Urr
13
08
Jean Diharce, Xabier Iratzeder fraide eta poeta Belokeko beneditarren monasterioan hil da Ahurtin, 88 urterekin. Pierre Lafittek azkartu zion euskararekiko atxikimendua Uztaritzen ikasketak egiten ari zelarik. Hamasei urte zituenean gaixorik hilabete batzuez etzanik egon behar eta berrehunetik gora abesti ikasi zituen; “horrek erakutsi zidan bertsoak nola egin behar ziren, euskal kantua izan da ene eskola”. Nazien aurkako gerran galdutako Mixel anaia, senideak eta adiskideak, baina batez ere Euskal Herria eta Jainkoaganako sentimenduak izan zituen kantagai. Otoitza kantuan, horixe da Iratzederren poesia. Biziaren olerkia eta Biziaren gudaldia memoriak idatzi zituen, eta olerki liburu asko. Koldo Izagirrek apailatutako XX. mendeko poesia kaiera osorik duzu hemen, eta poema bilduma hauek Klasikoen Gordailuan:
Urr
08
08
Bart gauean hil zen Gotzon Garate abade eta idazlea Deustuan, 74 urte zituela. Elgoibarko jostun baten hamaika seme-alabaren artean gazteena zen, 1934ko irailaren lehenean sortua. Esku leunak (1977) izan zen argitaratu zuen aurreneko nobela, eta Bilbon girotutako Izurri berria (1981) irakurriena. “Bost polizia eleberri idatzi ditut; kontuan hartuta hogeita hamar liburu baino gehiago idatzi ditudala, ez dira asko ere” adierazi zion Hasier Etxeberriari Jakin aldizkarirako elkarrizketa luze batean 2005ean. Saiakerak, ipuinak, nobelak idatzi zituen, baita kronika ederrak ere, New York, New York (1988) gogoangarria bezalakoak. Gotzon Garateren gomutan, bere hiru nobela eta bi ipuin liburu eskaintzen dizkizugu osorik:
Abu
13
08
67 urte zituela zendu da Mahmud Darwish idazlea 2008ko abuztuaren 9an. Palestinako poeta eta kulturgizon ezagunena, 1941ean sortu zen Al Biwra-n, zazpi urte geroago israeldarrek suntsitu zuten herrixkan. Geroztik erbestean eta borroka politikoan jarduna exilioan —1996an Ramallara itzul zedin baimen espresoa eman zion arte Israelgo Legebiltzarrak—, bere poemen bitartez herri palestinarraren adierazle handienetako bat izatea lortu du. Darwishen bederatzi poema euskaraturik bidali dizkigu Koldo Izagirrek, eta 1988an Itxaro Bordak itzulitakoekin batera, hogeita bost poema eskaintzen dizkizuegu orain. (gehiago…)
Abe
30
06
Abenduaren 28an hil zen Jose Maria Etxaburu Kamiñazpi, 93 urte zituela. Hogei urte zituela, herriko berriak idazten hasi zen Ekin aldizkarian eta, ondoren, Euzkadi egunkarian kolaboratu zuen. Gerra amaitu ostean, 1957an, Zeruko Argia aldizkarian hasi zen. Goiz Argi, Karmel, Anaitasuna, Jakin eta El Bidasoa aldizkarietan ere argitaratu zituen bere lanak. Haren liburu sonatuena 1936tik 1940ra bizitakoen oroitzapenak bildu zituen Neure lau urteko ibillerak da. 1963an idatzia, 1989ra arte ez zen argitaratu Auspoa sailaren baitan. Berau osorik irakurtzeko aukera eskaintzen dizugu.
Abu
31
06
95 urte zituela hil da, 2006ko abuztuaren 30ean, Kairon noski, Nagib Mahfuz idazlea. XX. mendeko Egiptoko idazle eta intelektual inportantea, Mirarien karrika liburua medio ezagutu da, hein handi batean, Mendebaldean, eta batez ere 1988an Nobel saria jaso zuelako. Ipuinak idazten hasitakoa, 1947koa da Mirarien karrika, eta 50eko hamarkadakoa bere obrarik esanguratsuena, Kairoko Trilogia (Bi jauregien artean, Azukrearen kalea, Desiraren jauregia). Lehenago hasitako eleberri historikoak utzi eta arlo sozialagoko narrazioetara lerratua zen Mahfuz. Gerora beste hainbat eleberri, ipuin-bilduma eta filmetarako gidoi idatzia da literatura arabiar modernoaren aitatzat jotzen den Nagib Mahfuzek (Lapurra eta zakurrak; Miramar…). Euskaraz ere irakur daiteke. Patxi Zubizarretak ekarri du euskarara Mila eta bat gauen gauak, eta Txalapartak kaleratu 2006ko maiatzean. Mirarien karrika ere, Literatura Unibertsala bildumakoa, euskaratua du Zubizarretak, aurten argitaratuko dena.
Mila eta bat gauen gauak liburua eskaintzen dizugu.
maiatza
04
06
“Kartzelatua, debekatua, isilarazia. Indonesia XX. mendean hartu duten okupazio japoniarrak lehenik, Herbehereetako kolonizatzaileek gero. Eta diktadurak: Sukarnorenak eta gero Suhartorenak (…).Horren aurrean zer? Erresistentzia politikoa, aske izan beharrari fideltasuna eta bokazio literarioa”. Halaxe aurkeztu zigun Jon Benitok Pramoedya Ananta Toer idazle indonesiarra, herri hark XX. mendean eman duen idazle inportanteenetako bat, bere heriotza zela-eta egindako prentsa-artikuluan. Javan jaioa 1925an, 81 urte zituela hil zen 2006ko apirilaren 30ean. 81 urte horietarik 14 preso pasatu zituen Buruko irlan, eta han idatzi Buruko Saila izenaz ezaguna den tetralogia. Hainbat hizkuntzara itzulia, euskaraz ere irakur daiteke. Txalaparta argitaletxeak Pramoedya Ananta Toerrek Bukit Duriko presondegian 1949an idatzitako Iheskaria eleberria plazaratu zuen, 1994an, Jose Emilio Txoperenak itzulia. Hementxe duzu.
Mar
30
06
1921ean Lvoven (gaur egun Ukraina) jaioa, 2006ko martxoaren 27an hil da Stanislaw Lem, XX. mendeko idazle poloniar garrantzitsua eta zientzia fikzioaren alorrean mundu mailako maisuetako bat. Generoaren baitan literarioenetakoa kontsideratua, bere lanetan osagai zientifikoaz haratagoko arazo, kezka eta gogoetak izan zituen idazgai, filosofiaz blaituz bere narrazioak. Solaris da bere lanik ezagunena, baina beste hainbat eleberri eta ipuin idatzi zituen: Fiasko, Ziberiada, Transfigurazioaren ospitalea, Garaitezina, Futurologia kongresua…. Euskaraz ere irakur daiteke haren lanik. 1998. urtean Maskarada taldeak Izarretako Bitakora bakarrizketa taularatu zuen, Stanislaw Lem-en testua oinarri duen antzezlana. Teatro testuak batzen dituen gunean irakur dezakezu.
Abe
08
05
2005eko abenduaren 5ean hil zen, 78 urte zituela, Juan Mari Lekuona. Poeta handia, literaturaren ikertzailea, literatur kritikaria, 200. Literatur Emailuan jarri genuen osorik Juan Mari Lekuonaren Poesia Kaiera. Bere ibilbide poetikoaren adierazle bezala balio dezake antologia hura gogora ekartzea.
Aza
20
05
Ken Saro Wiwa ogoni leinurukoa zen, hainbat eleberri, ipuin eta telebista gidoi arrakastatsu idatzi zituen 80ko hamarkadan, hala nola Basi & Company telenobela, Sozaboy eleberria edo Songs in a time of war (Kantak gerra garaian) poema-bilduma. 1990ean MOSOP, Ogoni Herriaren Biziraupenerako Mugimendua sortu zuen, bakea eta ekologismoa ardatz zituen erakundea. Nazio Batuen Herri Indigenen Batzordean mintzatu zen 92an, Nigeriako gobernuak eta Shell petrolio-konpainiak euren lurretan egiten ari ziren genozidioa salatzeko: Nigerko delta petrolioz oso aberatsa izanik ere, Ogoni herriak zigor bikoitza jasan zuen: aberastasunek Nigeriako diktadurak aberastu eta ogoniei ezer ez gelditzeaz gain, ogonien lurra erabat kutsatu zuten, ogonien bizimolde tradizionalak ziren nekazaritza eta arrantza suntsituz.
Ken Saro Wiwa 1994ko maiatzean atxilotu zuten eta mundu osoan salatu zen epaiketa fartsa baten ostean, urkamendian hiltzera zigortu zituzten Saro Wiwa bera eta beste zortzi ekintzaile. Munduko gobernuek, giza-eskubideen bultzatzaileek, idazle eta kulturgileek, International PEN-Klubak eta beste hainbatek eskatu zuen zigorra bertan behera uzteko. Abachak entzungor egin zuen, baina Shell konpainiarekin bildu eta presio egiteko ahaleginak ere alferrik izan ziren. 1995eko azaroaren 10ean urkatu zituzten. Mundu osoa hunkitu zituzten gertakari haiek, Nigeria Commonwealthetik egotzi eta Shellen aurkako boikota hasi zen.
Euskal Pen klubak bere omenezko ekitaldia egingo du datorren azaroaren 12an (larunbata) 17:00etatik aurrera Bilboko Arriaga plazan. Ken Saro Wiwa euskaraz irakurtzeko gonbidapena egin digu Urtzi Urrutikoetxeak, eta Emailu honetan dituzu irakurgai.
Eka
16
05
2005eko ekainaren 13an hil da Oporton Eugenio de Andrade, XX. mendeko Portugalgo literaturako ahots inportanteenetako bat. Poeta, poesia itzultzaile eta literatur eragilea, bere poesigintza erreferentzia ezinbestekoa da Portugalen. Uraren bezpera poemarioa euskaratu zuen Maite Gonzalez Esnalek 1990ean, eta Pamielarekin kaleratu. Lehenagotik, bestalde, Joseba Sarrionandiak hiru poema euskaratu zituen eta Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuan plazaratu 1985ean. Hementxe dauzkazu.
Eka
02
05
Hainbat eremu eta lan-arlotan jardundakoa izan dugu Juan San Martin, 2005eko maiatzaren 30ean hil dena. Idazle anitza, literatur aldizkarietan hasi eta hantxe eman zituen argitara hainbat lan, batez ere Euzko Gogoa, Olerti eta Egan-en. Hantxe plazaratu zituen 100etik gora poema eta hainbat itzulpen-lan, gehienak Interneten irakurgarri daudenak. Literatur aldizkarietan egin zuen lanaren aurkezpentxo bat egin nahi izan dugu eibartarraren omenez.
Api
07
05
Loiolara egindako bisitaz gain, bestela ere iritsi zen Karol Wojtila euskararen eremura 1980ko hamarkadan. Ez baita telebista Wojtilak agertzeko hautatutako medio bakarra. Santi Onaindiak euskaratu zituen poloniarraren hainbat poema, eta Olerti aldizkarian argitara eman. Literatur Aldizkarien Gordailuan irakur ditzakezue, edo, nahi izanez gero, Euskal Bertso eta Olerkien Hemerotekan.
Ots
17
05
Arthur Millerren heriotza da azken egunotan irakurgai izan duguna, idazle estatubatuarra pasa den 2005eko otsailaren 17an hil baita. XX. mendeko antzerki-autore inportanteenetako bat, haren lan ezagunena, Saltzaile baten heriotza, Xabier Galarretak euskaratua dago. 2001ean plazaratu zuen Hiria argitaletxeak, eta orain osorik dakarkizuegu.
Ira
16
04
2004ko irailaren 8an hil da, 75 urte zituela, Manuel Maria idazle galiziarra. XX. mendeko literatura galegoaren zutabe nagusietako bat, “herriaren poeta” deitua, 50-60etako urteetan hasi zen ezaguna egiten hala poeta nola Galiziako kulturgile eta militante politikoa. Hainbat lanen egile, poema liburuak batez ere, euskarara lehenbiziko itzulitakoa bere bi antzerki-lan izan ziren, Koldo Izagirrek euskaratu eta Antzerti aldizkarian plazaratuak 1985ean: Maiatza zorabiatuaren pastorala (Auto do Maio esmaiolado) eta Berengela izeneko otarantza baten ibilketak eta biribilketak (Aventuras e desventuras dunha Espiña de Toxo chamada Berenguela). Gerora bi poema ere euskaratu zaizkio. Joseba Sarrionandiak Gure amari hitzak euskaratu zuen Susa aldizkariaren separata moduan banaturiko Poemas naufragos liburuan, 1991n, eta Itxaro Bordak Haur begiak, Maiatz aldizkariaren 30. alean, 1998an.
Abu
19
04
1911n gaur egun Lituania den Szetejnien jaioa, 2004ko abuztuaren 14an hil da Cracovian Czeslaw Milosz idazle poloniarra. Poeta handia, 1980an Nobel saria jaso zuen. Euskarara gutxi ekarria izan da, baina apur bat bai. 1984an Pamielak karrikaratutako Alkohola poemak libururako haren bi poema euskaratu zituen Tere Irastortzak. Maiatz aldizkariaren 9. zenbakian, berriz, 1985ean, beste poema bat argitaratu zen. Eta Literatur Gazeta-k Nobel saria jaso zuenean eginiko hitzaldia plazaratu zuen, Eduardo Zabalak euskaratua. Testuok eskaintzen dizkizuegu. Hauez gain, Czeslaw Milosz-i buruz irakur daiteke Literatur Aldizkarien Gordailuan. Koldo Etxabek Literatur Gazeta-ko 6. zenbakian idatzitako artikulua, Poloniako Literatura izenekoa, edo gaztelaniaz argitaratutako poloniarraren poema liburu bati J.M.L.k eginiko kritika, Pamiela aldizkariaren 7. zenbakian plazaratua.
