Api
01
04
1929ko apirilaren 1ean, orain 75 urte, jaio zen Milan Kundera idazlea. Literatur aldizkarien bitartez iritsi zen euskarara bere lana. 1987an Literatur Gazetan bi artikulu euskaratu zituzten, eta urte berean Porrot-en Koldo Etxabek narrazio bat itzuli zuen. Beste testutxo bat, azkenik, Garziarena Berria-n kaleratu zen. 1993 ezkeroztik, Karlos Cidek euskaratua, bere “narrazio” bilduma bat irakur daiteke euskaraz: Amodio barregarriak, Ereinek plazaratua. Aste honetan osorik eskainiko dizuegun liburua txekiarraren antzezlan bat da: Jacques eta Nagusia, egileak berak hitzaurrean esaten duenez Txekoslovakiako 68ko udaberriaren ostean sortua. Beatriz Zabalondok eta J.L. Aranguren Txilikuk euskaratua, 1990eko urriaren 18an taularatu zuen, estreinakoz, Bederen-1 taldeak. Susa argitaletxeak argitaratu zuen testua 1990ean.
Mar
11
04
1954ko martxoaren 9an jaio zen Bobby Sands, oraintxe 50 urte. 27 urterekin hil zen, H Blokeetan burututako gose grebaren ondorioz. Mitxel Sarasketak —preso zela bera ere— euskaratu zuen Bobby Sandsek idatzitako Egun bat nire bizitzan (Txalaparta, 1991) eta orain guk osorik jarri dugu Interneten. Emailu honetarako Sarasketak berak Bobby Sandsi buruz egindako artikulua ere eskaintzen dizugu. Ruper Ordorikak eta Joseba Sarrionandiak ere euskaratu zituzten Bobby Sandsen poema zenbait, Susa aldizkariak Itzalpeko ahotsak izeneko zenbaki berezian argitaratuak. Eta berriki, beste euskal preso politiko batek ere, Jon Mintegiagak, Ama maitea poema euskaratu du, Ataramiñen’03 liburuan karrikaratua.
Urt
22
04
Duela ehun urte jaio zen Louis Zukofsky poeta New Yorken, 1904ko urtarrilaren 23an. Objectivist taldearen sortzaileetarik izan zen, George Oppen eta Charles Reznikoff lagun zituela. Talde hartara batuko ziren William Carlos Williams, Lorine Niedecker, Carl Rakosi, Basil Bunting eta Kenneth Rexroth. Louis Zukofskyren zazpi poema euskaraturik ekarri dizkigu Anton Garikanok.
Abe
18
03
Joan den ostiralean hil zen, 86 urte zituela, Fadwa Touqan poeta palestinar handia. Nabulusen jaioa eta hantxe zendu dena, “pesimista, erromantikoa, oldartua”, definitzen du Itxaro Bordak. Poesia intimista batetik abiatua, bere herriaren eta bizitzaren ibilbideaz bat, erresistentzia kantatzera jo zuen, palestinarra eta emakumea zela beti ardatz izanez. Euskaraz Itxaro Bordak jarri zuen bere poema bat, Itsasora itzultzea, 1988ko udan kaleratu zen Maiatz aldizkariko 16. zenbakian, poeta palestinarrei eskaini zien atal batean. Hementxe duzue.
Aza
20
03
Aste honetan omenaldia jaso du Juan San Martin idazle eta kultur-eragile eibartarrak, eta horrekin bat, haren jarduera bat ekarri nahi izan dugu webgunera: poesia itzulpena. Prosa liburuez gain, poesia asko idatzitakoa da Juan San Martin Otsalar, eta asko eta ona euskaratutakoa. EHUk kaleratutako Giro gori / Tiempo ardiente (1954-1977) liburuan bildu ziren 1998an Juan San Martinen poemak. Artikulu argigarria idatzi berri du Joxe Azurmendik eibartarrari buruz. Itzulpenak ere asko egina da; guk hona haren lanaren atal bat ekarri nahi izan dugu: Olerti aldizkarian Bertolt Brecht idazle alemanari itzuli zizkionak.
Aza
13
03
2003ko azaroaren 11n zendu zen, 74 urte zituela, Miquel Martí i Pol, katalan poeta handietako bat. 1954an plazaratu zuen bere lehen liburua, Paraules al vent, eta geroztik hainbat eman ditu, poesiaren alorrean gehienbat. Prosan ere jarduna da, eta baita itzultzaile ere. Euskarara Joseba Sarrionandiak ekarri digu. 1984ko apirileko Maiatz aldizkarian (5. zkia.) bere 9 poema dakartza. Eta beste bat itzuli zuen Hezurrezko xirulak (Elkar, 1991) liburuan. Bestalde, Maiatz-30ean, 1998. urtean, Marti i Polen beste poema bat plazaratu zen, Itxaro Bordak euskaratua. Hemen eskaintzen dizkizugu denak.
Urr
30
03
XX. mendeko eleberri satirikoaren maisuetako bat dugu Evelyn Waugh, 1903ko urriaren 28an Londresen sortutako idazlea. Ironia eta umorearen bidetik jo zuen, eta jenero horretan liburu gogoangarriak ditu (A Handful of Dust, Scoop), baina besterik ere landu zuen (Brideshead revisited). Euskarara Juan Mari Mendizabalek ekarri zuen, 1995ean Milabidai bilduman Erein argitaletxearekin kaleratutako Dickens atsegin zuen gizona-n, non izen bereko ipuina eta Loveday jaunaren ateralditxoa ipuina agertu ziren. Evelyn Waughez Interneten topatuko duzu helbiderik (http://www.doubtinghall.com/, adibidez), eta BBCk 1960an egin zion elkarrizketa entzun dezakezu.
Urr
23
03
1922an kaleratu zen Lorategiko festa eta beste kontakizun batzuk, Katherine Mansfield idazle zeelandarraren azken liburua. Hurrengo urtean hil zen, 1923an, 35 urte zituela. 1888ko urriaren 14an jaioa zen Wellingtonen bizitza labur baina bizia izan zuen emakume hau. Lorategiko festa eta beste kontakizun batzuk narrazio liburua Anton Garikanok euskaratu zuen eta Ibaizabalek kaleratu Literatura Unibertsala bilduman 1998an. Osorik irakur dezakezu euskarazko testua (hala-nola ingelesekoa ere). Autorearen berri Garikanok berak ematen du liburuaren hitzaurrean.
Urr
16
03
Orain 80 urte, 1923ko urriaren 15ean jaio zen Italo Calvino, idazle italiarra, Kuban jaio hain zuzen ere. II. Mundu Gerrako bere esperientzia jasoz egin zuen jauzi liburuen plazara, Il sentiere dei nidi di ragno-rekin, eta gerora hainbat eleberri eta narrazio liburu idatzi zituen. Literaturaren baitan eremu oso diferentetan aritutakoa, horren erakusgarri dira euskarara itzuli diren bere bi liburuak: Bizkonde erdibitua eta Marcovaldo edo Urtaroak Hirian, Iñaki Ugarteburuk eta Koldo Bigurik hurrenez hurren euskaratuak. Horiez gain, baina, literatur aldizkarietan Italo Calvinoren beste lan batzuk ere kaleratu dira euskaraz eta hemen eskaini nahi dizkizuegu.
Urr
09
03
1973ko irailaren 29an zendu zen, Vienan, Wystan Hugh Auden poeta ingelesa. 1907an jaioa, 1928an bere estreinako poema liburua, Poems, argitaratu zuenez gero, sona handia erdietsi zuen. Hainbat poema-liburu eta prosa eta antzerki lanak kaleratu zituen XX. mendeko poesia ingeleseko ahots inportanteena bilakatu zen Audenek. 1994an kaleratu zuen W.H. Audenen poema antologia Susa argitaletxeak, Juanjo Olasagarrek prestatu eta euskaratua. Osorik irakur dezakezu hemen.
Urr
02
03
Duela bi mende, 1803ko irailaren 28an, jaio zen Parisen Prosper Mérimée idazlea. Erromantizismo garaian molde klasikoez idatzi zuen autore honen lanak ekarri izan dira euskarara: Mateo Falcone, Carmen, Colomba. Korsikan egindako bidaia baten ondoren egindako narrazio indartsua, 1955eko Egan aldizkarian argitaratu zuen Mateo Falcone euskaraz Nemesio Etxanizek; gerora Itxaropenako Kuliska Sortan emana antzerki lanekin batera. Mateo Falcone eta beste zenbait istorio izenburuaz, berriz, narrazio hau eta beste bi (Tamango eta Espainiako lapurrak) euskaratu zituen Koldo Izagirrek eta Elkar argitaletxearekin kaleratu 1995ean. Mateo Falconeren euskarazko bi bertsioak eta jatorrizkoa eskaintzen dizkizugu.
Ira
25
03
Pinochetek estatu-kolpea eman eta hamabi egunera hil zen Txileko Santiagon Pablo Neruda, 1973ko irailaren 23an.1923an kaleratu zuen lehen poemarioa, Crepusculario izenekoa, eta hil zen arte goi mailako poesia obra utzi zuen idazle txiletarrak. Hala poetika nola ideario baten ikur, 1971n Literatura Nobel saria jaso zuen. 20 poemas de amor y una canción desesperada, Canto General, Residencia en la tierra, Odas elementales, Memorial de Isla Negra, Confieso que he vivido… asko ditu liburu gogoangarriak. Gaztelaniazko idazlea, ez dira asko euskarara ekarritako bere poemak, eta libururik bat ere ez. Hemen aurkezten dizkizuegu gure literatur aldizkarietan euskaratutako Pablo Nerudaren bost poema.
Abu
28
03
Ho Chi Minh-en Gartzelako Egunkaria euskaratu zigun Iñaki Aramaiok eta 1985ean argitaratu zuen Susak. Buruzagi vietnamdarra 1942an preso hartu eta kartzelan idatzitako poemak dira gartzelako egunkari hau osatzen dutenak, 101 poema, Iñaki Aramaiok Txinan baizik Espainiako kartzela batean, Herrera de la Manchan, euskaratuak. Euskaratzaileak hitzaurrean dioenez, poesiaz gain testigantza ere aurkituko du irakurleak. Hurrengo astean: Antxon Gomezen narrazio-liburua, Abere madarikatuak.
Uzt
03
03
1803ko uztailaren 5ean jaio zen, Ingalaterrako East Derehamen, George Borrow. Elkarte Bibliko protestantearentzat lanean jardun zuen Europan eta Euskal Herrian, eta gure berri eman zuen bere lanik ezagunenetako batean: The Bible in Spain. Euskarak erakarri zuen eta 1838an Evangelioa San Lucasen Guissan eman zuen Borrowk berak argitara, Oteiza medikuak euskaratutakoa. Ijito-munduan aditua, ebanjelioa calo hizkuntzan ere argitaratu zuen. Hizkuntza asko ezagutzen zituena, The Bible in Spain liburuan, pasarte solteez gain, euskarari eta euskaldunei eskainia da 37. kapitulua. Berau irakur dezakezue hemen, jatorrizko ingelesezkoa, eta baita kapitulu horren eta beste pasarte batzuen gaztelaniazko itzulpena, Justo Garatek egina eta Revista Internacional de Estudio Vascos-en 1929an argitara emana.
George Borrowri buruz artikulua kaleratu zen Oh Euzkadi aldizkarian, eta berari buruz Julio Urkixok ere jardun zuen Vascófilos ingleses izeneko artikulu batean, 1934an RIEVen plazaratua.
Eka
26
03
1903ko ekainaren 25ean jaio zen, duela 100 urte, George Orwell idazlea. Hala bizitza nola obra ezagutzeko modukoa duena, autore honi buruzko erreportaia argigarria kaleratu du Berria egunkariak, Emilio Lopez Adanen eta Juan Martin Elexpururen iritzi-artikuluez hornitua. Abereen etxaldea eta 1984 ditu obrarik ezagunenak Orwellek, eta lehena dago euskarara ekarria, hain zuzen Juan Martin Elexpuruk itzulia. Elkar argitaletxearekin kaleratua, 1982 ezkeroztik hainbat berargitalpen izan ditu. Nolanahi ere, itzulpen-moldaketa bat estreinako 1981ean argitaratu zuen Hordagok, Tximista sailean, Abereeneko iraultza izenburuaz. Imanol Unzurrunzaga izan zen itzulpen-moldaketaren arduraduna.
Horretaz gain, Jakin aldizkariko 32. zenbakian, 1984koa hain zuzen, Joxe Azurmendiren artikulua irakur daiteke: 1984: Orwell, idazle enpeinatua.
