rafa Egiguren, Fito Rodriguez, Joan Mari Irigoien, Juan Luis Zabala, Ramon Saizarbitoria, Hibai Iztueta, Dorleta Urretabizkaia, Iban Zaldua eta Mariasun Landa.
Ots
07
12
Gaurko egunez, duela 200 urte jaio zen Charles Dickens idazle ingelesa, 1812ko otsailaren 7an. Esan ohi dugu literaturak ez dezakeela errealitatea aldatu, baina Dickensen kontakizunek injustizia sozialak salatu zituzten, arrakastatsuak izan ziren haren liburu, hitzaldi eta irakurketa publikoak, eta eragin handia izan zuten Ingalaterra industrializatu berriaren erreformetan. Bleak House (1852), Hard Times (1854), Little Dorrit (1855) eta beste eleberri andana baten egilearen liburuetatik batzuk baditugu euskaraz. Garai latzak nobela, Javi Cillerok itzulia, 1994an agertu zen Literatura Unibertsala bilduman, xehetasun ugariko hitzaurre batekin. Edo Opor eleberria, Elkar etxearentzat 1998an Xabier Mendigurenek egina. Alabaina, Dickensen obretatik euskaratutako lehena Luzearri zor diogu: Eguarri abestia, 1931ko martxo-apirilean 25 emanalditan El Dia egunkarian plazaratua (2003an Inazio Mujikak apailaturik EIZIEk berrargitaratua). Kontakizun hori, A Christmas Carol, birritan itzuli izan da gero: Gabon kanta bat Xabier Mendigurenenek (1990); Eguberri kanta Nerea Mujikak (2003); eta Iñaki Mendigurenek ere egin zuen bertsio labur bat 1993an. Moldatu edo laburtuak dituzu, bestalde: David Copperfield, Oskillasok egina; Oliver Twist, Iñaki Zubirik. Eta Juan Garziak Seinalaezina narrazioa euskaratu zuen Ipuin gogoangarriak bildumarako (Erein, 1997).
Ots
02
12
88 urte zituela hil zen, 2012ko otsailaren 1ean, Wislawa Szymborska poeta poloniarra. XX. mendeko ahots funtsezkoetako bat, II. Mundu Gerra ostean hasi zen liburuak argitaratzen. Maiakovskiren jarraitzaile estreinako urteetan, poesia intimista eta liriko bat jorratu izan du, baina beti ere bere munduaren –naziek okupatu Polonia aurrenik, Polonia komunista ondoren– inguruko gogoeta etikoez bustia. Hainbat sari eta errekonozimendu jasoa, 1996an Literatura Nobel saria eman zioten. Urte hartan bertan Juan Garziak bost poema itzuli zituen gazteleratik. Hurrengo urtean, Hegats aldizkariaren 17-18. zenbakian, bederatzi poema ekarri zituzten euskarara Kirmen Uribek, Rikardo Arregi Diaz de Herediak eta Magdalena Wegrzyn-ek. 2011n, berriz, Hedoi Etxartek itzuli zituen hiru poema eta Zuzeu albistegi digitalean argitaratu. Denak batera bildu ditugu Armiarman.
Ots
01
12
Parisen, 1953ko otsaileko igande arratsalde batez supazterrean solasean eta zurrutean ari dira Ibinagabeitia (47 urte) eta Mirande (27 urte). Gazteari galde egiten dio amaitzen ari den lehen poema liburuaren inguruan. Erantzuten dio, laster dela argia ikustekoa; baina tamalez ez zen libururik plazaratu. Hementxe dauzkazu orduko poema haiek faksimilean. Bederatzi urte geroago, 1962ko otsailean, orain 50 urte, Saint Germain boulevardeko 15.ean Txomin Peillenek eta Jon Mirandek Igela aldizkaria sortu zuten: “elkar gorrota, elkar higuin dezazuen, doktrina bezala erabiliko dugu Igela, zuek kontrarioa egingo duzuelakoan”. Bukinista zuberotar batek lagundu zien roneotipoz, eta bigarren zenbakia ahalik eta lasterren maiatzean ager zedin, Ibinagabeitiak dirua bidali zien Caracastik. 1963ko udazkena bitartean sei zenbaki kaleratu zituzten.
Urt
26
12
Entziklopedia baten tamaina hartzen ari da pixkanaka Literaturaren Zubitegia. Baditu jadanik 6.000 esteka, webgune batetik bestera gidatuko zaituen hipertestu bat, idazleen inguruko eduki ugarira iristeko: Wikipedia (730), Auñamendi (657), Liburutegi Digitala / Liburuklik (586), Susa (488), Klasikoen Gordailua (438), EHUko Euskal Literaturaren Hiztegia (380), Idazleen Elkartea (338), Urkizaren Bertso eta Olerkien Hemeroteka (309), Armiarmako Liburu Elektronikoak (302), basquepoetry.eus (299), basqueliterature.com (253), Bidegileak (143), Donostiako idazleak (118) eta abar. Bilduta ditugu, halaber, 3.900 liburu kritika eta 1.828 aipamen (idazleei buruzko artikuluak, hitzaurreak, sarrera entziklopedikoak). Beraz, 11.500 zubi baino gehiago eraiki ditu Zubitegiak, tresna erraz eta bizkor bat izan dezaten literaturzaleek.
Urt
25
12
Lisboako liburutegiko txoko batean Jose Fortinhas gazteak Fernando Pessoaren poemak kopiatzen zituen eskola kaierean. Lau urte geroago, hemeretzi zituela, Adolescente izenburuarekin plazaratu zituen lehen olerkiak, goitizenez: Eugenio de Andrade. 1948ko As mãos e os frutos liburuak izandako harrera beroarekin egin zen ezaguna. Andraderen lirika poesia do corpo zela esan ohi zuen Jose Saramagok. Euskarari aurrenekoz Joseba Sarrionandiak ekarri zizkion haren hiru pieza, Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak bilduman, eta ondoren liburu oso bat itzuli zuen Maite Gonzalez Esnalek 1990ean Pamiela argitaletxean: Uraren bezpera, 1973koa, orain sarera osorik dakarkiguna.
Urt
18
12
Oparoa eta distiratsua izan zenez Txillardegiren artikulugintza, eta genero hau gutxitan hartzen denez kontuan, idazleak berak apailatutako bi bildumei erreparatu diegu: Euskal Herritik erdal herrietara (1978) eta Gertakarien lekuko (1985). Liburuotan 50-60-70. hamarraldietako lanak datoz, gehienak Egan eta Zeruko Argia aldizkarietan plazaratuak. Lehendabiziko bildumatik 19 artikulu hautatu ditugu, adibidez: 1956an idatzi zituen Donostia ta Antigua 1829ean eta Karta idigia, edo geroagokoak: Orixe edo Mirande dituela hizpide. Bigarren liburua, aldiz, osorik ekarri dugu sarera; hiru sail ditu: zientziaren ingurukoak (tartean da Denborari buruz, 1967koa, erlatibitatearen teoriaz luze eta argigarri ari dela), idazleei eskainiak (Camus, Sartre, Jammes, Russell, Mauriac, Levi Strauss, Clavel, eta Unamuno eragille 1957koa) eta, azkenik, egunean egunekoak deitzen dituenak (zinemaz edo Tour-eko txirrindulari mitoez).
Urt
17
12
Gaurko egunez hil zen Pierre Topet Etxahun, duela 150 urte, 1862ko urtarrilaren 17an Barkoxen, 75 urte zituela. Familiak erre egin baitzituen Etxahunen paper idatziak, ahozko tradizioaren bitartez iritsi zaizkigu bertsoak eta kantak; Klasikoen Gordailuan jasoak dituzu, eta baita ere e-book moldean emanak. Kartzela, erbestea eta bestelako ezbehar anitz sufritu izan zuen Etxahunek eta kontuok ere ageri dira haren kobletan, adibidez: Mündian malerusik edo Bizitziaren khantoria edo Ahaide delezius huntan. Ohar argigarri batzuk badituzu Patxi Salaberriren Iraupena eta lekukotasuna liburuko pasarte honetan; Etxahunen bizitzan oinarrituta idatzi zituzten Larzabalek antzezlana, Etxahun-Irurik pastorala eta Etxaidek Joanak joan nobela; Chamissok idazle alemanak poema bat eskaini zion.
Urt
16
12
Txillardegiren bulkada literarioa itzulpenari lotuta etorri zen lehenik. Alphonse Daudet idazle frantsesaren Aita Gaucherren mistela kontakizuna euskaratu zuen 1955eko abenduan eta Egan aldizkarian plazaratu zen 1956an. Udaberri hartantxe, Galiziara soldadu joan aurretik, Koldo Mitxelenari kontatu zion sei hilabete haietan Knut Hamsum-en Pan nobela itzultzeko asmoa zuela. “Ez, ez” erantzun zion Mitxelenak, “inolaz ere ez! Zeure buruz asmatu behar duzu zuk nobela bat”. Eta halaxe laga omen zuen albo batera itzulpena eta Leturiaren egunkari ezkutua idatzi zuen. Daudetek 1869ko abuztuaren 2an Le Figaro egunkarian argitaratutako Aita Gaucherren mistela eskaintzen dizugu sarean, Txillardegiren esku trebeari esker.
Urt
15
12
Nobelagile eta saiogiletzat daukagu Txillardegi. Gure literaturako ikurretarik bat da, gainera, Ferrolgo soldadutza garaian idatzitako Leturiaren egunkari ezkutua (1957). Handik gutxira ondu zuen lehendabiziko ipuina: Orangutanen uhartea (1957ko azaroan), gizonaren animaliatasunaz gogoeta egiten duena; Egan aldizkarian kaleratu zen, bigarrena bezala: Piarres gaixoaren pasadizoak (1958), herria eta emigrazioa ardatz harturik. Peru Leartzako eleberria plazaratu eta berehala, 1961ean erbesteratu egin behar eta makaldu egin zitzaion fikziorako grina, harik eta 1968an, Bruselan, Elsa Scheelen nobela egin zuen arte (1969an Gabriel Arestik argitaratu ziona). Garai hartan idatzi zuen hirugarren kontakizuna, Depauw adiskide flandestarraren eskariz: Eta ez ziren sekulan itzuli (1969). Eta ordukoa da laugarrena ere: Kosmodromo (1969), Apolo izarrontziaren ilargiratzeak zirikatua. Txillardegiren gorazarrez, bere ipuinak eskaintzen dizkizugu sarean, idazleak Kosmodromo izenburuarekin 1984an laurak liburu batean bilduak.
Urt
12
12
Astrio-astiro gure baitan sartuko da, gure arimaren jabe egin arte. Eta orduan, gureak egin du! Zer ote da? Ipuin asaldagarri honetan Guy de Maupassantek gizon bat aurkezten digu, bere barrunbeetan galdua eta gauaren lanbroek itoa. Eromenezko hainbat kontakizun idatzi zuen Maupassantek, baina ziur aski Horla (1887) da ezagunena. Euskaraz lehen aldiz Pedro Diez de Ultzurrunek emana eta urtebete ondoren Josu Zabaletak, bi itzulpenak dituzu sarean orain: 1999koa zein 2000koa. Film ugari egin da ipuinean oinarriturik, besteak beste zuzendari hauek: Evgeni Bauer (1914), Iakov Protazanov (1915), Paul Wegener (1916), Reginald Le Borg (1962), Jean-Daniel Pollet (1966), Antonio Castro (1969), Pierre Carpentier (1987), Caio Amado (1993), Michel Ferry (1997), Daniel Coche (1989), Nitkowski eta Baroin (2004), JM Samsot (2005), Stevie Lacote (2008), Labourguigne eta Raynaud (2009), Giret eta Cognet (2011), Samuel Doux (2011).
Urt
04
12
Itxura aldaketa izan zen Franz Kafkaren liburuen artean lehen aldiz euskarari ekarria, 1970ean Xabier Kintanak itzuli eta Kriselu argitaletxeak plazaratua. Kintana izan zen, halaber, Kafkaren kontakizunen bilduma bat prestatzen aurrenekoa, Erein etxeko Milabidai bildumari eskainia 1995ean: Ipuinak. Hamahiru narrazio dituzu hemen, orain sarean osorik emanak; horien artean ezagun askoak adibidez lau hauek: “Gosearen artista”, “Trapezioko artista”, “Prometheo” edo “Legearen aurrean”. Hain zuzen ere, Legearen aitzinean da Kafkaren ipuinetan euskaratutako lehena, 1954an, Jon Miranderen eskutik.
