Urt
06
15
Bigarrenez irabazi zuen Gazteluk Irun Saria Gauean oihu poemekin (CAP, 1972). Hitza, herria eta gizona ditu kantagai jesuitak: egoeraren gogorra eta Arestiren itzal luzea. Arestiren “ni” hura ni kolektiboa zela ohartarazi zuen Joxe Azurmendik zorrotz. Hezur-mamizkoa ere bazen ordea, kezka eta arazo pertsonalak azaltzen zituena, identifikazio bat sortuz. Talentua gorabehera, gizon korrientearen presentzia horrek alde handia ezartzen du Arestiren eta poesia soziala egin zuten gehienen artean. Esan liteke Arestik, kolpeak eman eta hartzeko zeukan ahalmenarekin, zinezkotasun bat eman ziola poesiari. Tamalez, zinezkotasuna zintzotasun bihurtu zuten epigonoek Aresti bera bizi zela, gure literaturak izan duen hainbatgarren aro “ondraua” ekarriz, Unamunoren berbetan esatearren. Gauean egiten genuen oihu, Arestik egun argiz eta kale okerretan.
Urt
05
15
Xaribari-aire gisa aurkezten digu Joxe Austin Arrietak Trankart antzerki-lana. Xaribari-aire eta ahaireko pieza, hiru agerralditan Koldo eta Mikel presoen eta Amaia eta Nathalieren amen eta haien seme-alaben gorabeheren berri izango dugu, vis-a-vis bisita berezi batean, pertsonak eta pertsonaiak nahasian dakartzan antzezlan honetan, obra barneko obra ere baduena. Osorik irakur dezakezu Armiarman Arrietaren lan argitaragabe hau.
Abe
10
14
Bide puska bat egina zeukan Juanra Madariagak Amodioa batzuetan (Euskaltzaindia/BBK, 2001) plazaratu zenerako, aurreko lau poema bildumetan kultismotik abiatu eta estilo zein iruditeria propio bat eraikitzerainoko lana garatu baitzuen. Poeta nagusiagoen erreferentzia nabarmenik gabe agertu zitzaigun obra honetan, indartsu, tituluak adierazten duen asmoan: egia erlatiboak dira nireak. Maitatu izan duenaren bihotzetik lekutu ezin den hegaztia dugu poeta, gizakion barrunbeetan egon litekeen argitasun apurra bilatzen duela. Naturak “zu” baten akordua ekartzen du, isiltasunak ate itxi guztiak suntsitzen ditu. Dolutan ezarria du zu horren hustasunak, baina mindura eraginkorra du, hala ere, malkorik gabeko negarra. Zeren, poeta batek ba ote dauka, azken finean, galduaren dolua egiteari uzteko modurik? Lerro libreko poema laburrak, trinkoak eta espanturik gabeak. Poeta heldutasunean.
Aza
27
14
Kezkaz eta obsesioz bizi da Irene Arrias: erasoa, tortura, hilketa, bortxa, atentatua, jazarpena, sarraskia, exekuzioa, krimena, gerra hurbil sentitzen ditu bere inguruan. Unai Elorriagaren bosgarren nobela duzu Iazko hezurrak, eta bihar jendaurrean aurkeztu aurretik osorik eskaintzen dizugu sarean. Biolentziari erreparatzeko joera dauka Irene Arrias protagonistak; arakatu ere egiten du liburuetan, egunkarietan, interneten, baladetan, sehaska kantetan. Gertakari saminen sare bat josiz, sufrikarioaren aurrean paratzen gaitu Elorriagak, krudeltasunaren ispiluari begira.
Aza
19
14
Xabier Mendigurenen Pernando, bizirik hago oraindio (Euskaltzaindia / BBK, 1989) heroi baten inguruan osatutako antzerkia dugu, alprojaren errekuperazioa kritika soziala egiteko. Gaiak, arin eramandako hariak eta dialogo piperdunek publiko zabal batentzat egindakoa dela erakusten dute, baina gure 1960-70 hamarraldietan aberatsa izanagatik hain bihurtua zen tamala antzerkiaren egoera autonomia aroan, non zaila baita oraindio bertako eta bertarako ekoizpena. Antzerkigintza hori, gaztelaniaren bertsioaren menpekotasunik gabekoa, talde amateurrek baino ez dute egin urteetan. Xabier Mendiguren esku trebearen lan hau Debako Goaz taldeak taularatu zuen 1992an, azpiegiturako hainbat arazo gainditu ostean. Antzerki liburuen salmenta hutsaren hurrengoa denez, mesede handia egiten diete egileari eta generoari argitalpena bermatua daukaten sariek. Corpus bat metatzen laguntzen dute, testuak eskuragarri bihurtuz.
Aza
12
14
Jendaurrean aurkeztu aurretik sarean osorik eskaintzen dizugu Jose Luis Otamendiren poema liburu berria: Kapital publikoa. “Denona den hori da kapital publikoa” diosku Otamendik, “inork beretzat bakarrik hartzerik ez daukana: gabiltzan kalea, arnasten dugun airea, mintzo garen hizkuntza, pertsonak, oroitzapenak, egunkaria, sentimenduak”. Gogoeta sozial eta politikoetatik abiatu eta eguneroko bizimodu intimorainoko bidaia bat erakusten digu. “Galtzerik nahiko ez nituzkeenak, salatzeko modukoak iruditzen zaizkidanak, babestu beharreko jotzen ditudan gauzak dira poema hauen muina. Kapital publikoa zaindu beharreko mundu egingarrien aukera da”.
Aza
04
14
Tomas Meaberen alegien hautaketa bat dugu Hamalau alegia (Kriselu, 1968), Gabriel Arestik egina eta euskaratua ez ezik, baita editatua ere liburu berezi eta apainean euskaraz, gaztelaniaz, galegoz eta katalanez, Arestiren beraren “Espainiarra izateko behar dira jakin Espainiaren lau hizkuntzak” hura konplitzeko, agidanez. Badute antzik, Meabek eta Arestik: bilbotarrak, abertzaletasunean haziak eta sartuak, sozialismoak erakarriak, gazterik hilak… Biek ala biek, ideologiaren aginduz baino, bihotzak eta barrenak agindutakoak eginez paratu ziren beti gizonaren alde. Alegiotan ezagutuko ditugu piztia gaiztoak eta piztia onak, noski. Baina batez ere militaristak eta aberats okituak ezagutuko ditugu, gizakia zapaltzen duten indar ilun horiek. Eta pobreak, eta langile xumeak, eta ume dohakabekoak. Gure eskoletan derrigorrezko irakurketa izan behar lukeen liburua, ederra bezain menostua.
Aza
03
14
Kokaina gaindosi batek eraman zuen, 1914ko azaroaren 3an, Georg Trakl poeta alemana. XIX. mende amaiera eta XX. mende hastapenean Austria-Hungariako inperioan bizi izan zen loraldi kulturalaren partaide izan zen, eta baita inperio haren gainbeheraren testigu ere, eta tarte historiko horretan, alemaniar erromantizismoaren eta espresionismoaren arteko katebegia da. Beñat Sarasolak dioskunez, Alemanian modernismoari ateak irekitzen dizkion poeta. Izadiaren zabala bere obran agertzen duena, maiz istanten bitartez emana, halako tristezia batek blaituta. Munduko Poesia Kaierak bilduman argitaratu du Susa argitaletxeak, Anton Garikanok euskaratuta, Georg Traklen poemen antologia bat, osorik irakur dezakezuna. Antologiaren sarreran ematen dizkigu autoreari buruzko zertzelada zehatzak Sarasolak, batzuen ustez XIX. mendeko erregimen zahar eta XX.eko berriaren arteko benetako muga den 1914ko gerlaren hasieran hil zena.
Urr
29
14
Mikel Peruarena Ansak bigarren nobela aurkeztuko du urriaren 30ean: Su zelaiak, sarean osorik eskaintzen dizugun hauxe. Inoiz izandako gerrarik handi eta odoltsuena izan zen Lehen Mundu Gerra, 60 milioi pertsonaren mobilizazioarekin eta teknologia militar berrienarekin. Baionako Infanteriako 49. Erreximenduaren ibilerak aletuz, krudelkeria neurririk gabeko haren kontakizun gordina dakar nobelak. Soldadu saldoa duzu protagonista, infernuko zelaietan sarraski kolektibo batean kiskalia. Bataila eta triskantza haietan Euskal Herriko 6.000 lagun hil ziren, eta beste milaka batzuk era lazgarrian hondatu: itsu, maingu, herren, zoro. Belaunaldi oso bat sakrifikatu zen.
Urr
22
14
Martin Iturbe Baldaren Bizitzako urratsetan (CAP, 1973) eta Asekaitz (CAP, 1974) poema bildumak, oro har eta bereziki poesia sailean Irun Sariak hamarraldi horretan izan zirenaren eredua izan litezke: topikoen zakua, arrunkeriaren biltegia. Gizon izatearen gurutzea, kezkaren kezka, ilunpean argirik ez… Planteamendu xaloak, garapen xaloak, ideia xaloak. Modernitate kutsu edo sarien oinarrietan ezarritako lerro kopurua betetze aldeko amarru, hitz batek, bik edo hiruk osatzen dituzte lerroak, zutabe-poemak sortuz. Horrek ere zirriborro efektua egiten du. Urteak behar izan zituzten Irun sariek, egia esan, idazle idazleagoen estimua jaso arte. Argitaletxe batek eskaini zion Kutxari sarituak argitaratzea prestigioa eta zabalkundea azkartzearren, baina Kutxak jarraitu du, egundaino, argitalpenak egiten.
Urr
15
14
Munduko Poesia Kaierak bildumak kalean du bigarren emaria: Emily Dickinson, Carlos Drummond de Andrade eta Miguel Hernandez. Beñat Sarasolaren zuzendaritzapean, hauek izan dira antologia horien paratzaile eta itzultzaile, hurrenez hurren: Angel Erro, Koldo Izagirre eta Josu Landa. Kaier horien aurkezpen errezitaldia bihar izango da, Egiako (Donostia) Bukowski tabernan, 19:00etan.
Urr
08
14
Hitzaurrea egin zion Gotzon Garatek berak Izurri berria (Bilbo Aurrezki Kutxa, 1982) nobelari. Nobela beltza baita, genero honek gurean izan dituen aitzindariak gogora ekarri (Loidi, Izeta, Peillen, Gereño) eta historia labur baterako ildo nagusiak ezarri nahi izan zituen aipatu autoreen lanez ohartxo batzuk eginda. Nobela beltzaren gorazarrea oroz gain, eredu estatubatuarra proposatuz. Egileak maila bat igo zuen arteko nobelagintza mota hau euskaraz, heroiaren karakterizazioaz —detektibe zurrutero eta gonazalea— eta dialogoen biziaz. Horrelako lanek eskatzen duten jakin beharra eta segidaren irrika egoki taxututa, Izurri berriak ongi antolaturiko egitura ere ekarri zuen. Baina gogorrarena egiten dakien arren, Haitz Zumeta detektibea, bere lagunak bezala, xaloa da funtsean, eta xalotasun honek katramilaren irtenbideak kutsatzen ditu. Ahultasun horrek, tamalez, zuritu egiten du belztasuna.
Ira
29
14
1939ko irailaren 29an hil zen, Kanbon, Joseba Zubimendi. Kazetaria, idazlea, grina eta jardun handiko euskaltzalea eta kultur eragilea izan zen donostiarra. Gaztetandik euskal kultur mugimenduari atxikia, errealitateari erreparatzeko begi zolia zeukana, Zubimendiren kronikek 1920ko eta bereziki 30etako euskal gizartea erakusten digute. Eta bere kronikek ez ezik, bere jardunek kazetaritzan, irratigintzan, antzerkian, kantagintzan… gizarte hori saretzen lagundu zuten. El Día, Argia, El Pueblo Vasco, Euzko Deya, Euzkadi eta beste hainbat mediotan jardun zuen, eta gerra eta erbestea ere kontatu zizkigun, gaur 75 urte Kanbon zendu zen arte. Gernika erraustean, lekuko nintzen artikulua, adibidez. 1897an Donostian jaioa, hainbat lan argitaratu zituen: bi poema liburu, Aberri Oyuak eta Zumalakarregi, biak ere Armiarmako Klasikoen Gordailuan irakurgai daudenak. Yakintza aldizkarian kaleratutako bertsolari txapelketen kronikak ere eman zituen argitara, Bertsolari Guduak 1935-1936 liburuan bilduta, eta Gipuzkoako Aurrezki Kutxak ateratako bakarrizketa labur bat ere bai, Zalaparta. Guztiak jarri ditugu on-line. 2002an, berriz, Koldo Izagirrek bildu eta Alberdania argitaletxeak eta Donostiako Udalak plazaratu Bertso minez kronika liburu ederra dugu.
Ira
24
14
“Bosteraino kontatzen jakitea aski zait bizitza ulertzeko. Bost: nire bakardadeak dira bost. Lau: nire lagunak dira lau. Hiru: nire ilusioak dira hiru. Bi: nire amodioak dira bi. Bat: heriotza da bat eta bakarra”. Pako Aristik irailaren 30ean Urari ostutako poemak liburu berria jendaurrean aurkeztu aurretik sarean eskaintzen dizugu osorik. Gogoetak barreiatuz eta istorioak kontatuz, bidaia samur bat eskaintzen digu Pako Aristik, anekdota xumeetatik abiatu eta unibertsoaren neurrira eginak gaudela deskubritu arte. Poetak egina dauka hautua: ezer gabe jaio zena ezer gabe joango den promesa. Urriaren 1ean lehendabiziko errezitaldia egingo du, Donostiako Garoa liburu-dendan.
Ira
19
14
Sekulorun Sekulotan (Kriselu, 1975) amaitua zeukan Patri Urkizuk 1972rako. Saizarbitoriak eman behar izan zion bultzada argitalpenari. Zaila zen orduan atzematea “bataz besteko irakurlearen” azpitik —borondate onekoa, euskaltzalea, ez bereziki literaturari emana, euskaldunberria maiz— bazetorrela Lur belaunaldia esan genezakeena baino gazteagoko bat, sudurpean hartzen zuen guztia irakurtzen zuena batere konplexu pedagogikorik gabe. Nolako poza egilearekin batera murgiltzea hizkuntzaren magma gardenzikin lodimehe gazibihurri gozoan; nolako betetasuna irakurri ahal izatea guri ere burura zetozkigun obsesioak, sexua eta langileria, gure kantu zaharrak eta vietnamdarren borroka, zanpaketa eta zurruta eta kantu berriak… Oroimena jauzika egun-atzo, kontzientzia ibaika han-hemen, adimena esaka ni-gu. Errealitate konplexu bat, historian bizi gineneko froga. Disfrutatzeko testu bat.
