Api
26
25
Buenosairestar baten heriotza albiste nagusi den apirilaren 26 honetan, Gernikako bonben oihartzuna hondoko musika dugula, beste buesnosairestar baten jaiotza gogoratu nahi dugu (125 urte jaio zela), Roberto Artl idazlearena. Kazetaria, ipuingilea, haren prosak eragin handia izan du Argentinako idazle askorengan. Begirada aparta zuen, hala paisaia geografikoei nola humanoei erreparatzeko, eta umore fin batez ekartzen zuen idatzietara. 36ko Espainiako gerra hasi baino hilabete batzuk lehenago ibilia zen Euskal Herrian, eta El Mundo egunkarian argitaratutako kronikekin Aguafuertes deitutako bilduma osatu zuen. Iñigo Aranbarrik haietako hiru euskaratu zituen. Horiez gain, euskaraz haren narrazio bi ere irakur daitezke: Armiarmarako Iñigo Roquek euskarari ekarritako Piztiak; eta Konkorduna ipuina, Gillermo Etxeberriak euskaratu eta Egan aldizkariaren 2017ko 1-2 zenbakian argitaratua.
Api
15
25
45 urte bete dira apirilaren 15ean Jean-Paul Sartre idazle eta filosofoa hil zela. XX. mendeko pentsalari handietarik bat, bere pentsamenduak bere garaiko eta ondorengo korronte filosofiko eta sozio-politikoetan eragin itzela izan zuen. Jaiotzaren mendeurrenaren karietara, euskaraz irakur zitezkeen bere zenbait lan bildu genituen: Paretaren kontra, Mikel Lasak euskaratua, Txillardegiren hitzaurrea duena (Kriselu, 1983); Nekrassov antzezlana, Xabier Olarrak euskarari ekarria (Antzerti, 1985) eta Burgosko Auzia liburuan (Gallimard, 1971) Sartrek eginiko Hitzaurrea, Markos Zapiainek itzulia. Horrez gain, filosofo eta idazle frantsesari buruz idatzitako lau artikulu, lau egile esanguratsurenak: Beltza, Gabriel Aresti, Eusebio Erkiaga eta Markos Zapiain.
Api
11
25
21 urte joan dira Joan Perez Lazarragakoaren eskuizkribua aurkeztu zitzaigunetik. Deskubrimendu liluragarria, euskal literaturari izen berri eta indartsu bat ekarri zion. 1605eko apirilaren 11 batez hildako Lazagarrako jaunaren eskutik iritsi zitzaizkigun testu eta poemek beste ikuspuntu bat ere erantsi zioten ponte-usain handixkoa izan duen gure literaturaren historiari. Koldo Mitxelena Kulturuneak guztion eskura, sarean jarri zuen testuaren faksimilea, eta Armiarmak haren transkripzioa ere eskaini zuen.
Api
10
25
Duela 100 urte, 1925eko apirilaren 10ean eman zuen argitara Scribner’s etxeak Gatsby handia eleberria, Francis Scott Fitzgeralden lan esanguratsuenetako bat, XX. mendeko AEBetako literaturan erreferentzia handia. Igela argitaletxearen eskutik ekarri zuen euskarara Xabier Olarrak 1990ean, 2016an berrargitaratua izan zena. Plazeraren gau ilunekoak ere itzuli zuten Garazi Arrulak eta Iñigo Roquek, Elkar argitaletxeak argitara emana 2014an. Badira sarean, dena den, irakur daitezkeen Scott Fitzgeralden lanak: 1996an Javi Cillerok itzulitako Babiloniara itzultzea; 2012an Garazi Arrulak euskaratutako Mila esker suagatik; Iñigo Roquek euskaratutako Hamarkada galdua eta Javi Cilleroren eskutik heldutako Nerbio-krisia.
Mar
30
25
Jerry eta Sammy posta bulegora sartu dira libra baten bila. Horixe da Libra bat kobratu nahi dut (1939) antzezlanaren abiapuntua. Familia eta giro oso apal eta txirokoa, Irlandaren independentziaren aldeko borrokarekin engaiatua (Herritarren Armadako idazkari nagusi izan zen), 1917tik aurrera idazletzari ere lotu zitzaion Sean O’Casey, eta Irlandako langile klaseari buruz antzezlanik idatzi zuen lehen autorea izan zen. Zubizabal aldizkariak argitaratu zuen, euskaraz, 1880ko martxoaren 30 batez jaiotako idazle dublindarraren pieza.
Mar
25
25
AEBetako hegoaldeko giroa, harreman bortizkeriazkoak, espiritualtasuna, emakumearen leku eta ezlekuak, umorea maisuki baliatu zituen Flannery O’Connor idazleak. Gazte hil eta obra laburra badu ere (eleberri bi eta bi ipuin bilduma), XX. mendeko AEBetako narratzaile handietarik bat da, unibertso oso bat erakutsi ziguna bere lan labur baina aberatsean. Baroja etxeak 1985ean O’Connorren bi ipuin argitara eman zituen Jende ona nekez da aurkitzen liburuan (izen bereko narrazioa eta Agian zeure bizitza da salbatzen ari zarena), Mikel Azurmendiren itzulpenean. 2009an, berriz, Ez da erraza gizon on bat aurkitzen ipuin-liburu osoa euskaratu zuen Itziar Otegik, eta Literatura Unibertsaleko bilduman kaleratu. Bilduma honetako Gezurretako negroa ipuina ere eskaintzen dizuegu martxoaren 25ean Flannery O’Conorren jaiotzaren mendeurrena bete dela.
Mar
20
25
XVIII. mende amaieran Europa astindu zuten korronte filosofiko eta politikoen emaitza da Friedrich Hölderlin. 1770eko martxoaren 20an sortua, Goethe, Schiller, Novalis, Fichte eta abarrekin partekatu zuen bereziki Alemanian loratu zen ideien pizkundea. Grezia klasikoaren ezagule eta miresle, erreferentzia klasikoek presentzia oso handia dute bere poesian, bizi izan zuen garaira itsatsiak, baina. Bere poemen antologia zabala biltzen duen Poemak (Erein, 2001) liburuan ikus daiteke. Eduardo Gil Berak euskaratua, Hölderlinen poesiagintzaren bilduma bikaina dugu. Hitzaurrean dio Gil Berak horren osagarri Hyperion obra ere euskaratu beharko litzatekeela, eta halaxe egin zuen. Gutun formatuan emandako eleberria, Iraultza Frantsesaren lorpenen gorespena da obra. Osorik eskaintzen dizkizuegu biak.
Mar
13
25
Jon Mirande idazlearen jaiotzaren mendeurrena ospatuko dute Iruñean (1925-2025) eta ekitaldi sorta antolatu ditu Iruñeko euskaltzaleak biltzen dituen Karrikiri elkarteak.
Martxoaren 31tik aitzina Jon Miranderi buruzko erakusketa izanen da Iruñeko Hizkuntza eskolan.
Horrez gain, Mirande film bat egiteko zirriborroa jendaurrean emanen dute martxoaren 31an (astelehena) 19:00etan Iruñeko Hizkuntza eskolan.
Nor zen Jon Mirande? solasaldian arituko dira Miel Anjel Elustondo eta Mikel Soto apirilaren 2an (asteazkena) 19:00etan Iruñeko Karrikiri elkartean.
Orhoituz. Jon Miranderen poemak errezitaldia Miel Anjel Elustondo gidari dela, Ihitz Iriarteren ahotsean apirilaren 5ean (larunbata) 12:00etan Iruñeko Karrikiri elkartean.
Azkenik, eta ekitaldiok amaitzeko Zer egin Jon Miranderekin? mahaingurua eginen dute Gorka Bereziartua, Katixa Dolhare Zaldunbide eta Amaia Eleizalde solaskideek, apirilaren 7an (astelehena) 19:00etan Iruñeko Karrikiri elkartean.
Mar
05
25
75 urte bete dira martxoaren 5ean Edgar Lee Masters hil zela, eta pentsa genezake hilartitzik ez zaiola faltako. Izan ere, 50etik gora liburu idatzi izanagatik ere, bat du munduan ezaguna: Spoon River Antologia. 1915. urtean, antologia grekoan inspiraturik eta Ipar Amerika erdialdeko herrixketako bizimodua gai harturik idatzi zuen poemarioa, berrehundik gora epitafiorekin, hilerriko biztanle bakoitzak berea, epitafioa poema moldean emanda, herri ia osoaren kronika eginik. 2023an euskaratu zuen Alain Lopez de Lacallek eta Balea Zuriak argitara eman. Guk antologia horren antologiatxoa dakarkigu, Gotzon Barandiaranek euskarari ekarritako liburuko hamar pieza.
Mar
05
25
Duela bost urte, itxialdi mundialaren bezperatan, 2020ko martxoaren 1ean zendu zen Ernesto Cardenal poeta, apaiz eta militantea. Iraultza sandinistako kide gisa ezaguna gehienontzat, nozitu zituen AEBetako inperialismoaren atzaparkadak. Bi poema dakartzagu euskaraz, Itxaro Bordak eta Mikel Antzak literatur aldizkariak sandinismoa bezain bizi zeuden garaian itzuliak. Bi poema, halaber, martxoaren 1ean ere, baina 1917an, jaiotako Fadwa Touqan palestinarrarenak. Bere herriaren eta herri horretako emakumeen ahotsa goi maila lirikora ekarritako poeta, jatorri bereko bonben itzalpean idatziak dira asko. Euskarazkoak Itxaro Bordak eta Joseba Sarrionandiak emanak dira. Milaka kilometrora, egun berean, 1917ko martxoaren 1ean, jaio zen Robert Lowell poeta ere. AEBetakoa berau, baina ez bonba zalea, II. Mundu Gerrara joateari uko egiteagatik espetxeratua izan zen, Vietnamgo gerraren aurkako mugimenduko kide nabarmena izan zen, eta XX. mendeko poeta estatubatuar handietarik bat da. Bi poema honenak ere, Luigi Anselmik gurera ekarriak.
Ots
20
25
30 urte zituen Takiji Kobayashi militante komunistak Poliziak atxilotu eta bost orduko tortura saioen ondoren hil zenean, hil zutenean, 1933ko otsailaren 20an. Tortura zantzu nabarmenak —argazkiak atera zizkioten senideek, bertsio ofiziala gezurtatzeko—, gorpua zaintzen zuten beilatokian 300 lagun atxilotu izana Poliziak, omenezko ekitaldien debekua… Asko dira eta munduko hainbat tokitan —otsail beltz batzuk bizi izandako gurean zer esanik ez— doinu bera izaten duten kontuak. 30 urte, eta errekonozimendua irabazia zuen Kobayashi idazleak, Japoniako literaturan nor bilakatua baitzen, ezinbesteko erreferentzia literatura proletarioan. Kanikosen lanak eman zion osperik handiena, baina ez gutxiago Martxoak 15 narrazioak ere. Armiarman argitaratzeko euskaratu zuen Hiromi Yoshidak, eta gerora Nagusia kanpoan da narrazioarekin batera bildu zuen liburu batean Katakrak argitaletxeak. Justizia Sozialaren nazioarteko eguna ohoratzeko irakurgai aproposa.
Ots
19
25
Bere heriotzaren urteurrena zela kausa —2005eko urtarrilaren 19an hil zen— sarera ekarri genituen Luzien Etxezaharretak itzuli eta Maiatz aldizkariaren 30. zenbakian argitara emandako Huy Can poetaren zortzi poema. Vietnamgo literaturan erreferentzia ezinbestekoa da, bere herriaren askapen borrokari lotua eta 1945ean Independentzia Agiria sinatu zuenetariko bat.
Ots
13
25
Lugoko harresietan gordetako poetatzat aurkeztu ziguten Luis Pimentel idazlea Susa-Amerika aldizkariarekin batera banatutako Galegoz heldutako poemak- Poemas náufragos liburuan. Gaurko egunez hil zen, 1958an. Urtarril amaieran izan zen Manoel Antonio poetaren heriotzaren urteurrena. Eta bi horiekin batera, beste sei poeta galego erreferentziazkoen poemak dakartza liburuak (Luis Amado Carballo, Alvaro Cunqueiro, Aquilino Iglesia Alvariño, Luis Seoane, Celso Emilio Ferreiro, Manuel Maria), elebitan, Joseba Sarrionandiaren itzulpenean, Koldo Izagirreren hitzaurrea dakarrena. Galiziako poesiaren tantatxo batzuez dastatzeko harribitxi bat.
Ots
10
25
Gaur egun munduaren zati handi batentzat amesgaiztoa haizatzen den lurraldean amets amerikarra zen boladako XX. mendearen erdialdean, eta hain zuzen sistema honekiko begiratu kritikoa zekarren Saltzaile baten heriotza antzezlanarekin lortu zuen Arthur Miller idazleak sona handia. XX. mendeko antzerkigintzan erreferentea den autorea, pertsonaia mediatikoa, ezkerreko ideologiarekin konprometitua, 20 urte dira otsailaren 10ean Miller hil zela. Bere obra nagusia, hemen irakur daitekeena, Xabier Galarretak ekarri zion euskarari.
Ots
07
25
10 urte bete dira joan den urtarrilaren 23an Pedro Lemebel idazle eta militantea hil zela. Sexu-askapena, gay izatea eta marjinaltasuna izan zituen bere lanetako gai nagusi, eta bere inguruaren eta mundu zitalaren aurkako kronista zorrotz eta gordina izan zen. Performanceak ere egiten zituena, idazkera berezi baten jabe, ahots disidente oso indartsua da berea. Militante komunista, alderdiaren ekitaldi batean performatu zuen lehenengoz Manifestua poema, orain hona dakarkizueguna Iñigo Satrustegi Andresen itzulpenean (31 eskutik blogean eman zuen argitara), zeina belusezko eskularru brillante batez emandako ukabilkada latza den. Elearazin ere argitaratu zen Lemebelen testu bat, Danele Sarriugartek euskaratua.
